وتاندىق ۆاكتسينا سىناعىنىڭ ءۇشىنشى كەزەڭىندە قر دسم ءۇش مىڭ ەرىكتىگە كلينيكالىق زەرتتەۋ جۇرگىزۋدى باستادى. اقىرعى كەزەڭ ءۇشىن جىل سوڭىنا دەيىن 10 مىڭ دوزا كولەمىندە QazCovid-in ەكپەسىنىڭ قاجەتتى پارتياسى شىعارىلادى. ءوز ەكپەمىزدى جاپپاي ەگۋ الداعى ناۋرىزدا قولعا الىنادى. جالپى الەمدە ۆاكتسيناتسيالاۋ جىلدام قارقىن الا باستادى. سول سەبەپتى الەمدىك ساراپشىلار پاندەميا 2021 جىلدىڭ ورتاسىندا نەمەسە سوڭىندا اياقتالۋى مۇمكىن دەپ بولجاپ وتىر.
«سپۋتنيك V» قازاقستاندا وندىرىلەدى
قازاقستاندىق يناكتيۆتى ۆاكتسينا QazCovid-in بيىل مامىر ايىندا جاسالعان. الدىن الا زەرتتەۋ ناتيجەلەرى بويىنشا ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنە قاراستى بيولوگيالىق قاۋىپسىزدىك پروبلەمالارى عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتى دايىنداعان اتالعان ۆاكتسينانىڭ جوعارى قاۋىپسىزدىگى, يممۋنوگەندىلىگى جانە تيىمدىلىگى 96% وڭ ناتيجەنى كورسەتتى. ەلىمىزدىڭ پروفيلاكتيكالىق مەديتسينا اكادەمياسىنىڭ پرەزيدەنتى الماز شارماننىڭ ايتۋىنشا, ۆاكتسينالار ادامزاتقا پاندەميادان قورعايتىن يممۋنولوگيالىق كوپشىكتى قالىپتاستىرۋعا كومەكتەسەدى. الايدا اعزادا كوروناۆيرۋسقا قارسى بەيتاراپ انتيدەنەلەردىڭ قانشالىقتى ۇزاق ساقتالاتىنى جانە ادامنىڭ قانشا ۋاقىتقا يممۋنيتەتكە يە بولاتىنى ءالى دە بەلگىسىز. بۇل رەتتە حالىقتى ۆاكتسيناتسيالاۋعا بايلانىستى ءتۇرلى پىكىرلەر بار.
كۇنى كەشە ۇكىمەت باسشىسى اسقار مامين قاراعاندى فارماتسەۆتيكالىق كەشەنىندە رەسەيمەن اراداعى ۋاعدالاستىق اياسىندا «سپۋتنيك V» ۆاكتسيناسىنىڭ ءوندىرىسىن ىسكە قوستى. كەشەن بازاسىندا كەزەڭ-كەزەڭىمەن ۆاكتسينانىڭ 2 ملن دوزاسى وندىرىلەتىن بولادى. كورشىنىڭ ەكپەسىمەن ەگۋ ەلىمىزدە كەلەسى جىلى اقپاندا باستالادى. ا. مامين الدىمەن ول ەرىكتى تۇردە مەديتسينا قىزمەتكەرلەرى, پەداگوگتار, ستۋدەنتتەر, قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى جانە مەديتسينالىق-الەۋمەتتىك مەكەمەلەر قىزمەتكەرلەرى مەن سوزىلمالى اۋرۋلارى بار ادامدارعا سالىناتىنىن ايتتى. ول سونىمەن قاتار اتالعان ۆاكتسينانى ونەركاسىپتىك وندىرىستە لوكاليزاتسيالاۋدىڭ ماڭىزى جوعارى ەكەنىن اتاپ ءوتتى.
