«اقتوبەنى كورمەگەندەر بار ءالى» دەپ اقىن ەرتاي اشىقباەۆ جىرلاعانداي, «سايران سامال سوعاتىن», «شاڭىراعى – توق», «ىرگەسى – قۇت» قالانى كورمەگەن جۇرتقا وتكەن اپتادا سول ءوڭىردىڭ تىنىس-تىرشىلىگىمەن تانىسۋعا مۇمكىندىك تۋدى. استانادا ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ 25 جىلدىعىنا ارنالعان «قۋاتتى ءوڭىر – قۋاتتى قازاقستان» باعدارلاماسىنىڭ اياسىندا اقتوبە وبلىسىنىڭ كۇندەرى بار ءسان-سالتاناتىمەن ۇيىمداستىرىلدى.
مايلى قياننىڭ بەكىرەسى
العاشقى شارالاردىڭ ءبىرى – «حان شاتىر» ساۋدا-ويىن-ساۋىق ورتالىعى الاڭىنداعى اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىنىڭ جارمەڭكەسى بولدى. جارمەڭكەنى استانا اكىمى اسەت يسەكەشەۆ پەن اقتوبە وبلىسىنىڭ باسشىسى بەردىبەك ساپارباەۆ ارالادى.
سونداي-اق, ەلوردالىقتار 362 اۋليەنىڭ مەكەنى – ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ ەلورداداعى كۇندەرىنە كۋا بولدى. «حان شاتىر» سوو الاڭىنا كىرەبەرىستە دە ماڭعىستاۋلىق شارۋالاردىڭ ونىمدەرى جايعاستىرىلعان ەدى. ارينە, مايلى قيان ەلى دەگەندە حالىقتىڭ ەسىنە ەڭ الدىمەن مۇناي مەن قارت كاسپيدىڭ بالىعى تۇسەدى. بۇل جولعى جارمەڭكەگە باس سۇققاندار دا بالىقتى اڭساپ كەلگەندەرى ايان. سولاردىڭ ءبىرى – شىعارماشىلىق ورتادان ءجيى كورىنەتىن ارىپتەسىمىز الماس التايدى «تۇپقاراعان اۋدانى» دەگەن انىقتاماسى بار سورەنىڭ جانىنان كەزىكتىرىپ قالدىق.
ۇزىن-سونار كەزەكتىڭ سوڭىندا تۇرعان ول تۋعان جەرىنىڭ اسىن الۋعا كەلگەنىن ۇقتىردى. استانادا تابىلا قويمايتىن بەكىرە بالىعىنىڭ كەلىسى وسى جەردە 3,5 مىڭ تەڭگەدەن ساۋدالاندى. الايدا ساتىپ الۋشىلاردىڭ ونى قىمباتسىنباي, ءبىر-ەكەۋدەن, ءتىپتى ودان دا كوپ مولشەردە دوربالارىنا توعىتىپ جاتقانىن كوردىك.
ءتىرى بالىقتاردى قىزىقتادى
اقتوبەدەن استاناعا ازىق-تۇلىك ارتىپ جەتكەن كەرۋەن 400 توننادان استام ءونىم اكەلىپتى. اتاپ ايتساق, 100 تونناعا تارتا ەت, 25 توننا بالىق, 100 توننا كوكونىس, 24 توننا ءسۇت پەن ءسۇت ونىمدەرى, 17 توننا وسىمدىك مايى جəنە باسقا دا ازىق تۇرلەرى الاڭدا ساتىلدى. كەلگەن جۇرت الاڭ ورتاسىندا ورناتىلعان كىشىگىرىم اۋىتتەگى ءتىرى بالىقتاردى دا قىزىقتادى. نيەت بىلدىرگەندەر ساتىپ تا الىپ جاتتى.
«بۇل بالىقتار قارعالى اۋدانىنىڭ «ارداعىم» شارۋا قوجالىعىندا وسىرىلەدى. جالپى بالىق شارۋاشىلىعىمەن اينالىسقانىمىزعا 25 جىل بولدى. بالىقتىڭ بىرنەشە تۇرىمەن جۇمىستى باستاپ, بەكىرە ءوسىرۋدى وسىدان 10 جىل بۇرىن قولعا الدىق. استاناداعى جارمەڭكەگە دە ءتورتىنشى جىل قاتارىنان كەلىپ وتىرمىز» دەيدى شارۋا قوجالىعىنىڭ جەتەكشىسى قالي قۇلتايۇلى.
ابىلاي قىمىزى نەمەسە ەت دەگەندە بەت بار ما؟
بۇدان سوڭ «ابىلاي قىمىزى» دەگەن جازۋى بار شولمەكتەرگە نازار اۋداردىق. بۇل قىمىز العا اۋدانىنداعى «ابىلاي» شارۋاشىلىعىندا وندىرىلەدى ەكەن. ساتىپ تۇرعان بويجەتكەنمەن ءبىر اۋىز تىلدەسىپ, ءليترى 500 تەڭگەدەن ساۋدالانعانىن بىلدىك.
ءبىر بايقاعانىمىز, اقتوبەلىك شارۋالاردىڭ سورەلەرىنەن ەت مولىنان ورىن الىپتى. قىزىلسىراپ كەلگەن حالىقتىڭ قاراسى دا كوپ بولدى. دوربالارىن ەتكە تولتىرىپ, الاڭنان شىعۋعا بەت العان ەر مەن ايەلدى توقتاتىپ, باعالار جونىندە سۇرادىق. «جىلدا وتەتىن جارمەڭكە عوي. وسى جولعى ۇيىمداستىرىلۋى بىزگە ۇناپ تۇر. «ەت دەگەندە بەت بار ما؟» دەيتىن قازاقپىز عوي, ەتكە بولا كەلىپ وتىرمىز. اقتوبەنىڭ شالقار اۋدانىنىڭ ەتى بىزگە ۇنادى. سيىر ەتىن 1000 تەڭگەدەن ساتىپ الدىق. ساتۋشىلاردىڭ مادەنيەتى دە كوڭىلىمىزدەن شىقتى» دەيدى گۇلجانات تولەپبەرگەنوۆا ەسىمدى تۇتىنۋشى.
