ۇكىمەت تۋريستىك سالانى دامىتۋدىڭ 2023 جىلعا دەيىنگى جاڭارتىلعان تۇجىرىمداماسىندا ىشكى تۋريزم ۇلەسىن 8 پايىزعا دەيىن ارتتىرۋدى مىندەت ەتىپ قويدى. سەبەبى بىزدەگى تۋروپەراتورلاردىڭ 95 پايىزى سىرتقا شىعۋ تۋريزمىنە باعىتتالعان ەكەن. ەندىگى ماسەلە – ىشكى ءتۋريزمدى ىلگەرىلەتۋ. ال استانا قالاسىندا بۇل سالادا قانداي كەدەرگىلەر بار؟
باسشىلار اۋىسسا, جۇمىس توقتايدى…
استانا قالاسىندا تۋريزم ماماندىعى بويىنشا ءبىر عانا ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە 600-گە جۋىق مامان ءبىلىم الۋدا. وكىنىشتىسى, ەرتەڭ ولاردىڭ ءدال وسى سالادا نان تاۋىپ جەي الاتىنىنا ەشكىم كەپىل بەرمەيدى. مۇنى تۋروپەراتورلاردىڭ باسشىلارى دا, اتالمىش جوعارى وقۋ ورنىنىڭ وقىتۋشىلارى دا مويىنداپ وتىر.
شىنىن ايتۋ كەرەك, بۇگىندە ءتۋريزمدى دامىتۋدا ءالى كۇنگە دەيىن شەشىمىن تاپپاي كەلە جاتقان ماسەلەلەر بار. «ءتۋريزمنىڭ ىشكى ىستەر, سىرتقى ىستەر, ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك, مەيرامحانا كەشەندەرى, ەمدەۋ-ساۋىقتىرۋ ورىندارى, ۇلتتىق پاركتەر سەكىلدى 32 سالاعا جاناما ىقپالى بولا تۇرا, ءتۋريزمنىڭ كوپ نارسەگە قۇزىرەتتىلىگى جەتپەيدى. ماسەلەن, شەت ەلدەردەن قانشا تۋريست كەلەمىز دەسە دە, سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى ءوز كەلىسىمىن بەرمەيىنشە, ولاردىڭ ەشبىرى ەلگە كىرە المايدى. قازىرگى ۋاقىتتا قازاقستان ءتۋريزمى ۇستاعاننىڭ قولىندا, تىستەگەننىڭ اۋزىندا كەتپەۋ ءۇشىن ارى قاراي جۇمىس جاساۋدىڭ مەحانيزمىن دۇرىستاۋ كەرەك. استانا قالاسىندا وسى سالاعا جەتەكشىلىك ەتەتىن كوميتەت قۇرىلعانى ءجون. بارلىق سالانىڭ باسىن قوسىپ, ءار ۋاقىتتا جينالا الاتىن كەلەشەك قادامداردى ويلاستىرا الاتىن تۋريزمدەگى مەحانيزمدى قالىپتاستىرۋىمىز كەرەك. مەملەكەت وسى ماسەلەگە جەتەكشىلىك ەتكەنى ابزال. تاعى ءبىر ايتا كەتەرلىگى – كادر ماسەلەسى. قازاقستاندا ينفراقۇرىلىمدار بار, الايدا قولدا بار ينفراقۇرىلىمداردى پايدالانا الماي وتىرمىز. سەبەبى كادر ماسەلەسىندە تۇراقتىلىق جوق» دەيدى ل.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ تۋريزم كافەدراسىنىڭ پروفەسسورى, PhD دوكتورى اداي سەكەنۇلى. ونىڭ ايتۋىنشا, باسشىلار اۋىسسا دا, قولعا الىنعان جۇمىستار جالعاسا بەرۋى قاجەت. دامۋ جانە ينۆەستيتسيالار مينيسترلىگىنە قاراستى تۋريزم كوميتەتىندە اينالدىرعان ءۇش جىلدىڭ ىشىندە باسشىلارى ءۇش رەت اۋىسقان ەكەن. باسشى وزگەرگەندە كومانداسى دا بىرگە كەتكەن. ۋنيۆەرسيتەت وقىتۋشىسى بۇل تۋريزم ماسەلەسىنە كوپ كەدەرگى اكەلەتىنىن ايتىپ وتىر. مەموراندۋم جاساپ, ەندى جۇمىس باستاعالى وتىرعان تۇستا كوپ جۇمىستىڭ اياقسىز قالاتىنىنا قىنجىلادى.
