جالپى ەلىمىزدە جىلۋ تاراتاتىن جەلىلەردىڭ 70 پايىزى توزىپ تۇر. ەلوردادا بۇل كورسەتكىش 59 پايىزعا تەڭ. قالادا اتالعان وسى ولقىلىقتى رەتتەۋ ءۇشىن ءبىرشاما ىستەر قولعا الىندى. اتاپ ايتساق, «استانا تەپلوترانزيت» اق-نىڭ ءۇش جىلعا ارنالعان ينۆەستيتسيالىق باعدارلاماسى بەكىتىلدى. بۇل باعدارلاما ءوزىنىڭ قورىتىندى كەزەڭىنە جەتىپ قالدى. ونىڭ ورىندالۋى قانداي دەڭگەيدە جۇرگىزىلدى؟ سونى انىقتاۋ ماقساتىندا بەيسەنبى كۇنى پرەسس-تۋر ۇيىمداستىرىلدى. قر ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگىنىڭ تابيعي مونوپوليالاردى رەتتەۋ جانە باسەكەلەستىكتى قورعاۋ جونىندەگى استانا قالاسى بويىنشا دەپارتامەنتىنىڭ باسشىسى مارات ءمۇستافيننىڭ جول باستاۋىمەن قالالىق ءماسليحات دەپۋتاتتارى, باس شاھارداعى كاسىپكەرلىك پالاتاسىنىڭ جانە قوعامدىق بىرلەستىك وكىلدەرى, جۋرناليستەر كاسىپورىننىڭ اتقارعان جۇمىستارىمەن تانىستى.
«جاستاردا» جىلۋ قۇبىرلارى جاڭاردى
الماتى اۋدانىنىڭ اكىمدىگى جانىنان قوزعالعان توپتىڭ ءبىرىنشى بولىپ توقتاعان جەرى «جاستار» شاعىن اۋدانى بولدى. بۇل جەردە تم-6 نىسانىن جاڭعىرتۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلۋدە. جۇمىسشىلار سۋ جاڭا جىلۋ قۇبىرلارىن تارتىپ جاتىر ەكەن. «استانا تەپلوترانزيت» اق ءوندiرiس قىزمەتiنiڭ باسشىسى ءماجيت شاناەۆ بىزگە ءبىراز مالىمەت بەردى. ونىڭ ايتۋىنشا, اتالعان اۋداندا جەلىلەردىڭ جالپى ۇزىندىعى – 1400 مەتر. مۇندا جىلۋ جۇيەسىنە 1600 پاتەر قوسىلعان. «وسى اۋداندا جىلۋ جەلىلەرى كەڭەس زامانىندا تارتىلعان. تەك 1997 جىلى جاڭعىرتۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلدى. سودان بەرى دە 20 جىلعا جۋىق ۋاقىت ءوتتى. سوندىقتان جاڭعىرتۋدى قولعا العانىمىزدا نەگىزگى باسىمدىقتى وسى ۋچاسكەگە بەردىك. مۇنداعى جۇمىستار الداعى ون كۇندە اياقتالۋى ءتيىس. جەلى دۇرىس تارتىلعان جاعدايدا قۇبىرلار 20-25 جىلعا شىداس بەرە الادى» دەيدى ول.
تارتىلىپ جاتقان قۇبىرلار قوس قاباتتان تۇرادى ەكەن. «مۇندايدى قۇبىر ىشىندەگى قۇبىر دەيدى. بۇلار بۇرىنعى قۇبىرلارعا قاراعاندا مىقتى كەلەدى. ءبىز نەگىزىنەن وتاندىق ونىمدەردى قولدانۋدامىز. ونىمدەر – پاۆلودار, وسكەمەن سىندى قالالاردا ورنالاسقان زاۋىتتاردا شىعارىلادى» دەيدى ءماجيت شاناەۆ.
