مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ ءوز جولداۋىندا اۋىل شارۋاشىلىعىن دامىتۋدىڭ ماڭىزدى تۇيىندەرىنە توقتالا كەلىپ, «اۋىل شارۋاشىلىعىن تەحنولوگيالىق تۇرعىدان قايتا جابدىقتاۋدى قولداۋ تاسىلدەرىن مۇقيات قاراۋىمىز قاجەت. اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىنىڭ باستى مىندەتى – ەلىمىزدى نەگىزگى ازىق-تۇلىك ونىمىمەن تولىق قامتاماسىز ەتۋ» دەپ اتاپ كورسەتتى. ەندەشە اۋىل شارۋاشىلىعىن وركەندەتىپ, اۋىلداردىڭ الەۋەتىن جاقسارتۋدا شاعىن شارۋا قوجالىقتارىن بىرىكتىرىپ, كولەمدى كووپەراتيۆكە اينالدىرۋدىڭ كوپكە تيگىزەر كومەگى مول.
«ساۋساق بىرىكپەي, ينە ىلىكپەيدى» دەگەن اتالى ءسوز بار. ەگەمەندىگىمىزدىڭ العاشقى جىلدارى سول ينەنى قولعا الىپ, كەڭەستەن قالعان قۇراقتان كورپە جاساۋ كەرەك ەدى. جەكەشەلەندىرۋ بارىسىندا «ەل ەنشىسىنە بەرىلەدى» دەپ تىلىمدەلگەن دۇنيەنى كووپەراتيۆ قۇرۋ ارقىلى قايتا جيناقتاۋعا, قالىپتاسقان تەحنولوگيانى بۇزباي وندىرىستىك ۇدەرىستى ءارى قاراي جالعاستىرۋعا بولاتىن ەدى. نارىق ەكونوميكاسى الەم ءۇشىن قالىپتى ءۇردىس بولسا دا, بىزگە ونىڭ بەيمالىم تۇستارىن ەشكىم ۇيرەتكەن جوق. وسىناۋ ءبىر الماعايىپ زاماندا كەيبىر جىلپوستار پىسىقتىق تانىتىپ وندىرىستىك كووپەراتيۆ قۇرعان-دى. بىراق كەيىننەن ولاردىڭ «پاي جيناپ باي» اتانعانى بەلگىلى بولدى. قازىر ولاردىڭ كوپشىلىگى وزدەرىن «اسپاننان اياعى سالبىراپ تۇسكەندەي» سەزىنەدى.
جەكەشەلەندىرۋ ناتيجەسى جالپى كوپشىلىكتىڭ كوڭىلىنەن شىقپادى. كەڭەستەن قالعان جىرتىستى كەرەگىنە جاراتقان بۇقارانىڭ شاما-شارقى ۇزاققا جەتپەدى. ءوسىم بەرەتىن مالىمىزدىڭ قۇنى كوك تيىن بولىپ, سابىن مەن اراققا ايىرباستالىپ, سارقىلىپ ءبىتتى. ءسويتىپ, حالىق قولىندا سوڭىندا جەر تىلىمىنە شارتتى تۇردە بەرىلگەن قۇقىقتارى (ۇلەستەرى) عانا قالدى.