ىشكى ءتۋريزمدى بايلاپ وتىرعان – باعا
«ەلوردالىقتار قايدا دەمالادى؟» دەگەن ساۋالمەن «استانا اقشامى» كىشىگىرىم ساۋالناما ۇيىمداستىرعان ەدى. جاۋاپ بەرگەندەردىڭ باسىم بولىگى شەتەلدى تاڭدايتىنىن ايتىپتى. تۇرعىنداردىڭ كوبى ىرگەمىزدەگى بۋراباي مەن زەرەندىگە ەمەس, تۇركياعا نەمەسە تايلاندقا بارعاندى ءتاۋىر كورەدى. ويتكەنى بىزدەگى باعانىڭ قىمباتشىلىعى مەن قىزمەت ساپاسى سىن كوتەرمەيتىنىن العا تارتادى.
«بىزگە ءوزىمىزدىڭ ۇلتتىق, ەتنوگرافيالىق سالاداعى ءتۋريزمدى دامىتۋ كەرەك. كونەدەگى قازاق تاريحىنىڭ العاشقى تايپالارى – ساقتاردىڭ, سكيفتەردىڭ, عۇنداردىڭ كلاستەرىن قۇراتىن بولساق, بۇل – تۋريستەردى تارتۋدىڭ ءتيىمدى جولى. وكىنىشكە قاراي, ىشكى ءتۋريزمنىڭ قول-اياعىن بايلاپ وتىرعان باستى ماسەلە – باعا. حالىق ءبىر اپتاعا بۋرابايعا بارىپ كەلگەنشە, ءدال سول اقشاعا تۇركياعا بارعاندى قالايدى. بىزدە باعانى تۇراقتاندىراتىن جۇيە مۇلدەم جوق. سول ءۇشىن باعانىڭ قىزىل سىزىعىن ولشەپ, ناقتى باعانى قوياتىن ارنايى ۇيىم دا بولۋ قاجەت. مۇنىڭ بارلىعى تەك قاعاز جۇزىندە قالماي, ناقتى ىسكە اسىرىلسا, قانەكەي؟! حالىقتىڭ جالاقىسى وسپەسە دە, جىل سايىن باعا وسەدى. سول ءۇشىن حالىقتىڭ قالتاسى كوتەرەتىندەي باعانى سايكەستەندىرۋ كەرەك. تۇركى ەلدەرىنىڭ اراسىندا ەڭ باي مادەنيەت بىزدە جاتىر, ەگەر دە سول مادەنيەتتى دۇرىس قولدانا الساق, ءتۋريزمنىڭ بيىك شىڭىنا شىعار ەدىك» دەيدى اداي سەكەنۇلى.
نۇسقاۋشىلاردى وقىتۋ كەرەك
قازىرگى تاڭدا كەيبىر ۋنيۆەرسيتەتتەر مەن تۋروپەراتورلار اراسىندا كەلىسىمشارت بار. ءبىزدىڭ بايقاعانىمىز, اتالمىش مەكەمەلەردە ستۋدەنتتەر تاجىريبەدەن وتكەنىمەن, وندا جۇمىس ىستەۋگە قۇلىقسىز. سەبەپ – جالاقىنىڭ ازدىعى. كۇنى كەشە قولىنا ديپلوم العان, ەشقانداي ەڭبەك ءوتىلى جوق مامانعا كىم قوماقتى قارجى ۇستاتا قويسىن؟ سوندىقتان ءتورت جىل وقىعان ماماندىعىن وپ-وڭاي تاستاپ, باسقا سالاعا كەتىپ قالاتىن جاستار كوبەيىپ كەلەدى. ونىڭ ۇستىنە, ۋنيۆەرسيتەتتەردە ماماندارعا تەك تەوريالىق ءبىلىم بەرىلىپ, تاجىريبە جۇمىستارى ايتارلىقتاي جۇرگىزىلمەيدى.
