جەكسەنبى, 1 قازان كۇنى يسپانيانىڭ كاتالونيا اۆتونوميالى وبلىسىندا ايماقتىڭ تاۋەلسىزدىگى جونىندە رەفەرەندۋم بولىپ ءوتتى. وعان 5,3 ملن سايلاۋشىنىڭ 3 ميلليونعا جۋىعى قاتىستى. ولاردىڭ 93 پايىزى ءوڭىردىڭ ەگەمەندىك الۋىن قولدايتىنىن ءبىلدىردى.
جالپى, بۇل كاتالون جەرىندەگى وسى مازمۇنداعى ءبىرىنشى رەفەرەندۋم ەمەس. مۇنداي العاشقى پلەبيتسيت 2014 جىلعى 9 قاراشادا وتكەن. وندا سايلاۋشىلاردىڭ 80,76 پايىزى اۆتونوميانىڭ دەربەس مەملەكەت بولۋىن جاقتاپ شىققان. بىراق يسپانيا ۇكىمەتىنىڭ ايماققا بىرقاتار ارتىقشىلىقتار مەن قۇقىقتار ۇسىنۋى ارقاسىندا ەل كەيىن ءوزىنىڭ تۇتاستىعىن ساقتاپ قالعان ەدى.
جاسىراتىنى جوق, بۇل جولعى سايلاۋ ۇلكەن تەكەتىرەس پەن قارسىلىق قاقتىعىستارى ۇستىندە ءوتتى. رەسمي مادريد ءبىر ايعا جۋىق ۋاقىت بارلىق كۇش-جىگەرىن پلەبيتسيتتىڭ وتۋىنە كەدەرگى كەلتىرۋگە توگىپ باقتى. كاتالونيا پارلامەنتى رەفەرەندۋم وتكىزۋ جونىندەگى شەشىمىن 6 قىركۇيەكتە قابىلداعان ەدى. داۋىس بەرۋ كۇنى يسپانيانىڭ ماريانو راحوي ۇكىمەتىنە تىكەلەي باعىناتىن ازاماتتىق گۆاردياسى سايلاۋشىلاردى سايلاۋ ۋچاسكەلەرىنەن كۇشپەن قۋىپ شىعارىپ, جاشىكتەر مەن بيۋللەتەندەردى تاركىلەپ الۋعا تىرىستى. سودان ءبىر كۇن بۇرىن گۆاردياشىلار وبلىستىڭ قالالارى مەن اۋىلدارىنداعى 1300 ۋچاسكەنى جاۋىپ تاستاپ, سايلاۋ قورىتىندىسىن شىعارۋعا مۇمكىندىك بەرمەۋ ءۇشىن كاتالونداردىڭ اقپارات ورتالىعىن باسىپ الدى. كاتالونيا ۇكىمەتىنىڭ وكىلى جوردي تۋرۋلدىڭ ايتۋىنشا, ەلدىڭ قارۋلى كۇشتەرى وسىلايشا 319 سايلاۋ ۋچاسكەسىنىڭ جۇمىسىن توقتاتقان.
گۆاردياشىلار ناۋقاننىڭ باسىنان جەرگىلىكتى تۇرعىندارعا قارسى بارىنشا قاتقىل ارەكەتتەر جاساعان. ايماقتىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ دەپارتامەنتى 761 ادامنىڭ يسپانيا قارۋلى كۇشتەرى ساربازدارىنان زارداپ شەككەنىن حابارلادى. وسى كۇندەرى جاۋىنگەرلەردىڭ رەزينا وقتارمەن اتۋلارى, دوڭبەكپەن ۇرىپ-سوعۋلارى سالدارىنان بەتتەرى بۇزىلعان, ساۋساقتارى سىنعان جۇزدەگەن ادام ەمدەۋ ورىندارىنىڭ كومەگىنە جۇگىنگەن. بيلىك وسىلاي كاتالونداردى سايلاۋدان باس تارتۋعا ءماجبۇر ەتپەكشى بولعان.