ۇكىمەت نارىق تالاپتارىن ءتۇسىنىپ ۇلگەرمەگەن اۋىل تۇرعىندارىنا «ۇلەستەرىڭدى زاڭداستىرىپ نە جەكە شارۋا بول, نە بولماسا كاسىپورىنداردىڭ جارعىسىنا قۇيىپ قۇرىلتايشىلار قاتارىنا كىر» دەگەن شارت قويعانى ءالى ەسىمىزدە. ازىن-اۋلاق قۇرالى بار ازاماتتار شارۋا قوجالىقتارىن قۇرىپ, جەكە كەتتى. باتىلدىق پەن دەربەستىك تانىتا الماعاندار جەر ۇلەستەرىن كاسىپورىندارعا تاپسىردى. بىراق ودان ءالى دە پايداسىن كورە الماي ءجۇر. وسىلايشا تاراعان كولحوزدار مەن سوۆحوزداردىڭ ورنىنا اۋىل تۇرعىندارىنىڭ مۇلىكتىك پايلارى مەن جەر ۇلەستەرىنەن قۇرالعان سەرىكتەستىكتەر مەن اكتسيونەرلىك قوعامدار پايدا بولدى. جوعارىدا ايتقانداي, ءوز ۇلەستەرىن بەرىپ, ودان ەشقانداي پايدا كورمەگەن قارا حالىق ۇيدەگى ءوزىنىڭ قوسالقى شارۋاشىلىعىنا ءۇمىت ارتتى. بۇگىنگى تاڭدا وسى ءۇي شارۋاشىلىقتارى قازاقستاندا وندىرىلەتىن مال ونىمدەرىنىڭ 70 پايىزعا جۋىعىن ەشبىر تەحنولوگياسىز جانە دە مەملەكەت تاراپىنان بەرىلەتىن كومەكسىز بەرىپ وتىر. ال ەگەر ولاردى زاماناۋي تەحنولوگيالارعا تارتىپ مەملەكەت تاراپىنان قولداۋ كورسەتسە, ءۇي شارۋاشىلىقتارىنان قۇرالعان كووپەراتيۆتەردىڭ بەرەرى دە ەسەلەنىپ, اۋىلداعى حالىقتىڭ تۇرمىس دەڭگەيى ايتارلىقتاي كوتەرىلەر ەدى.
قىسقا ءجىپ بايلاۋعا كەلسە دە…
شارۋا قوجالىقتارىنا قايتىپ ورالايىق. باستاپقىدا ولاردىڭ جاعدايى كوڭىل كونشىتەرلىك بولدى دەپ ايتۋدىڭ رەتى كەلمەيدى. دوڭگەلەگى بولسا تراكتورى جوق, ارباسى بولسا اتى جوق جاڭا اگروبيزنەسمەندەردىڭ العاشقى ون-ون بەس جىلى جۇمىس قۇرالىن قالىپتاستىرىپ, ەتەكتەرىن جاۋىپ, ەستەرىن جيناۋمەن كەتتى. ءبىر-بىرىنە تاۋەلدى, كىرىپتار بولعىسى كەلمەي, جەر القابى از بولسا دا ارقايسىسى وزىنە جەكە تەحنيكا الدى. تىرنەكتەپ جيعان اقشاسى مەن نەسيە راسىمدەپ ساتىپ الىنعان قۇرال-جابدىقتىڭ قۋاتتىلىعى وندىرىستەگى ناقتى قاجەتتىلىكتەن اناعۇرلىم كوپ بولعاندىقتان, الىنعان زات بوس تۇردى. ناتيجەسىندە شىعارعان ءونىمنىڭ وزىندىك قۇنى ءوسىپ, ەكونوميكالىق تيىمدىلىك تومەندەدى. ءدال وسى جەردە كىشىگىرىم شارۋالاردى دا كووپەراتيۆ ارقىلى بىرىكتىرىپ جىبەرۋدىڭ رەتى كەلىپ ەدى… اتتەڭ, ونىڭ جولىندا دا ناقتى ارەكەت بولمادى.