«ەگەر جاس مامان جۇمىس ىستەۋ بارىسىندا ءوزىن كورسەتە بىلسە عانا جوعارى جالاقىعا قولى جەتەدى. الايدا كوبى باستاپقى جالاقىعا كوڭىلى تولمايدى. سونىمەن قاتار, ءبىزدىڭ ەلىمىزدە نۇسقاۋشىلاردىڭ جوقتىعى ماسەلەگە اينالىپ وتىر. تۋريستىك فيرمالاردا نۇسقاۋشىلار جوق. ولار سەن جۇرەتىن جولدى, باراتىن جەرلەردى كارتادان كورسەتىپ, قولىڭا ۇستاتا سالادى. ال وزدەرى ول جەرلەرگە بارىپ كورمەگەن. وسىنداي پارادوكس. تۋريستەردى جاياۋ جولمەن جۇرگىزىپ, جولشىباي تابيعات دۇنيەلەرىن تانىستىرىپ, ءتىپتى شاتىردى بىلاي قۇرادى دەپ ەشكىم كورسەتە المايدى. ەگەر بىلىكتى نۇسقاۋشى بولساڭىز, ول سىزگە مول تابىس تابۋعا جول اشادى. جوعارى وقۋ ورىندارىندا «تەحنيكا ي تاكتيكا اكتيۆنىح ۆيدوۆ تۋريزما» دەگەن ءپان وتەدى. الايدا ونىڭ ءوزىن ءبىر سەمەستر عانا وقىتادى. ارينە, بۇل جوعارى بىلىكتى مامان دايارلاۋعا جەتكىلىكسىز. وسى ءپان بارىسىندا تابيعات اياسىندا 1 اپتاعا عانا سوزىلاتىن تاجىريبەلىك جۇمىستار عانا جۇرگىزىلەدى. سول سەبەپتى وقۋ ورىندارىندا نۇسقاۋشىلاردى دايىندايتىن پاندەردى جىل سايىن وقىتۋ كەرەك. سوندا عانا مىقتى مامان بولىپ, ءوز نانىن ءوز كاسىبىنەن عانا تابادى» دەيدى استانا قالاسى اكىمدىگىنە قاراستى بالالار مەن جاسوسپىرىمدەردىڭ تۋريزم جانە ولكەتانۋ ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى مەلس قابدوللاۇلى.
كيەلى ورىندار قىزىقتىرادى
شەتەلدىك تۋريستەردى نە قىزىقتىرۋى مۇمكىن؟ بۇل ساۋالدى «كوچەۆنيك» ۇلتتىق تۋريستىك كومپانياسىڭ باس ديرەكتورى باقداۋلەت نۇرداۋلەتۇلىنا قويعان ەدىك. ونىڭ ايتۋىنشا, بۇگىندە تۋريستەردى جالت-جۇلت ەتكەن اسەم عيماراتتارمەن, زاماناۋي ورىندارمەن تاڭعالدىرا المايسىز.
«تۋريستەرگە نە كورسەتۋ كەرەگىن ءبىلۋ قاجەت. مىسالى, ماۋسىم ايىندا «قازاق تۋريزم» ۇلتتىق كومپانياسى قىتايدان كەلگەن تۋريستەرگە ارناپ «ديماشتۋر» جوباسىن ۇيىمداستىردى. ءبىز وسى ساياحاتتىڭ ءساتتى وتۋىنە اتسالىستىق. كەلگەن تۋريستەردىڭ باسىم بولىگى – ديماشتىڭ جانكۇيەرلەرى, سوندىقتان ولارعا ديماش جۇرگەن جەرلەردى كورسەتۋ باستى ماقسات بولدى. شەتەلدەن كەلگەن تۋريستەردى كيەلى جەرلەر مەن ءداستۇر وتە قىزىقتىرادى. سوندىقتان قازاقتىڭ باي ءداستۇرى مەن مادەنيەتىن, قاسيەتتى ورىندارىن كورسەتسەك ۇتادى ەكەنبىز. مىسالى, استانا قالاسىنداعى ەتنواۋىلدى ناعىز ەتنواۋىلعا اينالدىرىپ, ات شاپتىرىپ, ناعىز قازاقى اۋىلدى شىنايى كورسەتە بىلگەن ءجون. سالت-داستۇرىمىزبەن تانىستىراتىن بىرنەشە كۇنگە ارنالعان باعدارلاما قۇرىپ, سول اۋىلعا ەشبىر بايلانىس جەلىلەرسىز دەمالىس ۇيىمداستىرسا, بۇل مىندەتتى تۇردە تۋريستەردى وزىنە تارتادى» دەيدى باقداۋلەت نۇرداۋلەتۇلى.
