ەۋرازيا قۇرلىعى قاۋىپ-قاتەرلەردىڭ ايرىعىندا تۇر, ول نە بىرىگۋى ءتيىس, نە جاھاندىق جانجالداردىڭ الاڭىنا اينالادى. كەشە استاناداعى نازارباەۆ ورتالىعىندا «ASTANA CLUB»-تىڭ ءتورتىنشى وتىرىسىنىڭ ارنايى سەسسياسىنىڭ اياسىندا «2019 جىلى ەۋرازياعا ءتونىپ تۇرعان الەمدىك قاۋىپتەر رەيتينگى» اتتى حالىقارالىق زەرتتەۋدى تانىستىرعان ساراپشىلار وسىنداي پىكىر ءبىلدىردى.
ەلباسى قورى جانىنداعى الەمدىك ەكونوميكا جانە ساياسات ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى (اەسي) ەرجان سالتىباەۆ ساۋدا سوعىستارى, سانكتسيالىق جانە باسقىنشىلىق ساياسات ورناعان زاماندا تەكەتىرەستەردى شەشۋگە باعىتتالعان بۇۇ, دسۇ سياقتى ماڭىزدى حالىقارالىق ينستيتۋتتاردىڭ وزىنە قاۋىپ ءتونىپ تۇرعانىن ءمالىم ەتتى. ونىڭ پايىمداۋىنشا, جاھاندىق قاۋىپسىزدىك جۇيەسىنىڭ داعدارىسقا ۇشىراعانىنا بۇگىنگى ۇردىستەر دالەل بولۋدا. مۇنىڭ سالدارى اۋىر بولماق. «سول سەبەپتەن ەۋرازيا قازىرگى تاڭدا كۇردەلى ءارى ماڭىزدى شەشىم قابىلداۋعا ءماجبۇر. نە بىرىگۋى ءتيىس, نە جاھاندىق جانجالداردىڭ الاڭىنا اينالۋ قاۋپى تۋادى. تاڭداۋ قايسىسىنا تۇسەتىنى جاقىن بولاشاقتا بەلگىلى بولادى» دەدى ەرجان سالتىباەۆ.
اەسي باسشىسى استاناداعى بريفينگتە قىتاي مەن اقش سياقتى الپاۋىت ەلدەردىڭ تەكەتىرەسى, سونىڭ اسەرىنەن بولاتىن ساۋدا سوعىستارىنىڭ قازاقستانعا نەگىزىنەن قاۋىپ تۋدىراتىنىنا توقتالدى. ول ەۋرازيانىڭ جۇرەگىندە ورنالاسقان قازاقستان ءۇشىن وسى ايماقتاعى ەلدەردىڭ بارلىق تەكەتىرەستەردى بەيبىت جولمەن شەشىپ, ىمىراعا كەلۋى اسا ماڭىزدى ەكەنىن اتاپ ءوتتى. سوندىقتان دا ەۋرازيانىڭ جەتەكشى ەلدەرى اراسىنداعى ديالوگ ورناتۋ قازاقستاننىڭ سىرتقى ساياساتىنداعى باستى مىندەتتەردىڭ ءبىرى بولماق. «بۇل ورايدا, ءبىز ازىرلەگەن قاۋىپتەر رەيتينگى وسى ديالوگتىڭ نەگىزى بولا الاتىنداي وزەكتى ماسەلەلەردى ايقىنداۋعا باعىتتالعان» دەپ ءتۇسىندىردى وتاندىق ساراپشى.
«ASTANA CLUB»-تىڭ تۇراقتى ساراپشىلارىنىڭ ءبىرى, ەۋرازيالىق زەرتتەۋلەر ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى, شانحاي ۋنيۆەرسيتەتى جانىنداعى حالىقارالىق قاتىناستار جانە مەملەكەتتىك باسقارۋ مەكتەبىنىڭ پروفەسسورى يان چەن قىتاي مەن اقش-تىڭ الداعى قاتىناستارى جاعىمدى ۇردىسپەن داميتىنىنا زور ۇمىتپەن قارايدى. ول ۆاشينگتونداعى اقش-تىڭ قورعانىس ءمينيسترى, مەملەكەتتىك دەپارتامەنتىنىڭ حاتشىسى, قحر-دىڭ سىرتقى ىستەر ءمينيسترىنىڭ قاتىسۋىمەن وتكەن كەزدەسۋدى مىسالعا كەلتىردى. «ولار قىتاي مەن اقش-تىڭ اراسىنداعى قاتىناستاردى قالاي رەتتەۋ قاجەتتىگىن تالقىلاپ, ءبىر مامىلەگە كەلدى. سوندىقتان ءبىز ديالوگقا ءۇمىتتىمىز. تاراپتار ىمىراعا كەلەدى دەپ سەنەمىن» دەدى ول.