ءۇي شارۋاشىلىقتارىنا قايتا ورالايىق. كووپەراتيۆ قۇرۋ بويىنشا مەملەكەت تاراپىنان وسىدان ون بەس جىل بۇرىن بولعان سونى سەرپىندى جوبانى ەسكە الايىقشى…
ليزينگ پەن نەسيە سىياقىلارى 9 بەن 11 پايىز بولىپ تۇرعاندا «سپك» دەگەن 5 پايىزدىق جاڭا باعدارلاما بۇلتتان شىعا كەلگەن كۇندەي جارق ەتە ءتۇستى. شىنىن ايتۋ كەرەك, بىرنەشە ادام بىرىگىپ ءسۇت جينايمىن دەسە جەڭىلدەتىلگەن تارتىپتە بەرىلەتىن وتە ارزان نەسيە اۋىل اراسىنا تىم شيكى كۇيىندە كەتتى. ونىڭ ۇستىنە ءۇي-ءۇيدى ارالاپ ەشكىم ناسيحات جۇمىسىن جۇرگىزبەگەندىكتەن, باعدارلاما تۋرالى اقپارات وبلىس پەن اۋداندارداعى كابينەتتەردەن ارىعا شىعا قويمادى. الاياقتار سىبىر-كۇبىرمەن تاراعان اقپاراتتى ەستىپ الىپ, كووپەراتيۆكە كىرگەن ادامداردىڭ جالعان ءتىزىمىن جاساپ, ارزان نەسيەنى تالان-تاراجعا سالدى. ونىڭ 90 پايىزى قايتارۋسىز قالعاندىقتان نەسيە بەرەتىن ۇيىم دا, اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگى دە بۇل تاقىرىپتان ات-تونىن الا قاشتى. باعدارلامانىڭ اۆتورلارىنان «جوبالارىڭ نەلىكتەن جابىلدى؟» دەپ سۇراساڭىز, «شارتتارى شيكى بولدى» دەپ مويىنداۋدىڭ ورنىنا «حالىق بىرىگۋگە دايىن ەمەس», «بۇل ۋتوپيا ەكەن», «كووپەراتيۆ قۇرۋ ءتيىمسىز» دەپ سۋدىراتا جونەلۋدەن تايىنبايدى.
ەشتەن كەش جاقسى
وتكەن جىلى مامىردىڭ باسىندا COVID-19 پاندەمياسىنان سال (پاراليچ) كۇيىنە جەتكەن ەكونوميكانى قايتا قولعا الۋ كەرەكتىگىن تاپسىرعان پرەزيدەنتىمىز ءۇي شارۋاشىلىقتارىنا ەرەكشە نازار اۋداردى! بۇل ەندى اۋىلداعى شارۋا باققان اعايىنعا بىرىگىپ, تىرلىك ەتەمىز دەۋگە تۋىپ تۇرعان ناعىز جۇلدىزدى ءسات دەگىم كەلەدى. ويتكەنى پرەزيدەنتىمىزدىڭ ءوزى باتيقاسىن بەرىپ, ەكى تىزگىن ءبىر شىلبىردى قولىمىزعا ۇستاتىپ وتىر عوي. قىرۋار قارجى دا بولىنەدى. ەندى نە كەرەك؟ قالاي بولعاندا دا وسى كۇندەردە كووپەراتيۆ قۇرۋدى اقي-تاقي ءسوز ەتۋدىڭ ناعىز تاريحي ءساتى تۋىپ تۇرعانىن ەستەن شىعارماۋىمىز قاجەت. ءتىپتى, ءسوز ەتىپ, نايقالىپ ءجۇرىپ الماي, بىلەكتى سىبانىپ جىبەرىپ ىسكە كىرەيىك. ءومىر تالابى, جاھاندى جايلاعان جايسىز ىندەت بىزدەن وسىنى تالاپ ەتىپ وتىرعانىن بارلىق جان-تانىمىزبەن سەزىنۋىمىز كەرەك!
ەندەشە كووپەراتسيا اۋىل تۇرعىندارىنا نە بەرەدى, ول قالاي قۇرىلادى, ول ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك دەگەن قاراپايىم سۇراقتارعا كەلەيىك. بۇعان دەيىن دە قۇرماقشى بولىپ ەدىك قوي, نەگە قۇرىلمادى دەۋشىلەر دە تابىلار, ولارعا دا جاۋاپ بەرىپ كورەلىك.
