«كۇش – بىلەكتە ەمەس, بىلىمدە» دەيدى دانا حالقىمىز. ءححى عاسىر – اقىل-وي, ءبىلىم-عىلىم, يننوۆاتسيا مەن كرەاتيۆتىلىك نەگىزىندە ۇنەمى وزگەرىپ وتىراتىن ورتا قالىپتاستىردى. ەگەمەندىك العالى ءبىلىم سالاسىندا اۋىز تولتىرىپ ايتارلىقتاي تىڭ جوبالار جۇزەگە استى. ال بيىلدان باستاپ مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسى بويىنشا مەملەكەتتىك باعدارلامالاردان ۇلتتىق جوبالار فورماتىنا كوشۋ جۇزەگە اسىرىلۋدا. «ءبىلىمدى ۇلت» ساپالى ءبىلىم بەرۋ» ۇلتتىق جوباسىندا جەدەل شەشىمدەردى تالاپ ەتەتىن جانە حالىقتىڭ قاجەتتىلىگىن قامتاماسىز ەتۋگە باعىتتالعان ماسەلەلەر بويىنشا مەملەكەتتىك باعدارلامامەن ساباقتاستىق ساقتالعان.
ۇلتتىق جوبادا بالالاردى مەكتەپكە دەيىنگى تاربيەمەن جانە وقىتۋمەن قامتۋ, قالالىق جانە اۋىلدىق مەكتەپتەر اراسىنداعى وقىتۋ ساپاسىنداعى الشاقتىقتى ازايتۋ, وقۋشى ورىندارىنىڭ تاپشىلىعى پروبلەمالارىن شەشۋ ءۇشىن مەكتەپ سالۋ, قاۋىپسىز جانە جايلى ءبىلىم بەرۋ ورتاسىن قۇرۋ جانە باسقا دا ماسەلەلەر جالعاسىن تاپتى. جوبا ساپالى ءبىلىم الۋعا قولجەتىمدىلىكتى كەڭەيتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. ۇلتتىق جوبا بەس مىندەتتەن قۇرالعان ءتورت باعىتتان تۇرادى.
«ءبىلىمدى ۇلت» ساپالى ءبىلىم بەرۋ» ۇلتتىق جوباسى تۋرالى ايتقاندا, ءبىز بۇل قۇجاتتى ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋ تۇجىرىمداماسىمەن بىرگە قاراستىرۋىمىز كەرەك. بۇل قۇجاتتى جىل سوڭىنا دەيىن بەكىتۋ جوسپارلانىپ وتىر. ۇلتتىق جوباعا سايكەس ەلىمىزدە تولىق جيناقتالعان اۋىل مەكتەپتەرىندە جان باسىنا قارجىلاندىرۋ بىرتىندەپ ەنگىزىلەتىن بولادى, پەداگوگتەردىڭ ەڭبەكاقىسىن ارتتىرۋ ماسەلەسى قارالادى. ۇلتتىق جوبا 4 نەگىزگى باعىتتان, 5 مىندەتتەن, 15 كورسەتكىشتەن جانە 26 ءىس-شارادان تۇرادى. ونىڭ ەرەكشەلىگى – ول ناقتى جانە ەڭ ماڭىزدى مىندەتتەرگە باعىتتالعان. ەگەر 2016-2019 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلامامەن سالىستىراتىن بولساق, وندا بۇل جەردە ءىس-شارالار 10 ەسە از. بىراق بۇل پروبلەمالار از شەشىلەدى دەگەندى بىلدىرمەيدى. ءدال وسى جەردە مەملەكەت نەگىزگى قول جەتكىزۋگە بولاتىن جانە ەڭ قاجەتتى مىندەتتەرگە باسا نازار اۋدارادى» دەدى ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى ا.ايماعامبەتوۆ.
سونىمەن قاتار, مينيستر ءبىر جارىم جىل ىشىندە پەداگوگتەردىڭ قۇقىقتارىن بۇزعانى ءۇشىن 200-دەن استام ءتۇرلى لاۋازىمدى تۇلعا جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلعانىن ايتتى.
بالاباقشامەن تولىق قامتىلادى
ءبىرىنشى مىندەت – مەكتەپكە دەيىنگى تاربيە مەن وقىتۋدىڭ قولجەتىمدىلىگى جانە ساپاسىن قامتاماسىز ەتۋ. وسى مىندەتتى ورىنداۋ ءۇشىن «اقشا بالامەن بىرگە جۇرەدى» قاعيداتى بويىنشا ۆاۋچەرلىك قارجىلاندىرۋ جولىمەن مەملەكەتتىك تاپسىرىستى ورنالاستىرۋ ارقىلى مەكتەپكە دەيىنگى ۇيىمدار جەلىسىن دامىتۋ جونىندەگى جۇمىس جالعاساتىن بولادى. ناتيجەسىندە 2025 جىلعا قاراي 2 جاستان 6 جاسقا دەيىنگى بالالاردى مەكتەپكە دەيىنگى بىلىممەن قامتۋ 95 پايىزعا, 3 جاستان 6 جاسقا دەيىن 100 پايىزعا جەتەدى.
بۇدان باسقا, مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسى اياسىندا بارلىق مەكتەپكە دەيىنگى ۇيىمدا بالا دامۋىنىڭ جاڭا مودەلى ەنگىزىلەتىن بولادى. «ويىن ارقىلى وقىتۋ» قاعيداتى نەگىزىندە مەملەكەتتىك ستاندارت وزگەرتىلەدى. «قازىرگى وركەنيەتكە ۇمتىلعان قوعام تالابىنا سايكەس, ەلىمىز دامىعان ەلدەرىمەن يىق تىرەسىپ تۇرۋ ءۇشىن ءبىلىمدى, زەردەلى, ءوز بەتىمەن ءىس-ارەكەت ەتە الاتىن, قوعامنان ءوز ورنىن تابا الاتىن شاكىرتتەردى دايىنداۋ – ۇستازدىڭ مىندەتى. ۇلى پەداگوگ ۆ.ا.سۋحوملينسكي ويىن ويناماي, بالا تولىققاندى دامىمايدى دەپ جازعان. ويىنعا دا باسقا وقىتۋ فورمالارى سياقتى ارنايى پسيحولوگيالىق قاعيدالار تالاپ ەتىلەدى. مەكتەپتەگى وقۋشى ءومىرىنىڭ كوپ بولىگى 45 مينۋتتىق ساباقتا وتەدى. مىنە, وسى كەزدە وقۋشى تەك ءبىلىم الىپ قانا قويماي, شىعارماشىلىقپەن اينالىسۋى كەرەك. وسى تۇرعىدان ۇلتتىق جوبا ۇرپاق ءۇشىن پايدالى دەر ەدىم. سەبەبى قازىرگى بالالار قولدارىنداعى گادجەتكە تەلمىرىپ روبوتقا اينالىپ بارادى. ءبىر-بىرىمەن سويلەسۋ, بۇرىنعىداي دەنە قوزعالىستارىن جاساي وتىرىپ ويناۋ دەگەن تۇسىنىك اتىمەن جوق» دەدى ەلوردالىق مۇعالىم دينا جايساڭباەۆا.
12 جىلدىق ءبىلىم
«ءبىلىمدى ۇلت» ساپالى ءبىلىم بەرۋ» ۇلتتىق جوباسىنىڭ ەكىنشى مىندەتى – ورتا ءبىلىم بەرۋ ساپاسىن ارتتىرۋ. اتاپ ايتقاندا, وڭىرلەر, قالالىق جانە اۋىلدىق مەكتەپتەر (PISA) اراسىنداعى وقىتۋ ساپاسىنداعى الشاقتىقتى ازايتۋ. ۇلتتىق جوبا اياسىندا وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم ساپاسىنداعى الشاقتىقتى ازايتۋ بويىنشا كەشەندى شارالار قابىلداناتىن بولادى. جوبا شەڭبەرىندە 12 جىلدىق وقىتۋعا كوشۋ جوسپارلانىپ وتىر. بيىلدان باستاپ قوسىمشا ءبىلىم بەرۋگە مەملەكەتتىك تاپسىرىس ورنالاستىرۋ جوسپارلانۋدا. بۇل پروتسەسس كونكۋرستىق نەگىزدە جانە جەكە ۇيىمداردا وتەدى.
