مەملەكەتتىڭ مۇلكى قالاي باسقارىلادى؟ جەكەشەلەندىرۋ نەمەسە جالعا بەرۋ كەزىندە تامىر-تانىستىققا جول بەرىلە مە؟ شەنەۋنىكتەردەن تاركىلەنگەن قىمبات كولىكتەر مەن پاتەرلەردى ساتۋدىڭ ءادىسى قانداي؟ وسى جانە وزگە دە ماسەلەلەر توڭىرەگىندە استانا قالاسى مەملەكەتتىك مۇلىك جانە جەكەشەلەندىرۋ دەپارتامەنتى باسشىسىنىڭ ورىنباسارى ەربولات جاڭبىرباەۆپەن اڭگىمەلەسكەن ەدىك.
كاسىپكەرلەرگە كومەگى كوپ
– ەربولات سەيىتكامالۇلى, قالالىق دەپارتامەنت مەملەكەتتىڭ مۇلكىن ماقساتقا ساي جانە ءتيىمدى پايدالانۋدى قامتاماسىز ەتەدى. وسى رەتتە قانداي جۇمىستار اتقارىلۋدا؟
– دەپارتامەنت مەملەكەتتىك باسقارۋ ورگاندارىمەن بىرلەسىپ, زاڭدى تۇلعالارعا بەكىتىلىپ بەرىلگەن مەملەكەتتىك مۇلىكتى, ولارعا جۇكتەلگەن باسقارۋ قىزمەتىن اتقارۋعا ارنالعان اكتيۆتەردى پايدالانۋى تۋرالى مونيتورينگ جانە باقىلاۋ جۇرگىزىپ وتىرادى. سونىڭ ءناتيجەسىندە ارتىق نەمەسە پايدالانىلمايتىن ءۇي-جاي, قۇرال-جابدىقتار تىركەۋگە الىنادى. ولار جەكە جانە مەملەكەتتىك ەمەس زاڭدى تۇلعالارعا جالعا بەرىلەدى نەمەسە ەلەكتروندىق ساۋدا-ساتتىققا شىعارىلادى.
– ونىڭ ءتيىمدى تۇستارى قانداي؟
– بىرىنشىدەن, مەملەكەتتىك ءمۇلىكتى ساۋدا-ساتتىقتا ساتىپ العان نەمەسە جالعا العان كاسىپكەرلەر ءوز شارۋاسىن ودان ءارى دوڭگەلەتۋگە, كاسىپتەرىن دامىتۋعا, سونداي-اق ءوز ءىسىن جاڭادان باستاعان كاسىپكەرلەردىڭ اياقتان تىك تۇرۋىنا كومەگىن تيگىزەدى. ەكىنشى جاعىنان, رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتكە تۇسەتىن سالىقتىق ەمەس ءتۇسىمدەردى ارتتىرۋعا مۇمكىندىك مول.
– مەملەكەتتىڭ مۇلكىن جالعا العان تۇلعالار ونى قانداي ماقساتقا پايدالانۋدا؟
– اركىم ءوز كاسىبىمەن اينالىسادى. جالعا الۋشىلاردىڭ ءبىرى اسحانا, ەندى ءبىرى شاشتاراز, ءدامحانا اشادى. گازەت-جۋرنال جانە كىتاپ دۇڭگىرشەكتەرىن اشۋمەن اينالىساتىندار بار. كەيبىرى تەمىر جول, اۆيا-بيلەتتەر ساتۋدى قولعا السا, دۇكەن, شەبەرحانا جانە تاعى باسقا كاسىپتەرىن ۇيىمداستىراتىندار كوپ. وسى شارالار رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتكە قوسىمشا سالىقتىق ەمەس تولەمدەردىڭ ءتۇسۋىن قامتاماسىز ەتىپ قانا قويماي, سونىمەن قاتار, جالعا الۋشىلار ۇيىمداستىرعان جۇمىس ورىندارىنىڭ ارقاسىندا حالىقتى جۇمىسپەن قامتۋعا جانە جۇمىسسىزدىقتى ازايتۋعا اسەرىن تيگىزۋدە. ماسەلەن, سوڭعى 15 جىلدىڭ ىشىندە مىڭنان استام كاسىپكەرگە مەملەكەت بالانسىنداعى تۇرعىن-جايعا جاتپايتىن ءۇي-جايلار جالعا بەرىلگەن.