لوندوندا 4-دەڭگەيلى لوكداۋن
ۇلىبريتانيا پرەمەر-ءمينيسترى بوريس دجونسون 19 جەلتوقساندا Covid-ءتىڭ جاڭا شتامىنا بايلانىستى لوندوندا جانە ەلدىڭ وڭتۇستىك-شىعىسىندا جەكسەنبىدەن باستاپ ءتورتىنشى دەڭگەيلى لوكداۋن ەنگىزىلەتىنىن مالىمدەدى. ءبىرىنشى, ەكىنشى, ءۇشىنشى دەڭگەيدەگى شەكتەۋلەرى بار وڭىرلەر حالقى سوڭعى دەڭگەيلى شەكتەۋ ەنگىزىلگەن ايماقتارمەن ارالاسۋىنا بولمايدى. روجدەستۆو مەرەكەسىندە باسقا وتباسىلارمەن كەزدەسۋگە تىيىم سالىندى. ازىق-تۇلىك ساتپايتىن دۇكەندەر مەن سپورتزالدار جانە شاشتارازدار قايتادان جابىلادى. جەكسەنبىدە ەنگىزىلگەن وزگەرىستەر 30 جەلتوقساندا قايتا قاراستىرىلۋى مۇمكىن.
14 جەلتوقساندا كوروناۆيرۋستىڭ جاڭا شتاممى وسى ەلدە انىقتالعاندا ونىڭ ادەتتەگى ۆيرۋستان 70%-عا تەز تارايتىندىعى ايتىلعان ەدى. وسى اپتادا سونىڭ سالدارىنان شەكتەۋ شارالارى كۇشەيتىلىپ, لوندون تۇرعىندارى قالادان جاپپاي كەتە باستاعانى حابارلاندى. جاڭا شەكتەۋ شارالارى كۇشىنە ەنگەنشە قالادان شىعىپ كەتكىسى كەلگەن ازاماتتار لوندوننىڭ ءىرى ۆوكزالدارىندا جينالىپ قالعان. مامانداردىڭ ايتۋىنشا, جاڭا شتامم قاۋىپتىلىگى جاعىنان بۇرىنعى تۇرىنەن ەش ەرەكشەلەنبەيدى. COVID-19 جاڭا شتاممى نيدەرلاندى, دانيا, اۆستراليادان دا تابىلعان. بىرنەشە مەملەكەت كوروناۆيرۋستىڭ ورشۋىنە بايلانىستى ۇلىبريتانيامەن كولىك بايلانىسىن توقتاتقان.
جەلتوقساننىڭ باسىندا باتىس ەلدەرىنىڭ ىشىندە ءبىرىنشى بولىپ ۇلىبريتانيادا ۆاكتسيناتسيا باستالدى. ەڭ الدىمەن 90 جاستاعى مارگارەت كينان مەن 81-دەگى ۋيليام شەكسپير ەكپە الدى.
يزرايلدە جاپپاي ۆاكتسيناتسيا
وتكەن جەكسەنبىدە يزرايلدە ازاماتتاردى كوروناۆيرۋسقا قارسى جاپپاي ۆاكتسيناتسيالاۋ باستالدى. ءبىرىنشى كەزەڭىندە مەديتسينا قىزمەتكەرلەرى مەن مەديتسينالىق جوو ستۋدەنتتەرى, گەرياتريكالىق ورتالىقتار ماماندارى جانە بيلىك ورگاندارى وكىلدەرى ەگىلەدى. ەلدىڭ دسم بۇعان دەيىن ءبىرىنشى كەزەڭ ءۇشىن Pfizer ۆاكتسيناسى 10 اۋرۋحاناعا جانە ەكپە ورتالىقتارىنا جەتكىزىلەتىنىن ايتقان. ەكپە سالدىرۋعا جازىلۋ بەيسەنبىدە باستالعان كەزدە حالىقتىڭ ۆاكتسينا الۋعا بەلسەندىلىگى جوعارى ەكەنى بايقالدى. العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ ەكپەنى ەل پرەزيدەنتى رەۋۆەن ريۆلين الدى. ەكىنشى كەزەڭدە مۇعالىمدەر, بالاباقشا تاربيەشىلەرى, الەۋمەتتىك قىزمەتكەرلەر مەن تۇرمە جۇمىسشىلارى جانە تۇرمەگە قامالعاندار ەگىلەدى. ازىرگە ۆاكتسيناتسيالاۋ جوسپارىندا بالالار مەن 16 جاسقا دەيىن جاسوسپىرىمدەر, جۇكتى ايەلدەر مەن ەمىزۋلى انالار جوق. يزرايل 4 ملن ادام ءۇشىن ۆاكتسينا جەتكىزۋ بويىنشا كەلىسىمشارتقا قول قويعان. شىلدە ايىندا Moderna جانە «سپۋتنيك V» ۆاكتسينالارىن ساتىپ الۋ تۋرالى دا تاپسىرىستار بەرگەنى تۋرالى ايتىلدى. سونىمەن قاتار ەلدىڭ ءوز ەكپەسىن شىعارۋ جۇمىستارى دا ەكىنشى كەزەڭىنە تاياپ قالعان.