جارمەڭكەنىڭ العاشقى كۇنى قارتتاردىڭ حالىقارالىق كۇنى مەرەكەسىمەن تۇسپا-تۇس كەلدى. ەت تولى دوربالارىن قويا تۇرىپ, ەكى قاريا قاۋقىلداسىپ تۇر ەكەن. سولاردىڭ قاسىنا بارىپ, مەرەكەمەن قۇتتىقتاپ, تىلدەسىپ قالۋدى ءجون كوردىك. «ەتتىڭ باعاسى ارزان. سيىر ەتى – 1000 تەڭگەدەن, جىلقى ەتى 1200 تەڭگەدەن ساۋدالانىپ تۇرعاننان كەيىن قىزىعىپ كەتىپ, ساتىپ الدىم. مەرەكە كۇنى ۇيىمداستىرىلعان جارمەڭكەگە مىنا ءبىز – قارتتار رازىمىز» دەيدى ماحمۇت قۇلاسباەۆ اقساقال.
مايەكتى مادەني شارالار
جارمەڭكەدە تەك ازىق-تۇلىك قانا ەمەس, ءتۇرلى تۇرمىستىق جانە زەرگەرلىك بۇيىمدار, كادەسىيلار ساتىلدى. «جاساعان بۇيىمدارىمىزدى حالىققا كورسەتىپ, ساتۋ ءۇشىن جىلدا استاناعا كەلىپ تۇرامىز. ءجارمەڭكە ءبىر جاعىنان ساۋدا, ەكىنشى جاعىنان قارىم-قاتىناس قوي. ونەردە جۇرگەنىمە دە ءبىراز جىل بولدى. قازاقستان قالالارىندا, شەتەلدەردە دە كورمەلەرىم وتكەن. اتا-بابالارىمىزدان بىزگە قالعان زەرگەرلىك, ۇستالىق جولىندا ءجۇرمىز» دەيدى اقتوبەلىك قولونەر شەبەرى بولات اتىراۋباەۆ.
شەبەرلەر قالاشاعى ورنالاسقان ماڭعا اقتوبەلىكتەر بەس كيىز ءۇي تىگىپتى. «اقتوبەدەن استاناعا 20-دان استام قولونەر شەبەرلەرى وزدەرى جاساعان بۇيىمدارىن اكەلدى. وبلىستىق تاريحي-ءولكەتانۋ مۋزەيى دە جادىگەرلەرىن الىپ كەلدى. كيىز ءۇيدىڭ بىرەۋى وسى مەكەمەنىكى. وزگە كيىز ۇيلەردىڭ يەسى قارعالى, بايعانين, مارتوك, ىرعىز اۋداندارى» دەيدى اقتوبە وبلىستىق مادەنيەت, مۇراعاتتار جانە قۇجاتتاما باسقارماسىنىڭ ءبولىم باسشىسى ءلايلا وماروۆا.
اقتوبەلىكتەردەن ۇيرەنەتىن ۇردىستەر
جالپى استاناعا اۋقىمدى مادەني باعدارلامامەن كەلگەن اقتوبەلىكتەر وزگە وڭىرلەر ۇيرەنەتىن ۇردىستەردى كورسەتىپ كەتتى. ماسەلەن, وبلىس اكىمى بەردىبەك ساپارباەۆ ل. گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە وقىپ جاتقان اقتوبەلىك ستۋدەنتتەرمەن جانە سول ايماقتان شىعىپ, نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتىندە ءبىلىم الىپ جاتقان جاستارمەن, ماگيسترانتتار مەن جاس وقىتۋشىلارمەن كەزدەستى.
استاناداعى اقتوبە «ارباتى»
«استانالىق» ساياباعى مەن كونگرەسس-حولل الاڭىندا استاناداعى اقتوبە «ارباتى» اتتى كورمە-جارمەڭكە ۇيىمداستىرىلىپ, جاستار تەاترىندا اقتوبەلىك تەاترلار ج.ەرعاليەۆتىڭ «ەسىگىمدى قاققان كىم؟» سپەكتاكلى مەن ق.شاڭعىتباەۆ پەن قانابەك بايسەيىتوۆتىڭ «بەۋ, قىزدار-اي» كومەدياسىن كورسەتتى.
اقتوبە وبلىسىنىڭ استاناداعى كۇندەرى «ارايلى اقتوبەدەن – ەلورداعا!» اتتى اقتوبە وبلىسى ونەر شەبەرلەرىنىڭ جانە شىعارماشىلىق ۇجىمدارىنىڭ گالا-كونتسەرتىمەن تۇيىندەلدى.
ال ماڭعىستاۋلىقتار بەيبىتشىلىك جانە كەلىسىم سارايىندا وبلىستىق تاريحي-ولكەتانۋ مۋزەيىنىڭ «جاڭعىرعان اسىل مۇرا» جانە وبلىستىق كىتاپحانانىڭ «ءتۇپ-توركىنىن تورگە وزدىرعان ماڭعىستاۋ» اتتى كورمەنى ۇيىمداستىرىپ, «جاڭعىرعان ماڭعىستاۋدان – جاسامپاز استاناعا» اتتى گالا-كونتسەرتىمەن حالىقتىڭ قۇلاق قۇرىشىن قاندىردى.
امانعالي قالجانوۆ