ايتا كەتۋىمىز كەرەك, پرەمەر-
مينيستر ماريانو راحوي باستاعان يسپانيا كورولدىگى ۇكىمەتى كاتالونيا رەفەرەندۋمىنىڭ قورىتىندىسىن الدىن الا «زاڭسىز» دەپ جاريالاپ قويعان ەدى. ۇكىمەت ۋچاسكەلەردە ءجۇرىپ جاتقان جۇمىستاردىڭ ءبارىن ءبىر سوزبەن «ستسەناري» دەپ باعالادى. «بۇگىن كاتالونيادا ءوزىن-ءوزى انىقتاۋ جونىندە رەفەرەندۋم وتكەن جوق, – دەدى ول جەكسەنبى كۇنى. – قۇقىقتىق مەملەكەت ءوزىنىڭ قالپىن ساقتادى». داۋىس بەرۋ ناتيجەسىن, دەدى يسپان پرەمەرى, كورولدىك ۇكىمەت ەشقانداي تانگە المايدى.
رەسمي مادريد, ارينە, كاتالونيانى وڭايلىقپەن ءوز ۋىسىنان شىعارعىسى جوق. ول بۇعان ءۋاج رەتىندە ايماقتىڭ تاريحي قالىپتاسۋ كەزەڭىن الىپ, ونىڭ ورتا عاسىرلاردان باستاپ اراگون كورولدىگىنە قاراعانىن, سوندىقتان يسپانيانىڭ ءبىر بولشەگى بولىپ تابىلاتىنىن العا تارتادى. كاتالوندار بۇعان قارسى ءوز ۋاجدەرىن ايتادى. ولار ءوڭىردىڭ تاريحي وزىندىك كەيپى بار ەكەنىن بىلدىرەدى. سونىڭ باستىسى – كاتالوندار ەشقاشان يسپان بولعان ەمەس, بۇل ءناسىلدىڭ ءتىلى رومان تىلدەرى توبىنا جاتقانىمەن, يسپان تىلىنەن ايىرماشىلىعى وتە كوپ, ول بۇعان قاراعاندا فرانتسۋز تىلىنە, ودان دا گورى يتاليان تىلىنە اناعۇرلىم جاقىن. راس, قازىر اۆتونوميالى ايماقتا تۇراتىن 7,5 ملن ادامنىڭ ناقتى قانشاسىنىڭ كاتالون (ولار وزدەرىن «كاتالان» دەپ اتايدى) ەكەنىن ەشكىم ايتىپ بەرە المايدى. سەبەبى يسپانيا پاسپورتىندا ادامنىڭ ۇلتى ەمەس, ازاماتتىعى جازىلادى. سوندا دا بولسا, ارنايى جۇرگىزىلگەن ساۋالدامالار مۇنداعى جۇرتتىڭ 38 پايىزىنىڭ ءبىر-بىرىمەن كاتالون تىلىندە قارىم-قاتىناس جاسايتىندارىن, ال 78 پايىزىنىڭ بۇل ءتىلدى جاقسى بىلەتىندەرىن انىقتاعان. كاتالوندار ەشقاشان وزدەرىنىڭ مادەنيەتىن دە ۇمىتقان ەمەس. ولاردان شىققان تالانتتى پەرزەنتتەر اراسىندا سالۆادور دالي مەن انتونيو گاۋدي سەكىلدى الەمدىك دەڭگەيدەگى ءىرى تۇلعالار بار.
البەتتە, كاتالونيانىڭ ءبولىنىپ شىعۋى تۋراسىندا ءسوز قوزعالعاندا, ونىڭ ەكونوميكالىق احۋالى دا نازارعا الىنباي قالمايدى. بۇل جاعىنان كەلگەندە, اۆتونوميالى وبلىستىڭ ايدىنى جوعارى, ايبىنى باسىم. يسپانيا حالقىنىڭ 16 پايىزىن عانا قۇرايتىن ايماق قازىرگى تاڭدا ەلدىڭ ۇلتتىق جالپى ءونىمنىڭ شيرەك بولىگىن بەرەدى. مۇنى 2016 جىلدىڭ ءتورتىنشى توقسانىنداعى ماكروەكونوميكالىق كورسەتكىش تاعى كورسەتىپ بەردى. ونىڭ ۇستىنە, بۇل وڭىردە جەراستى قازبا بايلىقتارى دا كوپ.
يسپانيا قازىر تەك راحويدىڭ ساياسي مانسابى تۇسىندا عانا ەمەس, ءبىر عاسىرعا جۋىق ۋاقىتتان بەرى بولماعان ءتۇپسىز تۇيىققا تىرەلىپ تۇر. ول كاتالونيا جۇرتىنىڭ قالاۋى قابىلدانباعان كۇندە دە, ەلدىڭ ىشىندە ۇزاققا سوزىلاتىن اسا تەرەڭ داعدارىستىڭ ورىن الاتىنىن كورسەتەدى. يسپانيا مۇنداي جاعدايدى 1936 جىلعى ازامات سوعىسى كەزىنەن بەرى باستان كەشكەن جوق. بۇعان رەسمي ءمادريدتىڭ بەرەر ناقتى جاۋابى بولماي, قاتتى داعدارىپ وتىر.