ەڭبەك ادامىنا ەسكەرتكىش
وسى جەردە ءمان-جايعا قانىققان سوڭ «استانا تەپلوترانزيت» اق كەڭسەسىنە باعىت الدىق. كەڭسە اۋماعىندا تۇرعان «سلەسار امانتاي» انىقتاماسى بار ەسكەرتكىش كوپشىلىكتى قىزىقتىردى. ءماجيت شاناەۆتىڭ ايتۋىنشا, تۇعىرداعى بەينە – ەڭبەككەر ادامنىڭ جيىنتىق وبرازىنان حابار بەرىپ, ناعىز جۇمىسشى ادامعا قۇرمەت كورسەتۋ ماقساتىندا تۇرعىزىلعان. الايدا, ەسكەرتكىشتىڭ نەگىزىنە ناقتى ومىردە بار كاسىپورىن جۇمىسكەرىنىڭ بەت ءپىشىنى الىنعان. جىلۋ تاراتۋ مەكەمەسىنە بيىل 50 جىل تولسا, بۇل جۇمىسكەردىڭ وسىنداعى جۇمىس ءوتىلى دە سول شاماعا جۋىقتادى. ياعني, ۋىزداي جاس كەزىندە وسىندا جۇمىسقا ورنالاسىپ, ارادا قانشاما جىلدار وتسە دە, مەكەمەگە ادالدىعىنان اينىماي كەلەدى. قازىرگى تاڭدا بۇل ادام ۋچاسكە باسشىسى قىزمەتىن اتقارادى ەكەن.
ۋاقىت پەن رەسۋرستاردى ۇنەمدەيدى
ەسكەرتكىشتەن ءارى قاراي اتتاعانىمىزدا قاز-قاتار ءتىزىلىپ تۇرعان جاڭا تەحنيكاعا كوزىمىز ءتۇستى.كاسىپورىننىڭ باس مەحانيگى تەمىربولات احمەتجانوۆ بۇل تەحنيكا ساتىپ الىنعالى بەرى جۇمىس قارقىنى كۇشەيگەنىن ايتتى. «بىلتىر 7, بيىل 9 تەحنيكانى ساتىپ الدىق. سونىڭ ناتيجەسىندە بۇرىنعىعا قاراعاندا جۇمىسىمىز ونە باستادى. ماسەلەن, بۇرىنعى ەكسكاۆاتورمەن جەردى ءۇش كۇن قازساق, جاڭا ەكسكاۆاتورمەن 1-1,5 كۇندە قوپارىپ تاستايمىز. سوسىن بۇرىنعى كولىكتەرىمىز ءجۇز شاقىرىمعا 25 ليتر جانار ماي جەيتىن. ال قازىرگىمىزگە وسىنشا قاشىقتىققا 16 ليتر جەتەدى. ياعني, جاڭا تەحنيكا ۋاقىتتى دا, رەسۋرستاردى دا ۇنەمدەۋگە مول مۇمكىندىك بەرىپ وتىر» دەيدى ول.
ودان كەيىن ونىمدەردى دايىنداۋ تسەحىنا باس سۇقتىق. مۇندا دا جاڭا جابدىقتار ساتىپ الىنعان ەكەن. مىسالى, دانەكەرلەۋگە ارنالعان جانە پوليمەتان قوسپالارىن قۇيۋ اپپاراتتارى جۇمىسشىلاردىڭ قولىن ءبىراز ۇزارتىپتى. وسى اپپاراتتار كاسىپورىنعا جىلىنا 10 ميلليون تەڭگەنى ۇنەمدەۋگە ىقپالىن تيگىزەتىن كورىنەدى. مۇنداي اقپاراتتى بىزگە جوندەۋ-ءوندىرۋ قىزمەتىنىڭ باسشىسى ستانيسلاۆ گەرا جەتكىزدى.