جالپى كووپەراتيۆ قۇرۋ مۇمكىن بە دەگەن سۇراققا ساياساتكەرلەر مەن ساراپشىلار ءالى دە ناقتى جاۋاپ تاپپاي كەلەدى. دەسە دە, پىكىر بىلدىرۋشىلەردىڭ باسىم كوپشىلىگى پەسسيميستەر تاراپىندا, سارىۋايىم سوعىپ كەتەتىنى دە جاسىرىن ەمەس. وكىنىشتى! «70 جىل كوللەكتيۆتەنۋدەن شارشاعان حالىقتىڭ ۇجىمداسا جۇمىس ىستەۋگە قۇلقى جوق», «بۇل دا باياعىداعى كولحوزداسامىز دەگەننىڭ ءبىر ءتۇرى عوي…» دەگەن بوس اڭگىمەنى العا تارتىپ, كووپەراتسيا جۇمىسىن تەجەپ جاتقاندار ءالى دە جەتىپ-ارتىلادى.
بىراق 2016 جىلى ۆەدومستۆومىزعا جاڭا باسشىنىڭ كەلۋىمەن كووپەراتسيا تاقىرىبى جاندانا باستادى. يدەيا دا, نيەت تە كەرەمەت. اۋىل شارۋاشىلىعىن قارجىلاي قولداۋ قورى بۇرىن-سوڭدى بولماعان ءپرينتسيپتى قولدانا وتىرىپ, كووپەراتيۆ قۇرۋشىلارعا كەرەمەت باعدارلاما سىيلاسا, مينيسترلىك ينۆەستيتسيالىق سۋبسيديا جاعىن جايناتىپ قويدى. ناتيجەسىندە قازاقستان بويىنشا 157 ەلدى مەكەندە قۇنى 5 ميلليوندىق ءسۇت جينايتىن بەكەتتەر ورناتىلدى. ساليقالى نەسيە ساياساتى مەن ينۆەستيتسيالىق سۋبسيديا سول بەكەتتەردىڭ كووپەراتيۆتەر ءۇشىن قولجەتىمدى بولۋىنا ارقاۋ ەدى.
ارەكەت بولماسا, بەرەكەت جوق
قوعامدى ءبىر يدەيا توڭىرەگىنە جۇمىلدىرۋ وڭاي شارۋا ەمەس. بىرىكتىرۋ جولىنداعى ەڭ باستى شىعىن ۋاقىت پەن جۇيكە ەكەنىن جاقسى بىلەمىز. ءار اداممەن جەكە كەزدەسىپ, وعان بىرىگۋدىڭ ءتيىمدى جولدارىن تاپتىشتەپ ءتۇسىندىرۋ كەرەك. الايدا ادەتتەگىدەي ورتالىقتان باستالعان باعدارلاما جەرگىلىكتى جەردە پارمەندىلىگىن جوعالتىپ الدى. كووپەراتسيا جالاۋىن جىقپاعان مينيسترلىكتىڭ كىناسى جوق ەكەنىن ايتا كەتۋ كەرەك. بۇل جۇمىسقا اكىمدەر جاۋاپتى بولدى. ولاردىڭ باياعى اقشا جەتىسپەيدى دەگەن سىلتاۋىمەن «باستايمىز, قالعانىن كورە جاتارمىز» دەگەن سەلقوستىعى جۇمىستىڭ بەرەكەسىن كەتىردى. وبلىس جەتەكشىلەرىنىڭ قولىندا الەۋمەتتىك-كاسىپكەرلىك كورپوراتسيالار سياقتى قارجى ينستيتۋتتارى بولسا دا, ولار بۇل باعدارلاماعا تارتىلمادى. اقىرى اكىمدەردىڭ حالىقتى كووپەراتيۆكە كىرۋ بويىنشا ناسيحاتتاۋ جۇمىسى اسىعىس ءارى ساپاسىز ءوتتى. اقشا قاراستىرماعان سوڭ ۇگىتتەۋ جۇمىسى ءتالىمىن تاجىريبەدەن العان ادامدارعا ەمەس, اكىمدىكتىڭ سويلەۋدەن شارشامايتىن ماماندارىنا تاپسىرىلدى. ولار بولسا كەز كەلگەن جاڭالىققا كۇمانمەن قارايتىن اۋىل تۇرعىندارىنىڭ ءبىر-ەكى وتكىر سۇراعىنا تيىسىنشە دۇرىس جاۋاپ بەرە الماي, دەگبىرى قاشىپ, سوزدەرىنىڭ باسى كۇڭگىر, اياعى مىڭگىر بولىپ, باستاعان ىستەرىن اياقسىز قالدىردى. «جوسپار قايدا؟» دەپ توبەدەن توقپاقتاپ جاتقان سوڭ كووپەراتيۆتەردى قاعاز جۇزىندە سىقيتىپ, قۇردى دا قويدى. ءسويتىپ, «ءاپ-ادەمى ءان ەدى, پۇشىق ايتىپ قور قىلدى» بولدى دا شىقتى. تۋراسىن ايتقاندا, تىڭ شارۋا قولعا الىنباي جاتىپ, اياعى قۇردىمعا كەتتى…
سونىمەن قاتار باعدارلامادا اۋىل ادامدارىن كووپەراتيۆكە مۇشە بولىپ كىرۋگە, نە بولماسا سونىڭ قىزمەتىن تۇتىنۋعا مۇددەلى ەتەتىن, قۇرامىنا كىرگەننەن كەيىن كووپەراتيۆتى باسقارۋ جۇمىسىنا جان-تانىمەن كىرىپ كەتۋگە ىنتالاندىراتىن مۇمكىندىكتەر ۇسىنىلمادى. حالىققا ەڭ الدىمەن ءسۇت ساقتايتىن ورىن ەمەس, سول ءسۇتتى وندىرۋگە قاجەت جەم-ءشوپتىڭ قولجەتىمدىلىگى ۋايىم بولدى. شابىندىعى مەن استىعى مول سولتۇستىك وڭىرلەردىڭ وزىندە ءشوپ كەلىسىنىڭ باعاسى 25 تەڭگەدەن اسسا, ارپا كەلىسىنىڭ باعاسى 60 تەڭگەگە دەيىن كوتەرىلدى…
ەكى جىل وتە كەلە كووپەراتيۆ پروتسەسىنىڭ تامىرىنا قايتا بالتا شابىلدى. اوك-ڭ ساياسات ارەناسىنا قايتىپ كەلگەن «60 مىڭ توننالىق الىپ ازاماتتار» كووپەراتيۆ جۇمىسىن جالعاستىرۋ ورنىنا, الدىڭعىلاردى تابالاپ, «بىرلىك ءتۇبى – تىرلىك» دەگەن ۇلى ۇعىمدى تۇبىرىمەن جۇلىپ تاستاۋدى ماقسات تۇتتى. سەبەبى بۇل جەردە تەك ءىرى شارۋاشىلىقتاردىڭ مۇددەسى كوزدەلدى. ال ولار ءوز كەزەگىندە اۋىل ادامدارىنىڭ بىرىگىپ, كووپەراتيۆ قۇرىپ, باسەكەگە تۇسۋىنە قۇلىقسىز بولدى. سونىمەن قاتار, مەملەكەتتەن بەرىلەتىن سۋبسيديا «جەتپەي قالادى» دەگەن تاۋەكەل باردا, «بايدىڭ مالىن بايعۇس قىزعانادى» دەگەندەي ولارعا ارتىق اۋىز اش قۇرساقتى قوش كورمەدى. مەگافەرمالاردى عانا مويىندايتىنداردىڭ بار ارمانى «ءۇي شارۋاشىلىقتارى» ساناتىن, كووپەراتيۆكە قاراستىرىلعان ازداعان سۋبسيديانى جويۋعا باعىتتالدى. اۋىز اشساڭ, «اۋىلداعى مال – اۋرۋ تاراتقىش. ەل اراسىندا جاتىپىشەرلەر كوپ. جاۋاپكەرشىلىك مۇلدەم جوق» دەگەن پىكىرلەر كولدەنەڭ تارتىلدى.