– ولاي بولسا, جەكە ءوز ءىسىن اشقىسى كەلگەن كاسىپكەر بوس جاتقان ءۇي-جايلاردى جالعا الۋ ماسەلەسىمەن دەپارتامەنتكە جۇگىنسە بولا ما؟
– ارينە, زاڭنامادا كورسەتىلگەن تارتىپتە بولادى. ەلوردادا شاعىن كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ ءۇشىن وسىنداي سۇراقتارمەن حابارلاسقان ازاماتتارعا ايانباي بارلىق كومەگىمىزدى كورسەتەمىز. بىزدە ءبارى اشىق جۇرگىزىلەدى. جوعارىدا اتاپ وتكەندەي رەسپۋبليكالىق مەملەكەتتىك زاڭدى تۇلعالارعا بەكىتىلىپ بەرىلگەن مەملەكەتتىك مۇلىكتىڭ ماقساتقا ساي پايدالانىلۋىن باقىلاۋ كەزىندە انىقتالعان ارتىق جانە پايدالانىلمايتىن جىلجىمايتىن وبەكتىلەر, قۇرال-جابدىقتار ەسەپكە الىنىپ, جەكە جانە مەملەكەتتىك ەمەس زاڭدى تۇلعالارعا جالعا جانە سەنىمگەرلىك باسقارۋعا بەرىلەدى. ايتا كەتەتىن جايت, قازىرگى ۋاقىتتا, وسى نورماتيۆتىك قۇقىقتىق اكتىدە كورسەتىلگەندەي بالانس ۇستاۋشى اتالمىش اقپاراتتى بەرۋ كەزىندە بولجامدى جالعا الۋشىنى كورسەتپەي ۇسىنادى.
ال بۇرىن, وسى قاعيدانىڭ الدىنداعى نورماتيۆتىك قۇقىقتىق اكتىلەردە مەملەكەتتىك مۇلىكتى جالعا بەرۋ كەزىندە بالانس ۇستاۋشىنىڭ ءوزى تاڭداعان جالعا الۋشىمەن دەپارتامەنت شارت جاساساتىن. سول سەبەپتى, جالعا الۋشىلار بالانس ۇستاۋشىلارعا تاۋەلدى ەدى. سونىمەن بىرگە, جالعا بەرۋگە ۇسىنىلعان ارتىق جانە پايدالانىلمايتىن وبەكتىلەر تۋرالى اقپارات بارلىق جەكە جانە مەملەكەتتىك ەمەس زاڭدى تۇلعالارعا قولجەتىمدى ەمەس ەدى. قازىرگى قولدانىستاعى مەملەكەتتىك مۇلىكتى مۇلىكتىك جالداۋعا بەرۋ قاعيداسىنا سايكەس بالانس ۇستاۋشى ۇسىنعان اقپاراتتى www.gosreestr.kz ۆەب-پورتالىنا ىلەمىز. ەگەر وسى جالعا بەرۋ وبەكتىسىنە ءبىرىنشى ءوتىنىم ءتۇسكەن كۇننەن باستاپ 15 كۇننىڭ ىشىندە وسى پورتالعا باسقا ءوتىنىم تۇسپەسە, وندا دەپارتامەنت وسى ءوتىنىم بەرگەن تۇلعامەن شارت جاساسادى. ال ەگەر ۆەب-پورتالعا وسى 15 كۇن ىشىندە ەكى جانە ودان استام ءوتىنىم بەرىلگەن جاعدايدا تەندەر وتكىزىلەدى. تەندەر ەلەكتروندىق جۇيە بويىنشا www.gosreestr.kz ۆەب-پورتالى ارقىلى وتكىزىلەتىندىكتەن ادام قاتىناسى مۇلدەم ازايعان.
460 ميلليون پايدا ءتۇستى
– ەگەر قۇپيا بولماسا, جىل باسىنان بەرى مۇلىكتى جالعا بەرۋ ارقىلى قالا قازىناسىنا قانشا قارجى قۇيىلدى؟
– جىل باسىنان بەرى رەسپۋبليكالىق مەملەكەتتىك زاڭدى تۇلعالاردىڭ مۇلىكتەرىن جالعا بەرۋ ارقىلى رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتكە 460 ميلليون تەڭگە شاماسىندا سالىقتىق ەمەس تۇسىمدەر ءتۇستى. بارىمىزگە ءمالىم, ەلوردادا جاڭادان سالىنىپ, پايدالانۋعا بەرىلىپ جاتقان نىسانالار سانى ارتىپ كەلەدى. سول سەبەپتى جىلجىمايتىن مۇلىكتەردى جالعا بەرۋ سانى جىل سايىن ۇلعايۋدا. جالعا بەرىلگەن نىسانداردىڭ جالپى سانى 600-گە جەتتى.