قىتى ويلاپ قىسىلمايدى
كەڭسەنىڭ ءماجىلىس زالىندا كاسىپورىن باسشىلىعى ينۆەستيتسيالىق باعدارلامانىڭ ورىندالۋ بارىسىمەن كەڭىرەك تانىستىردى. «استانا تەپلوترانزيت» اق باسقارما توراعاسىنىڭ مىندەتىن اتقارۋشى بەكەجان سەيىتجانوۆ باعدارلامانى ورىنداۋعا جالپى العاندا 3 457 544 مىڭ تەڭگە بولىنگەنىن جەتكىزدى. وسى قارجىنىڭ 80 پايىزى جىلۋ جەلىلەرىن قالپىنا كەلتىرۋگە جانە جاڭعىرتۋعا باعىتتالىپتى. بۇعان قوسا باعدارلاما اياسىندا ەسكى جابدىقتاردى جاڭالارعا اۋىستىرۋ, كولىكتەر مەن ارناۋلى تەحنيكانى ساتىپ الۋ جانە تاعى باسقا جۇمىستار قاراستىرىلعان. باعدارلامانىڭ ءۇشىنشى, ياعني سوڭعى كەزەڭىندە اعىمداعى جىلدىڭ 4 تامىزى كۇنىنە دەيىن جىلۋ جەلىلەرى 56 پايىزعا قالپىنا كەلتىرىلىپ, جاڭعىرتىلعان. ال جالپى جىل اياعىنا دەيىن وسى ماقساتتا 533 ملن 933 مىڭ تەڭگەنى يگەرۋ جوسپارلانۋدا. سونداي-اق, وسى كەزەڭدە جىلۋ ەنەرگياسىن جوعالتۋدى 1,3 پايىزعا, ارناۋلى تەحنيكانى جالعا الۋدى 13 244 تەڭگەگە ازايتۋ كوزدەلۋدە. سونىمەن قوسا جىلۋدى تاراتۋ جەلىلەرىنىڭ توزۋىن 58 پايىزعا تومەندەتۋ ماقساتى دا تۇر.
ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگىنىڭ تابيعي مونوپوليالاردى رەتتەۋ جانە باسەكەلەستىكتى قورعاۋ جونىندەگى استانا قالاسى بويىنشا دەپارتامەنتىنىڭ باسشىسى مارات مۇستافين ەلوردادا جىلۋ ەسەپتەگىش قۇرالدارىن ورناتۋ جوسپارى 98 پايىزعا ورىندالعانىن ايتتى. بۇل جاعىنان باس قالامىز ەلىمىزدە جەتەكشى ورىندى ۇستاپ تۇر ەكەن. ونىڭ ايتۋىنشا, ينۆەستيتسيالىق باعدارلاما ءبىراز ماسەلەنىڭ باسىن قايىرۋعا مۇمكىندىك بەردى. ال, ەلباسىنىڭ «100 ناقتى قادام» باعدارلاماسى بۇدان دا زور جۇمىستاردى اتقارۋعا جول اشادى. تاريفتەر جونىندە ءسوز ساباقتاعان ول ەلوردادا سۋ جانە جىلۋ تاريفتەرى وزگە وڭىرلەرگە قاراعاندا تومەن ەكەنىن جەتكىزدى. «بىلتىر وسى تاريفتەردى وسىرۋگە جول بەرگەنىمىز جوق. ولار كەلەسى جىلدىڭ قاڭتارىندا قارالاتىن بولادى» دەدى مارات مۇستافين.
«ادىلەت» تۇتىنۋشىلار قۇقىعىن قورعاۋ قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ توراعاسى قابىكەن زاكاريانوۆ, قالالىق ءماسليحات دەپۋتاتى تيمۋر ورازاقوۆ ءوز ۇسىنىس-تىلەكتەرىن جەتكىزدى. جالپى, باعدارلامانىڭ ورىندالۋ بارىسى ويداعىداي ەكەنى ايتىلدى. ەلوردانىڭ جىلۋ جەلىلەرىندە وتكەن قىستا اپاتتار ورىن الماي, تۇرعىندار سۋىق ماۋسىمنان جاقسى شىققانى دا قاپەرگە سالىندى. ءسويتىپ, اتقارىلعان, الدا اتقارىلار جۇمىستاردان سوڭ بۇعان الاڭداۋعا نەگىز جوق ەكەنىنە سەندىردى.
P.S. ءماجىلىس زالىندا كوزىمىزگە تۇسكەن ەرەشە زات – قازاقتىڭ كيىز ءۇيى بولدى. ءىشى دە سول اتاۋعا ابدەن ساي ەكەن. سوعان مارقايىپ قالدىق. كاسىپورىننىڭ جارتىعاسىرلىق تاريحىنان سىر شەرتەتىن مۋزەيدى دە ارالادىق. تەك جۇمىستى عانا ەمەس, رۋحانياتتى دا ويلايتىن باسشىلىققا ىرزا بولدىق.
امانعالي قالجانوۆ