بريفينگتە جۋرناليستەردىڭ ساۋالدارىنا جاۋاپ بەرگەن اتلانتيكالىق كەڭەستىڭ اعا ساراپشىسى اريەل كوەننىڭ پىكىرىنشە, قىتاي مەن اقش تەكەتىرەسىنىڭ شيەلەنىسۋى الداعى ۋاقىتتا ەۋرازيا ءوڭىرى ءۇشىن ۇلكەن قاۋىپ بولماق. ول ەكى الىپتىڭ اراسىنداعى شيەلەنىس تەك ساۋدا سوعىستارىمەن شەكتەلمەيتىنىن قاداپ ايتتى. «جۇرتتىڭ كوبى تەك تاريفتىك, ساۋدا سوعىستارىن تىلگە تيەك ەتۋدە. وكىنىشكە قاراي, الداعى ۋاقىتتا قىتاي مەن اقش ءارى ەكونوميكالىق, ءارى اسكەري قۋاتى جونىنەن كۇش سايىستىرادى» دەدى ول. كوەننىڭ پىكىرىنشە, اقش پەن قىتايدىڭ ديالوگى تەك ساۋدا-ساتتىقپەن شەكتەلمەي, يادرولىق قارۋدى تاراتۋعا تىيىم سالۋ سياقتى گەوساياسي ماسەلەلەردى دە قامتىعانى ابزال.
ساراپشىلاردىڭ بولجامىنا سايكەس, ەۋرازياعا ءتونىپ تۇرعان باستى جاھاندىق قاۋىپتەر مىنالار: قىتاي مەن اقش-تىڭ تەكەتىرەسىنىڭ شيەلەنىسۋى, كەڭ اۋقىمدى ساۋدا سوعىستارى, تاياۋ شىعىستاعى ۇلكەن سوعىس, رەسەي مەن باتىس اراسىنداعى قارىم-قاتىناستاردىڭ ودان ءارى ناشارلاۋى, ەۋرازياداعى شيەلەنىس «وشاقتارىنىڭ» قايتا جاندانۋى, كيبەرقاۋىپتەردىڭ كۇشەيۋى, ەكولوگيالىق جانە سۋ رەسۋرستارىنا تونگەن قاۋىپتەردىڭ ۋشىعۋى, جاپپاي قارۋلانۋدىڭ جاڭا كەيپى, ءىرى يادرولىق جانە تەحنوگەندى اپاتتار. زەرتتەۋ جۇمىسىنا الەمنىڭ ەڭ ۇزدىك 30-دان اسا ساراپشىلارى مەن ساياساتكەرلەرى قاتىسقان. سونداي-اق زەرتتەۋ بارىسىندا 60 مەملەكەتتەن 1000-نان اسا كاسىبي رەسپوندەنتتەر اراسىندا ساۋالناما جۇرگىزىلگەن. اۆتورلاردىڭ اراسىندا ۆۋدرو ۆيلسون اتىنداعى حالىقارالىق عىلىمي ورتالىق جانىنداعى كەننان ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى مەتيۋ روجانسكي, الەم پروبلەمالارىن زەرتتەۋ بويىنشا ستوكگولم حالىقارالىق ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى دەن سميت, اقش اتلانتيكا كەڭەسىنىڭ ستراتەگيالىق بولجاۋ باسقارماسىنىڭ باسشىسى مەتيۋ بارروۋز, ماگاتە-ءنىڭ باس ديرەكتورى (1997-2009), مىسىردىڭ
ۆيتسە-پرەزيدەنتى (2013), نوبەل سىيلىعىنىڭ بەيبىتشىلىك بويىنشا لاۋرەاتى موحاممەد ەل-بارادەي جانە باسقالار بار.