– مەملەكەتتىك مۇلىكتى جالعا نەمەسە سەنىمگەرلىك باسقارۋعا بەرۋدىڭ پايداسى بار ەكەنىن بىلەمىز. جالپى, ەلوردامىز استانانىڭ دامۋىنا قانداي سەپتىگىن تيگىزۋدە جانە جەكە كاسىپكەرلەرگە ناقتى قانداي كومەك بار؟
– مەملەكەتتىك مۇلىكتى ەلەكتروندىق ساۋدا-ساتتىقتا ساتۋ نەمەسە جالعا بەرۋ شاعىن بيزنەس سۋبەكتىسىنە وندىرىستىك قىزمەتىن ۇيىمداستىرۋعا جاعداي تۋعىزادى. سونىمەن قاتار, وسى شارالار استانا قالاسىندا مەملەكەتتىك مۇلىكتى جالعا جانە سەنىمگەرلىك باسقارۋعا الۋشىلار ۇيىمداستىرعان جۇمىس ورىندارىن ساقتاۋعا ءارى ولاردىڭ كوبەيۋىنە جاعداي تۋعىزاتىن بولادى. ناقتى ءبىر مىسال كەلتىرەيىن. استانا قالاسى, جەتىگەن كوشەسى, 27 مەكەن-جايىندا 1987 جىلى تۇرعىزىلعان عيماراتتار بولدى. ولار 10 جىلعا جۋىق پايدالانىلماي كەلدى. 2013 جىلى 11 اقپاندا رەسپۋبليكالىق مۇلىكتى كەيىننەن ساتىپ الۋ قۇقىعىمەن ءۇش جىل مەرزىمگە سەنىمگەرلىك باسقارۋعا بەرۋ جونىندە تەندەر وتكىزىلدى. تەندەردىڭ باستى تالاپتارى: سەنىمگەرلىك باسقارۋداعى نىسانعا كەمىندە 300,0 ملن ينۆيستيتسيا سالۋ, سەنىمگەرلىك باسقارۋ مەرزىمىنىڭ شەگىندە جوعارى تەحنولوگيالى ونىمدەردى قۇرۋعا باعىتتالعان ءوندىرىستى ىسكە قوسۋ جانە جاڭا جۇمىس ورىندارىن قۇرۋ ەدى. تەندەردىڭ قورتىندىسى بويىنشا «حوزۋ-اۆتو» كومپانياسى جەڭىمپاز بولدى. اتالمىش كومپانيا وسى ينۆەستيتسيالىق جوبانى ىسكە اسىرۋ بارىسىندا وبەكتىگە وندىرىستىك قۇرال-جابدىقتار ساتىپ الۋ, ورناتۋ جانە عيماراتتارعا كۇردەلى جۇمىس جۇرگىزۋ شىعىنىڭ قوسقاندا 2 945,0 ملن تەنگە ينۆەستيتسيا سالدى. بۇل دەگەنىمىز, شارت بويىنشا كورسەتىلگەن سومادان 3,4 ەسە ارتىق. سونىمەن بىرگە, جەكەشەلەندىرۋ وبەكتىلەرىن ساتۋ قاعيداسىنا سايكەس يندەكستەۋ ادىسىمەن ەسەپتەگەندە ەل بيۋدجەتىنە 90,2 ميلليون تەڭگە قارجى تولەدى. كوميسسيانىڭ وڭ شەشىمىنە سايكەس وبەكتى «حوزۋ-اۆتو» كومپانياسىنا جەكە مەنشىككە بەرىلدى.