ادىلدىك ءۇشىن ايتايىن – ول راس, ءىرى قارا مالدى اۋىل تۇرعىندارى شارۋاشىلىق دەڭگەيىندەگىدەي تەحنولوگياعا سايكەس باعا المايدى. بىراق وعان كونگەن حالىق بار ما؟ جالاقىسى جاقسى جۇمىس بەرىپ جاتساق ءبىر ءسارى… جاعداي جاسامادىق پا, مالدى ۇيدە ۇستاما دەپ تالاپ ەتە المايمىز. اۋىل حالقى بولسا كىرىس كوزىن ارتتىرىپ, جاقسى ءومىر ءسۇرۋدى قالايدى. ولارعا بار كەرەگى سول. ال ەندى وسىنداي جاعدايدا ءۇي شارۋاشىلىعىنىڭ قولىنداعى 1,9 ملن باس ۇرعاشى مالدى قايتپەكپىز؟ جىلىنا 1,5 ملن باستان استام بۇزاۋ اكەلەتىن الەۋەتى بار «ءۇي شارۋاشىلىقتارىن» ىسىرىپ تاستاپ, شەتەلدەن مال تاسيمىز با, قالاي؟ مەنىڭشە, پرەزيدەنتىمىزدىڭ سوڭعى ۇندەۋىندە اۋىل تۇرعىندارىنىڭ بىرىگۋ جولىن ىنتالاندىراتىن ەرەكشە باعدارلاما كەرەك ەكەندىگىنىڭ ايتىلۋى بەكەر ەمەس.
جۇمىلا كوتەرگەن جۇك جەڭىل
ونداي باعدارلامانى ءبىز اقمولا وبلىسى اقكول اۋدانىنىڭ ازات اۋىلىندا جۇزەگە اسىرۋدى قولعا الدىق. تەوريادان ناقتى ىسكە كوشەتىن كەزەڭدە 1 ملن 700 مىڭ ءۇي شارۋاشىلىعىن كووپەراتسيا ارقىلى دامىتۋ ماسەلەسىن كابينەت دەڭگەيىندە يدەيا جيناۋ ارقىلى شەشۋگە بولمايدى. وعان ۋاقىت جوق. وبلىس اكىمدەرى مەن قۇزىرلى ورگاندارعا ءبىزدىڭ تاجىريبەنى قولدانۋ بويىنشا تاپسىرما بەرىلسە جەتكىلىكتى. بىلگەنىمىزبەن بولىسۋگە ءبىز دايىنبىز.
كووپەراتيۆىمىزدىڭ قۇرىلۋ تاريحىن قىسقاشا ايتا كەتەيىن. ەڭ الدىمەن «اۋىل تۇرعىندارىنىڭ بىرىگىپ جۇمىس ىستەۋى ءۇشىن ناقتى نە ىستەۋ كەرەك جانە كووپەراتيۆ قۇرىلعان جاعدايدا, ونىڭ تۇراقتىلىعىن قالاي قامتاماسىز ەتە الامىز؟» دەگەن ەكى سۇراققا س.سەيفۋللين اتىنداعى قازاق اگروتەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ عالىمدارىنىڭ عىلىمي كوزقاراستارىمەن قاتار جەرگىلىكتى جاعداي مەن حالىقتىڭ ويىن ءبىر-بىرىمەن ۇيلەستىرە وتىرىپ, جاۋاپ ىزدەدىك. باستى بىلگەنىمىز – كووپەراتيۆ قۇرۋدا العاشقى قادامدى ادام ەمەس, مەملەكەت نە مەتسەنات جاساۋى ءتيىس. ءبىزدىڭ كووپەراتيۆ قۇرۋ تۋرالى ويىمىزدى «سامۇرىق قازىنا» ءال-اۋقات قورىنا ايتتىق. ءتۇسىندى. قولدادى.