«ەلىمىزدە 12 جىلدىق ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنە كوشۋدىڭ العاشقى ساتىلارى 2011-2014 جىلدارى قولعا الىنعان بولاتىن. وسى جىلداردان باستاپ مەكتەپتەردە وقۋلىقتار جاڭارتىلىپ, جاڭا ستاندارتقا يكەمدەلە باستادى. XXI عاسىردىڭ زەرەك جاستارىنا جاڭاشا ويلاۋ مەن وزگەشە جۇيەدە ءبىلىم بەرۋ بۇگىنگى تاڭنىڭ باستى تالابى ەكەنىن ەسكەرسەك, بۇل وزگەرىستەر تولىعىمەن قولداۋعا يە بولارى ءسوزسىز. بارلىق وقىتۋ باعدارلامالارىن جاڭارتىپ, بازانى جەتىلدىرۋ, ۇستازداردى قايتادان دايارلىقتان وتكىزىپ, باعالاۋدىڭ جاڭا ءتۇرىن ەنگىزۋ قادامدارى تولىعىمەن ناتيجەلى جۇزەگە استى. ارينە, العاشقىدا جاڭا باستاماعا قارسى اتا-انالار قاتارى از بولعان جوق. بىراق قازىر كوپشىلىكتىڭ كوزى 12 جىلدىق ءبىلىمنىڭ ماڭىزدىلىعىنا جەتتى. مىسالى, شەتەلدەردە 12 جىلدىق ءبىلىم بەرۋ الدەقاشان باستالىپ كەتكەن» دەدى ءبىلىم سالاسىنىڭ ساراپشىسى باۋىرجان سادىق.
قاۋىپسىز مەكتەپ
ءۇشىنشى مىندەت – مەكتەپتەردى جايلى, قاۋىپسىز جانە زاماناۋي ءبىلىم بەرۋ ورتاسىمەن قامتاماسىز ەتۋ. بالا قاۋىپسىزدىگى ماسەلەسىنىڭ ماڭىزى زور. ءار اتا-انا بالاسىنىڭ قاۋىپسىز ورتادا ءومىر ءسۇرىپ, دەنى ساۋ, ءبىلىم-بىلىگى مول سانالى ۇرپاق بولعانىن قالايدى. ول ءۇشىن بالاباقشا مەن مەكتەپتەردەگى قاۋىپسىزدىك شارالارى سەنىمگە سەلكەۋ تۇسىرمەيتىندەي بولۋى قاجەت. پرەزيدەنت ءوز جولداۋىندا: «بالالار قاۋىپسىزدىگىنىڭ ماڭىزدىلىعىن ەسكەرىپ, بۇكىل مەكتەپتەر مەن بالاباقشالاردى بەينەباقىلاۋ جۇيەسىمەن قامتاماسىز ەتۋدى, مەكتەپ پسيحولوگتارىنىڭ جۇمىسىن كۇشەيتۋدى جانە باسقا دا دايەكتى شارالاردى جۇزەگە اسىرۋدى تاپسىرامىن» دەگەن بولاتىن. بۇگىندە اتالعان جۇمىستارعا بايلانىستى, قاجەتتى ءىس-شارالار قولعا الىنىپ, جۇيەلى جۇمىستار اتقارىلۋ ۇستىندە.