تۋريزم كارتاسى جاسالدى
جۋىردا عانا مادەنيەت جانە سپورت ءمينيسترى ارىستانبەك مۇحامەديۇلى ءتۋريزمدى دامىتۋدىڭ مەملەكەتتىك باعدارلاماسى قولعا الىنعانىن مالىمدەدى. «ەكسپو ناتيجەسىندە وڭ تاجىريبەمىز بار. قازاقستانعا 7 ميلليوننان استام ادام كەلدى, بۇل الدىڭعى جىلدارعا قاراعاندا 18 پايىزعا ارتىق. ىشكى تۋريزم اعىمى 20 پايىزعا جەتتى. ءاربىر تۋريست ەل ەكونوميكاسىنا 50-350 دوللار ارالىعىندا قالدىردى» دەيدى ول.
تيىمدىلىكتى قولداۋ ماقساتىندا جىل باسىنان بەرى ەلەكتروندىق ۆيزالاردى ەنگىزۋ بويىنشا جۇمىستار جۇرگىزىلگەن. ناتيجەسىندە 67 ەلدىڭ ازاماتتارى تۋريستىك ماقساتتار ءۇشىن قازاقستانعا ۆيزاسىز كىرۋگە قۇقىلى بولدى.
جالپى, قازاقستانداعى ءتۋريزمدى دامىتۋدىڭ قازىرگى جانە ىقتيمال درايۆەرلەرىن انىقتاۋ ءۇشىن وڭىرلەرمەن جانە «اتامەكەن» ۇلتتىق پالاتاسىمەن بىرگە 60 تۋريستىك بەكەت انىقتالعان. ولاردىڭ قاتارىندا مەدەۋ, شىمبۇلاق, احمەت ياساۋي كەسەنەسى, الاكول, بالقاش, تۇرگەن جانە تاعى باسقا اسەم ورىندار بار. وسىنىڭ نەگىزىندە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۋريزم كارتاسى قۇرىلدى. مينيستر بۇل جوبا تۋريستەر سانىن ۇلعايتاتىنىن, 5,8 ملرد دوللار تىكەلەي ينۆەستيتسيا تارتۋعا جانە 64 مىڭ تۇراقتى جۇمىس ورنىن قۇرۋعا مۇمكىندىك بەرەتىنىن بولجاپ وتىر. الايدا ەلوردانىڭ وزىندە قاراپايىم گيدتەردىڭ ماسەلەسى شەشىلمەگەن. تۋروپەراتورلار قالامىزدى سىرتتان كەلگەن بەيمالىم گيدتەر تانىستىرىپ جۇرگەنىن, ولارعا مەملەكەت تاراپىنان ەشقانداي باقىلاۋ جوق ەكەنىن ايتىپ كۇيىنىپ وتىر. جالاقىنىڭ ازدىعىنان وقۋدى جاڭا بىتىرگەن ماماندار ءوز سالاسىن اۋىستىرۋعا ءماجبۇر. ءتىپتى تۋريستىك فيرمالاردى باقىلايتىن جۇيە جوق. ال مينيسترلىكتەگىلەر بولسا بۇل سالاعا الداعى ۋاقىتتا ميللياردتاعان ينۆەستيتسيا تارتىلىپ, مىڭداعان جۇمىس ورنى قۇرىلاتىنىن بولجاپ وتىر. كىشكەنتاي ماسەلەلەردى رەتتەي الماي وتىرىپ, ۇلكەن ىستەرگە ۇمتىلىپ وتىرعان مينيسترلىكتىڭ بۇل جوباسى ءساتتى جۇزەگە اسار بولسا, قانەكي!
گۇلميرا ايماعانبەت
ماقالا ءۇشىن راقمەت. بىراق ۆيزاسىز كىرۋ دەگەنگە قارسىمىن. ارتى قانشا داۋ بولادى.