ەندىگى كەزەكتە ىرگەلەس اۋىلداردىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىنا بەيقام قارامايتىن, اماناتقا قيانات جاسامايتىن ادال دا ابزال سەرىكتەس تابۋ كەرەك ەدى. تاڭداۋ اقمولا وبلىسى اقكول اۋدانىنداعى ازات كەنتىنەن 6 شاقىرىم جەردە ورنالاسقان «قارا نايزا» شارۋاشىلىعىنا ءتۇستى. بۇل – قوجالىق ورتا دەڭگەيدەگىلەر قاتارىندا. قورا-قوپسىسى قاراپايىم. اعاشتان سالىنعان. جۇپىنى دەۋگە كەلمەيدى, جىلتىراپ تۇرعان جەرى دە جوق. قاراپايىمدىلىعىنان بولار, «قارا نايزا» شارۋاشىلىعى يدەيامىزدى قولداپ, كووپەراتيۆكە قاجەت جەر ءبولىپ, ءۇي شارۋاشىلىقتارىنا قىزمەت كورسەتۋ ماقساتىندا قۇرىلعان جاڭا قۇرىلىمعا دەمەۋشى ءارى كومەكشى بولۋعا كەلىستى. ءسويتىپ, 2019 جىلدىڭ كۇزىندە س.سەيفۋللين اتىنداعى قازاق اگرارلىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قولداۋىمەن جوبامىزدى قاعازعا ءتۇسىرىپ, «سامۇرىق-قازىنا» قورىنان قاراجات الىپ, جۇمىستى باستاپ كەتتىك.
ەڭ اۋىرى وسى يدەيانى ءوز ويىمىزداعىداي اۋىل تۇرعىندارىنا جەتكىزۋ, ءتۇسىندىرۋ بولدى. مالعا قاجەت ساپالى جەم-ءشوپتى ءوسىرىپ, ونى ارزان باعامەن اۋىل تۇرعىندارىنا جەتكىزۋگە, ەركەك مالدى بورداقىلاۋعا, ۇرعاشى مالدى كوكتەمنەن قىسقا دەيىن باعىپ بەرۋگە, ولاردى قولدان ۇرىقتاندىرىپ, ۆەتەريناريا جاعىنان قاداعالاپ تۇرۋعا دايىن ەكەنىمىزگە حالىقتى بىردەن سەندىرۋ وڭاي ەمەس. وسىنى ەسكەرە وتىرىپ, ناسيحاتتاۋ جۇمىسىنا ۇلكەن ءمان بەردىك. بىزگە ۇلكەن دەمەۋ بولعان تاعى ءبىر جاي – ول سەرىكتەس رەتىندە تارتىلعان «قارا نايزا» شارۋاشىلىعىنىڭ سول ماڭداعى اۋىل تۇرعىندارىنىڭ الدىنداعى جوعارى بەدەلى بولدى.
ۇگىتتەۋ جۇمىسىن جۇرگىزۋگە بىلىكتى دە, ءبىلىمدى, ءومىر كورگەن, تاجىريبەلەرى مول, حالىقپەن قويان-قولتىق ارالاسىپ, سولاردىڭ تىلىمەن سويلەسە الاتىن ازاماتتار تارتىلدى. ولار كۇزدەن باستاپ كوكتەمگە دەيىن قىستىڭ سۇراپىل بوراندارىنا قاراماستان التى اي بويى 13 ەلدى مەكەندەگى ءار ءۇيدى ارالاپ شىقتى. ناتيجەسىندە 1075 ادامعا سايكەسىنشە اقپارات پەن ءبىلىم بەرىلدى. ماماندار قولدارىنا قالام مەن قاعازىن الىپ, كووپەراتيۆ قىزمەتىن پايدالانۋ جانە ءۇي شارۋاشىلىعى بولىپ جەكە جۇمىس ىستەۋدىڭ ايىرماشىلىعىن تۇسىندىرۋدەن جالىقپادى. اقىرى تامشىلاپ ءتۇسىندىرۋ ارقىلى تاستى تەسىپ شىقتىق.