رەسەيدە ەكپە ەكپىن الدى
كەشەگى تاۋلىكتە رەسەيدىڭ 85 وڭىرىندە 28948 ادام دەرتتى جۇقتىردى. ەڭ كوپ ناۋقاس ماسكەۋدە تىركەلسە, سودان كەيىنگى ورىنداردا سانكت-پەتەربۋرگ, ماسكەۋ جانە ت.ب. وبلىستارى تۇر. بۇل ەلدە ۇلىبريتانيا جانە كانادا ەلدەرىمەن قاتار ۆاكتسيناتسيا باستالدى. جۇرگىزىلگەن ساۋالناما ناتيجەسىندە ەلدەگى «ەكونوميكالىق بەلسەندى» تۇرعىنداردىڭ كوبى ەكپەگە قارسى بولىپ شىقتى. ولاردىڭ ىشىندە دارىگەرلەردىڭ دە بولۋى تاڭعالدىردى.
ەلدە 5 جەلتوقساننان باستاپ ەكپە ءبىلىم, دەنساۋلىق ساقتاۋ, الەۋمەتتىك قورعاۋ سالاسى قىزمەتكەرلەرىنە سالىنا باستادى. بىراق ەرىكتى تۇردە ەكپە سالدىرۋعا رەسەيلىكتەردىڭ كوبى اسىعار ەمەس. 14 جەلتوقساندا بۇل تىزىمگە كوپ فۋنكتسيونالدى ورتالىقتار, مادەنيەت, ساۋدا جانە قىزمەت كورسەتۋ سالالارى ماماندارى كىردى. ال ەڭ ءبىرىنشى كەزەكتە ەكپە سالىناتىندارعا سمس سىلتەمە ارقىلى حابارلاما جىبەرىلدى. سونىمەن قاتار ازاماتتار ارنايى پورتالدار مەن ۇيالى تەلەفونداعى قوسىمشالار ارقىلى دا ۆاكتسينا سالدىرۋعا جازىلا الادى.
ماسكەۋدە كەشە ونەركاسىپ كاسىپورىندارى, ەنەرگەتيكتەر, كولىك جانە باق قىزمەتكەرلەرىن ۆاكتسيناتسيالاۋ بويىنشا جازىلۋ باستالدى. وسى ماقساتتا ءىرى ەمحانالار بازاسىندا 70 ەگۋ پۋنكتى اشىلدى. رەسەي استاناسى – وسى دەرتتەن تاۋەكەل توبىنا جاتاتىندار ءۇشىن العاش اقىسىز اۋقىمدى ۆاكتسيناتسيا ۇيىمداستىرعان العاشقى قالا. قازىرگى تاڭدا ەكپەنى قالانىڭ تاۋەكەل توبىنا جاتاتىن 18 بەن 60 جاس ارالىعىنداعى ەمحانالارعا تىركەلگەن ازاماتتارى الا الادى. ولار وزدەرىمەن بىرگە جەكە پاسپورتىن, جۇمىس ورنىنان انىقتاما اكەلۋى كەرەك. ەل استاناسىنان كەيىن وڭىرلەردە دە جەلتوقساننىڭ ورتاسىندا ۆيرۋسقا قارسى ەكپە سالۋ باستالدى. بىراق ازىرگە مەديتسينا ماماندارىنان باسقا جاپپاي ۆاكتسينا سالىنىپ جاتقانى بايقالمايدى.