ەندى الەمدى وسىلاي دۇربەلەڭگە سالىپ وتىرعان كاتالونيا تاريحى جونىندە از-كەم ايتا كەتەيىك. جەرگىلىكتى جۇرتتىڭ عاسىرلارمەن جارىسىپ وسى كۇنگە دەيىن جەتكەن اڭىزىنا سۇيەنسەك, ايماقتىڭ ورتالىعى – بارسەلونانىڭ نەگىزىن گەراكل قالاعان. ال تاريحي دەرەكتەر شىن مانىندە ونى ءبىزدىڭ داۋىرىمىزگە دەيىنگى 237 جىلى اتاقتى گاننيبالدىڭ اكەسى, كارفاگەن قالا-مەملەكەتىنىڭ قولباسشىسى گاميلكار سالعانىن جەتكىزەدى. قالا اتاۋى ونىڭ جويقىن جورىقتارى ءۇشىن العان «نايزاعاي» دەگەن ۇعىمدى بىلدىرەتىن باركا دەگەن لاقاپ اتىنان قويىلىپ, ول بارسينا دەپ اتالىپتى. پيرەنەي تۇبەگىندە ب. د.د. 208-201 جىلدارى وتكەن ەكىنشى پۋني سوعىسىنىڭ قورىتىندىسى بويىنشا تۇبەك ءريمنىڭ ءبىر پروۆينتسياسى بولىپ قالىپ, ونىڭ تارراگونا جانە بارسەلونا دەگەن قالالارى گۇلدەنە تۇسەدى. مۇندا تۇرعان يبەرلەر بيلىكتىڭ اۋىسۋىن بىردەن وڭ قابىلداپ, باسقىنشى كارفاگەندەردەن گورى ءتارتىپ
سۇيەتىن ريمدىكتەردى قولاي كورەدى دە, تەزدەتە رومان تەكتەس ناسىلگە اينالا باستايدى. ال V عاسىردا ورىن العان حالىقتاردىڭ ەكىنشى كوشكىنى مەن باتىس ريم يمپەرياسىنىڭ كۇيرەۋىنەن كەيىن بۇل قۇنارلى ولكەگە جاۋىنگەر ۆەستگوتتار مەن قازىرگى زامانعى وسەتيندەر بابالارى – الاندار باسىپ كىرەدى. ۆەستگوتتار كورولدىكتەرىن «گوتالانيا» دەپ اتاعان ەكەن, سول كەيىن كاتالونياعا اينالىپ كەتەدى.
سودان كەيىن دە بۇل وبلىس تالاي مارتە قولدان قولعا كوشتى. 711 جىلى گيبرالتار بۇعازى ارقىلى وتكەن ارابتار بۇكىل پيرەنەي تۇبەگىن, سونىڭ ىشىندە كاتالونيانى باسىپ الادى. قازىرگى زامانعى يسپانيانىڭ ورتالىق جانە وڭتۇستىك بولىگى 700 جىل بويى كوردوۆا جانە گرانادا حاليفتەرى مەن امىرلەرىنىڭ قول استىندا بولادى. سولتۇستىك-شىعىس قاپتالىن 100 جىلدان كەيىن فرانكتار جاۋلاپ الىپ, ول فرانتسۋزداردىڭ ىقپالىنا تۇسەدى. ايماق بۇدان كەيىن دە بىرقاتار دۇربەلەڭنەن وتەدى.
وسىلاي داۋىرلەر اينالىپ كەلگەندە, كاتالون حالقى تاعى دا ءوز تاۋەلسىزدىكتەرىنە جەتۋ ءۇشىن قايتا كوتەرىلىپ جاتىر. ونىڭ قانشالىقتى مۇمكىن ەكەنىن ۋاقىت كورسەتەدى. ال بۇگىن بارسەلونا كوشەلەرىندە يسپان گۆاردياشىلارىنىڭ رەفەرەندۋم كەزىندە جاساعان ارەكەتتەرىنە قارسى نارازىلىق شەرۋلەرى بولعالى جاتىر.
سەرىك ءپىرنازار