كووپەراتيۆ جۇمىسىندا ءتورت ءپرينتسيپتى نەگىزگە الدىق:
ءبىرىنشىسى – قاناعات. كووپەراتيۆتىڭ ءوز تۇتىنۋشىلارىنا كورسەتەتىن قىزمەتتەن تاباتىن پايداسى وزىندىك قۇننىڭ 10-15 پايىزىنان اسپاۋ كەرەك.
ەكىنشىسى – جاۋاپكەرشىلىك پەن ابىروي. كووپەراتيۆ پەن اۋىل تۇرعىندارىنىڭ اراسىندا جاسالاتىن كەلىسىمشارت سەنىمدى بولۋ ءۇشىن بەرگەن ۋادەنى بۇلجىتپاي ورىنداۋ قاجەت. مىسالى, باعۋعا العان مال جوعالسا, ورنىنا ءدال سونداي مال قويۋ نەمەسە قۇنىن ءادىل باعامەن ۋاقىتىندا وتەۋ.
ءۇشىنشىسى – تەحنولوگيانى دارىپتەۋ. بورداقىلاۋ دا, ورىستە ءوسىرۋ دە زاماناۋي تالاپتارعا ساي بولۋى شارت. اۋىل تۇرعىنى شارۋاشىلىق جاعدايىندا وسىرىلگەن مالدىڭ كۇيى ۇيدەگى مالمەن سالىستىرعاندا بىرنەشە ەسە جاقسى بولاتىنىن سەزسە عانا كووپەراتيۆكە قىزىعۋشىلىق پايدا بولادى.
ءتورتىنشىسى – اۋىل تۇرعىنى ءۇشىن تابىستى ۇلعايتۋ مۇمكىندىگىنىڭ بولۋى. ياعني مال وتكىزۋمەن عانا شەكتەلمەۋ. ءارى قاراي كووپەراتيۆتىڭ كومەگىمەن ارزان نەسيەگە قول جەتكىزىپ, وعان قوسىمشا مال الىپ كووپەراتيۆتىڭ قىزمەتىن پايدالانۋ ارقىلى كىرىس كولەمىن ەسەلەي بەرۋ.
وسىدان ءبىر جىل بۇرىن يدەيامدى تۇسىندىرگەن كەزدە ادامدار «قولىنداعى بار مالدى كووپەراتيۆكە تاپسىرىپ قويىپ, اۋىل تۇرعىنى نە ىستەمەكشى؟..» دەپ كۇلگەن ەدى. مىنەكي, ۋاقىتتىڭ ءوزى دالەلدەپ شىقتى. كووپەراتيۆكە مالىن سەنىممەن تاپسىرىپ, قولى تولىق بوساعانداردىڭ ءبىر بولىگى اۋدان ورتالىعىندا جۇمىسقا ورنالاسسا, ەكىنشى بولىگى باۋ-باقشامەن اينالىسىپ كەتتى. كىرىس كوزىن بارىنشا ۇلعايتۋ دەگەن وسى ەمەس پە؟..
سونىمەن, باعانادان توقىپ وتىرعان ورمەگىمىزدىڭ توقەتەرى – ىرىلەنگەننىڭ ءىسى ءىرى بولادى. كووپەراتيۆكە بىرىككەننەن ۇتپاساق, ۇتىلمايمىز. ءتىپتى, ارىدەن الساق, «تۇيەنى جەل شايقاسا, ەشكىنى كوكتەن كورەسىڭ» دەگەندەي, مىناۋ جويقىن ىندەت اۋزىن ايعا بىلەگەن مەملەكەتتەردىڭ ءوزىن تەڭسەلتىپ جاتقاندا وڭاشا قالىپ الىسقا بارۋ قيىن. نە بولسا دا بىرىگىپ, جۇدىرىقتاي جۇمىلىپ, قيىندىققا قارسى تۇرعانىمىز ءجون ەكەنى داۋسىز.
اناس باققوجاەۆ,
جۋرناليست, «كووپەراتيۆ قۇرۋ ارقىلى اۋىل
تۇرعىندارىنىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىن كوتەرۋ»
جوباسىنىڭ جەتەكشىسى