اقش-تىڭ ەكپە جوسپارى
الەمدە كوروناۆيرۋس ينفەكتسياسىن 74,3 ملن ادام جۇقتىردى. دەرتتەن 1,67 ملن ادام كوز جۇمدى. سونىڭ ىشىندە اقش-تا اۋرۋ اسقىنىپ تۇر, مۇندا 17,6 ملن ادام اۋىرعان. وسىعان وراي باتىس ەلدەرىندە ۆاكتسينالار جەدەل ماقۇلدانىپ جاتىر. اقش بيلىگى الدىمەن Pfizer/BioNTech, كەيىن Moderna ۆاكتسيناسىن ماقۇلدادى. دەمالىس كۇندەرى ەلدە Moderna ەكپەسىن ەگۋ باستالدى. جاڭا ۆاكتسينانى جۇما كۇنى امەريكالىق رەگۋلياتور بەكىتتى. شەنەۋنىكتەر ونىڭ 6 ملن دوزاسىن شىعارۋعا دايىن. ەلدە ەگۋ جۇمىستارى ءۇشىن 3825 ەگۋ ورتالىعى اشىلدى. ءبىرىنشى كەزەكتە ونى دارىگەرلەر, مەدبيكەلەر جانە باسقا دا تاۋەكەل توبىنداعى جۇمىسشىلار الادى. اقش پرەزيدەنتى دجو بايدەننىڭ جوسپارى بويىنشا الداعى جىلى ساۋىرگە تامان ەگىلگەن ازاماتتار سانى 100 ملن-عا جەتۋ كەرەك. New York Times مالىمەتى بويىنشا, جۇما كۇنى ەلدە 128 مىڭ ادام ەگىلگەن. اقش-تان بولەك Moderna ەكپەسىن كانادا, ۇلىبريتانيا, ەو, جاپونيا, وڭتۇستىك كورەيا جانە شۆەيتساريا ساتىپ الدى, فرانتسيادا ۆاكتسيناتسيا 27 جەلتوقساندا باستالادى.
بەلگىلى ءبىر ۆاكتسينانى بەكىتكەن ەلدەردىڭ بارىندە ۆاكتسينا ەڭ الدىمەن مەديتسينا ماماندارىنا سالىنۋدا. ال ونىڭ تەرىس اسەرىنە كەلسەك, ودان قورقۋدىڭ قاجەتى جوق. سەبەبى جالپى كەز كەلگەن ۆاكتسينادان كەيىن تەرىس اسەر, اۋىرسىنۋلار بولۋى مۇمكىن. مامانداردىڭ ايتۋىنشا, بۇل – قالىپتى جاعداي. ول ادەتتە از ۋاقىت عانا بولادى جانە ەش اسقىنۋسىز ءوتىپ كەتەدى. ەكپەنى سالدىرعاننان كەيىن – ەكپە سالعان جەردىڭ, باس پەن بۇلشىقەتتىڭ اۋرۋى, دەنە قىزۋىنىڭ كوتەرىلۋى, ادام شارشاڭقى تارتىپ, قالتىراۋى مۇمكىن, ونىڭ ءبارى 2-3 كۇندە كەتەدى.
جاسىنا ەمەس يممۋنيتەتىنە قارا!
مەديتسينا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى تىلەۋبەردى قۋاندىقوۆ اۋرۋدى جەڭۋدە ادامنىڭ جاسىنان گورى, اعزانىڭ يممۋنيتەتى باستى ءرول وينايتىنىن ايتىپ وتىر. يممۋنيتەتى كۇشتى ادام ۆيرۋستىق اۋرۋعا كوپ شالدىعا بەرمەيدى. ددۇ تاراتقان مالىمەتكە سايكەس, اۋىرعان ادامداردىڭ جاس ەرەكشەلىگى ءار ەلدە ءارتۇرلى بولعان. ماسەلەن, يتاليادا كوبىنە 60-63 جاستاعى ەگدە ادامدار اۋرۋعا شالدىقسا, اقش-تا اۋىرعانداردىڭ 50%-ى – 55 جاسقا دەيىنگى ازاماتتار. ال وڭتۇستىك كورەيادا 20 جاستاعى جاستار اراسىندا COVID-19 كوپ تىركەلگەن. قازاقستان بويىنشا جاس ەرەكشەلىگىنە قاتىستى ستاتيستيكالىق دەرەك ءار وڭىردە ءارتۇرلى.