باسەكەگە باستايتىن قادام
– جەكەشەلەندىرۋ وبەكتىلەرىن ساتۋ ەلەكتروندى ساۋداعا كوشتى. بۇرىنعى «بالعامەن ساتۋ» ادىسىنەن ارتىقشىلىعى نەدە؟
– جاقسى سۇراق. 2013 جىلى 31 مامىردا دەپارتامەنت باستاماسىمەن www.gosreestr.kz مەملەكەتتىك مۇلىك ءتىزىلىمىنىڭ ۆەب-پورتالىندا ءبىرىنشى رەت ونلاين رەجيمدە رەسپۋبليكالىق مەنشىكتەگى وبەكتىلەردى ساتۋ ءۇشىن ەلەكتروندىق اۋكتسيون وتكىزىلدى. ارينە, ەلەكتروندىق اۋكتسون مەن «بالعامەن ساتۋ» ساۋدا-ساتتىعىنىڭ ايىرماشىلىعى جەر مەن كوكتەي. اتاپ ايتقاندا, ەلەكتروندىق اۋكتسيونعا قاتىسۋ ءۇشىن كەز كەلگەن قالادان قاتىسۋعا بولادى. جەكە جانە زاڭدى تۇلعالارعا بارىنشا جاعداي جاسالىنىپ, ناتيجەسىندە اۋكتسيونعا قاتىسۋشىلار سانى ارتتى, شىنايى باسەكەلەستىك پايدا بولدى. وعان سايكەس بيۋدجەتكە تۇسەتىن قاراجات مول بولادى. ەكىنشىدەن, ساۋدا-ساتتىقتى جۇرگىزۋ پروتسەدۋراسى جاقساردى. قازىرگى كەزدە قاتىسۋشىلاردى قابىلداۋ جانە قاعاز قۇجاتتاردى قابىلداپ تىركەۋدىڭ قاجەتتىلىگى جوق. ۇشىنشىدەن, ساۋدا-ساتتىق جۇرگىزەتىن اۋكتسيونشىنىڭ قاجەتتىلىگى كەرەك بولماي قالدى. بۇل دەگەنىمىز, بيۋدجەتتىك قاراجاتتى ۇنەمدەۋ جانە اۋكتسيون ءجۇرگىزۋدى ۇيىمداستىرۋ ىسىندە جەكە ادامدىق قاتىسۋدى جويدى. تورتىنشىدەن, اۋكتسيون بولاتىن كۇنى كوميسسيا مۇشەلەرىن جيناۋدىڭ قاجەتى جوق. كەزىندە «بالعامەن ساتۋ» ساۋدا-ساتتىعىن جۇرگىزۋ كەزىندە اۋكتسيوندى ءدال ۋاقىتىندا جۇرگىزۋ قيىندىقتار تۋعىزاتىن. سەبەبى, ۆەدومستۆوارالىق كوميسسيا مۇشەلەرى ءاردايىم جەكەشەلەندىرۋ وبەكتىلەرىن ساتۋ كوميسسيا وتىرىسىنا ۋاقىتىلى كەلمەيتىن. بەسىنشىدەن, اۋكتسيونعا قاتىسۋشىلاردىڭ بەتپە-بەت كەزدەسۋى بولمايتىندىقتان, ولاردىڭ ءبىر-بىرىمەن ءسوز بايلاسۋى تولىعىمەن جويىلدى. ەلەكتروندىق اۋكتسيوندار باسەەلەستىكتى ەكى ەسە ارتتىردى جانە سول سەبەپتەن ورتاشا ساتۋ قۇنى 70%-عا كوبەيدى.
– حالىقتىڭ اۋزىندا جۇرگەن اتى-شۋلى قىلمىستىق ىستەر بويىنشا سوتپەن تاركىلەنگەن مۇلىكتەر دە وسى ادىسپەن ساتىلا ما؟
– ارينە. سوتتىڭ شەشىمىمەن تاركىلەنگەن مۇلىكتى نورماتيۆتىك قۇقىقتىق اكتىلەرگە سايكەس, ەسەپكە الىپ, ونىڭ قۇنىن انىقتايمىز. ساتۋعا دەيىن ۆەب-پورتال ارقىلى مەمەلەكتتىك زاڭدى تۇلعالارعا, ونىڭ ىشىندە الەۋمەتتىك قىزمەتتەردىڭ سۋبەكتىلەرىنە ولاردىڭ تەڭگەرىمىنە بەرۋ ءۇشىن ۇسىنىلۋى ءتيىس. ەگەر مەملەكەتتىك زاڭدى تۇلعالار وتىنىشتەردى بەرمەگەن جاعدايدا نە بولماسا مۇلىكتى مەمەلەكەتتىك مەنشىككە بەرۋدىڭ ەكونوميكالىق ورىنسىزدىعى بايقالسا, مۇلىك ساۋدا-ساتتىققا قويىلادى. تاركەلىنگەن مۇلىكتەردى ساتۋ, الدىندا ايتىپ كەتكەندەي, ەلەكتروندىق اۋكتسيون بويىنشا ۆەب-پورتال ارقىلى وتكىزىلەدى.
– اڭگىمەڭىزگە راحمەت!
گۇلميرا ايماعانبەت