وقۋشى ورىندارىنىڭ تاپشىلىعىن قىسقارتۋ ءۇشىن 2025 جىلعا قاراي 1000 مەكتەپ سالۋ جوسپارلانعان. ناتيجەسىندە ءۇش اۋىسىمدى مەكتەپتەر جويىلىپ, اپاتتى مەكتەپتەر ۇلەسى 0,1%-عا دەيىن قىسقارتىلادى دەپ كۇتىلۋدە. 2025 جىلعا قاراي شاعىن قالالاردا, اۋدان ورتالىقتارىندا, اۋىلداردا 5000 مەكتەپ مودەرنيزاتسيالانىپ, بالالاردى وقىتۋ ءۇشىن قاۋىپسىز جانە قولايلى جاعدايلار جاسالاتىن بولادى.
تەگىن تەحنيكالىق ءبىلىم
ءتورتىنشى مىندەت – قولجەتىمدى جانە ساپالى تەحنيكالىق جانە كاسىپتىك بىلىممەن قامتاماسىز ەتۋ. ەڭبەك نارىعىندا جۇمىسشى ماماندارعا دەگەن سۇرانىس ارتا تۇسكەلى قاشان. ەكونوميكا مەن ءوندىرىس سالاسى قارىشتاپ دامىعان سايىن ءوز ءىسىن جەتىك بىلەتىن مامانداردىڭ دا اۋاداي قاجەت ەكەنى بەلگىلى. ال بۇل سۇرانىستى قاناعاتتاندىرۋ ءۇشىن بىرقاتار قۇزىرەتتى ورگاندار ماڭىزدى جوبالار مەن باعدارلامالاردى ىسكە قوستى. سونىڭ ءبىرى – «بارشاعا ارنالعان تەگىن كاسىپتىك-تەحنيكالىق ءبىلىم بەرۋ» جوباسى. وسىدان ءتورت جىل بۇرىن قولدانىسقا ەنگىزىلگەن باستامانىڭ ناتيجەسىندە قازاقستاندىق جاستاردىڭ تەگىن ءبىلىم الۋىنا مۇمكىندىك تۋدى. جوبا ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ تاپسىرماسىمەن جۇزەگە اسىرىلعان بولاتىن. ونىڭ ءتارتىبى «ناتيجەلى جۇمىسپەن قامتۋدى جانە جاپپاي كاسىپكەرلىكتى دامىتۋدىڭ 2017-2021 جىلدارعا ارنالعان «ەڭبەك» مەملەكەتتىك باعدارلاماسىنىڭ ءبىرىنشى باعىتىندا ايقىندالعان. ۇلتتىق جوبا اياسىندا بۇل باستاما قايتا جاڭعىرىپ, 2025 جىلعا قاراي جاستاردىڭ 100 پايىزى قاجەتتى ماماندىقتار بويىنشا تەگىن تەحنيكالىق جانە كاسىپتىك بىلىممەن قامتاماسىز ەتىلەتىن بولادى. قامتۋدى ۇلعايتۋ ناتيجەسىندە NEET ساناتىنداعى جاستار ۇلەسىنىڭ تومەندەۋى كۇتىلۋدە.
ال بەسىنشى مىندەت – قازاقستاندىق جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن ارتتىرۋ. ۇلتتىق جوبا شەڭبەرىندە نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ تاجىريبەسى بويىنشا 20 اكادەميالىق ارتىقشىلىق ورتالىعى (15 وڭىرلىك جانە 5 پەداگوگيكالىق جوو) جانە 2 وزىق جوو قۇرىلاتىن بولادى. سونىمەن قاتار 2025 جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن شەتەلدىك جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ 5 فيليالىن اشۋ جوسپارلانۋدا, بۇل جاستاردىڭ ەلدەن كەتۋىن قىسقارتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
ۇلتتىق جوبا اياسىندا ءبىلىم سالاسىنا بىرقاتار وزگەرىستەر مەن جاڭارتۋلار ەندى. ال جوبانىڭ قانشالىقتى ناتيجەلى بولارى – ۋاقىت ەنشىسىندە.