دارىگەرلەر اۋرۋدىڭ اۋىر نە بولماسا جەڭىل ءوتۋى جاسقا دا بايلانىستى ەكەنىن جوققا شىعارمايدى. ادامنىڭ جاسى ۇلعايا كەلە, زات الماسۋ پروتسەسى باسەڭدەيدى. وعان سايكەس اعزانىڭ يممۋنيتەتى دە السىرەيدى. الايدا قازىر تەك ەگدە كىسى ەمەس, جاستار دا ءجيى اۋىراتىن بىرقاتار سوزىلمالى اۋرۋلار بار. كەيبىر ۇلكەن كىسىلەردە مۇلدە قوسىمشا اۋرۋلارى بولمايدى. كەرىسىنشە سوزىلمالى اۋرۋلارى بار جاستار كوپ كەزدەسەدى. سونداي اۋرۋلار قاتارىندا ءبىرىنشى كەزەكتە قانت ديابەتى تۇر. ول كوبىنە تامىرلاردى زاقىمداپ, زات الماسۋ پروتسەسىن ناشارلاتادى. سونىمەن قاتار, ارتىق سالماعى بار پاتسيەنتتەر دە قاۋىپ توبىنا كىرەدى. سەبەبى ولاردىڭ وكپەسىنىڭ تىنىس الۋ مۇمكىندىگى تومەن بولادى. ال كوروناۆيرۋس كوبىنەسە وكپەنى زاقىمدايتىنىن ەسكەرسەك, وندا بۇل اۋرۋ سەمىز ادامداردا اۋىر وتەدى.
پەدياتر دارىگەر, يممۋنولوگ قاتيا تاجيەۆانىڭ ايتۋىنشا, ءجيى سۋىق تيۋ, تەمپەراتۋرانىڭ ۇزاق ۋاقىت تۇسپەي قويۋى, ۇنەمى شارشاپ ءجۇرۋ, بۋىندار مەن بۇلشىقەتتەردىڭ اۋىرۋى, ۇيقىنىڭ بۇزىلۋى, ءجيى باس اۋرۋى, تەرىدەگى بورتپەلەردىڭ پايدا بولۋى – وسىنىڭ ءبارى يممۋندىق جۇيە جۇمىسىنىڭ بۇزىلۋىنىڭ كورىنىسى. ادامنىڭ يممۋندىق جۇيەسى تۇقىم قۋالايدى, ونىڭ 50%-ى قۇرساقتا, قالعان بولىگى ءومىر سالتىنا بايلانىستى قالىپتاسادى. ءيممۋنيتتى ساقتاۋعا اسەر ەتەتىن ۇشتىك – بۇلار دۇرىس ۇيقى, فيزيكالىق بەلسەندىلىك جانە دۇرىس تاماقتانۋ.
استانا مەديتسينا ۋنيۆەرسيتەتى بالالار جۇقپالى اۋرۋلارى كافەدراسىنىڭ دوتسەنتى, PhD دوكتورى بايان تۋردالينانىڭ ايتۋىنشا, يممۋنيتەتتى كوتەرۋ ءۇشىن اقۋىزى كوپ تاعامداردى جەۋ كەرەك. ولارعا بالىق, تاۋىق, ءىرى قارا, سونىڭ ىشىندە جىلقى ەتى جاتادى. وسىلاردىڭ سورپاسىنىڭ قۇرامىندا اقۋىز كوپ. سونىمەن قاتار, ءتۇرلى جاڭعاقتار جەگەن پايدالى. يممۋنيتەتتى كوتەرۋ ءۇشىن 30-40 پايىزىن اقۋىزدان قۇراساق, قالعان 50-60 پايىزىن كوكونىس پەن جەمىس-جيدەك ارقىلى قامتىعان دۇرىس بولادى دەيدى مامان. ال ريا-نوۆوستي مالىمدەۋىنشە, جاقىندا عالىمدار ءجۇزىم, شوكولاد جانە كوك شايداعى حيميالىق اسەر SARS-CoV-2 ۆيرۋسىن بلوكتاۋعا قابىلەتتى ەكەنىن انىقتاعان.
