كەدەيلىككە كونبىستىك جوقشىلىقتان ارىلتپاس

مىرزاگەلدى كەمەل

گازەتىمىزدە جازۋشى-عالىم مىرزاگەلدى كەمەل اعامىزدىڭ سۇحباتى جاريالانعالى («قازاق بالاسىنىڭ بارلىق پروبلەماسى –كەدەيلىكتەن», «استانا اقشامى», 16.08.2018 جىل) رەداكتسيامىزعا قوڭى­راۋ شالعاندار دا, سۇحباتقا قاتىستى وي-پىكىرىن جازىپ جولداعاندار دا از بولعان جوق. ءار ويىن تەرەڭنەن قوزعاپ ايتاتىن تۇلعانىڭ ءسوزىن قۇپتاعاندار دا, ۇقپا­عاندار دا تابىلدى. اتاپ ايتساق, سۇحباتتاعى «قازاق بالاسىنىڭ بارلىق پروبلەماسى – كەدەيلىكتەن. ال كەدەيلىك – مادەنيەتتىڭ كەم­شىندىگىنەن, ويسىزدىقتان» دەگەن سوزگە كەلىسپەيتىنىن ءبىل­دىرگەن وقىرماندار كوپ ەدى. ولار الەۋمەتتىك جەلىدەگى سۇحباتتىڭ سىلتەمەسىنىڭ استىنا دا «بۇل – قاتە, جاڭ­ساق پىكىر» دەگەن ءوز ويلارىن جازىپ جاتتى. وسىعان وراي, پروفەسسور مىرزاگەلدى كەمەل ءوز جاۋابىن ۇسىنعان ەدى.
كەشە عانا №51 اۆتوبۋس­تا قولدارىنداعى پاكەتتىڭ بارلىعى قاراقاتقا تولى, بىرەۋىندە – ءۇش, بىرەۋىندە ەكى بەس ليترلىك ىدىستارى بار, جاس شاماسى 35-40-تارداعى ەكى ايەل وتىردى. ءجون سۇرا­دىم. «ەكەۋمىز ابىسىنبىز. ماۋسىمنىڭ باسىنان بەرى قالا سىرتىنداعى باقتاردان بۇلدىرگەن, قاراقات جينادىق. سوڭعى كەزدەرى قاراقاتتى كوشە جيەگىندەگى ورىنداردا ءبىر كيلوسىن 1000-1500 تەڭگەدەن ساتتىق, كەيدە ىدىسىمەن 2000 تەڭگەگە بەردىك. وسىلاي ەڭبەكتەنىپ, جازعى كانيكۋل كەزىندە 1 ميلليون 700 مىڭ تەڭگە جينادىق. ماقساتىمىز – كۇزگە دەيىن 3 ميلليون تەڭگە تابۋ. ءسويتىپ ەكى بولمەلى ءۇي الىپ, ەكى جانۇيا بىرگە تۇرماقپىز, 5 بالامىز بار. بۇل ءۇي ۇلكەنىمىزدىكى بولادى. كەلەسى جىلى بىرگە جينايمىز. ءوزىمىز تاشكەنتتەن كوشىپ كەلدىك» دەدى جانىمدا وتىرعان ايەل.
مىنە, كەدەيلىكپەن كۇرەسۋشى, ءۇي قامىن ويلاعان ادام وسىلاي بولۋى كەرەك. ءبىز ءالى دە بىرەۋ اۋزىما سۋ تامىزادى دەپ كۇتۋگە بەيىمبىز. اركىم قولىنان كەلگەن ءىستى اتقارسا بولادى عوي.
ءبىر شاكىرتىم ساباقتان بوساي قالسا اعىلشىن ءتىلىن ۇيرەندى, ءسويتىپ 4 جىلدا باكالاۆريات­تى بىتىرگەن سوڭ, ءبىر جىل كاناداعا بارىپ ءتىل ۇيرەندى, سول جاقتا تۇندە داياشى بولىپ, اقشاسىن جيناپ, كەلگەن سوڭ ءبىر ماشينا ساتىپ الدى. قازىر قوناقۇيدە مەنەدجەر, جۇمىستان بوس كەزدە اۋدارماشى, تاكسيشى.
توي مەن قۇدالىقتى قارىزعا وتكىزىپ, يپوتەكاعا ءۇي الىپ, قىمبات كولىكتى نەسيەگە الىپ, ول اقشادان قۇتىلامىن دەپ پالەنباي جىل قارىزعا باتىپ جۇرەمىز. ەسەلەپ قۇن تولەپ, جەم بولىپ جۇرگەنىمىز سودان.
قازاق بۇگىن: «قاشانعى كەدەي قالپىندا جۇرمەكپىن» دەپ الدىنا ماقسات قويىپ, بارىن قارىشتاپ, كۇندەلىكتى جانە ۇزاق مەرزىمدى شىعىنداردىڭ تاماق پەن كيىمنەن باسقاسىن قويا تۇرىپ, قۇدالىق پەن تويلارداعى باسەكەگە ەرمەي, بالالارىنىڭ بىلىمگە قۇشتارلىعىن وياتىپ, تاپقان-تايانعانىن كەمەلدى ءبىلىم الۋىنا مۇمكىندىك جاساسا دەيمىن. وقۋعا, شىنىمەن, قۇنتى جوق بالاسىن كوپكە ەرىپ, جالعان نامىستىڭ جەتەگىندە بوسقا قارجى جۇمساپ وقىتقانشا, ءبىر كاسىپكە ۇيرەتسە دەيمىن. ءوزى ۇيرەتە الماسا, ءىسىن ۇستالىقپەن اتقاراتىن ادامعا شاكىرت بولۋعا بالاسىن كوندىرسە (بۇل دا وڭاي بولماي تۇر قازىرگى كەزدە) بولماس پا؟! سوندا عانا كاسىپتىڭ ءبىر-ءبىر تۇتقاسىن وزگەلەرگە ۇستاتىپ قويىپ, ءار ءىستىڭ ءتول مامانى ءوزىمىز بولاتىن ەدىك قوي.
ۋاقىتشا ءبىر جۇمىسقا شىداپ, باسقا ارمانداردى جيناپ تاستاعانشا, بارىنشا ەرتەرەك ءبىر كاسىپپەن اينالىسقان ءتيىمدى. «مەن قاشانعى كەدەي بولۋعا ءتيىسپىن؟ مەنىڭ ماڭدايىما كەدەيلىك جازىلعان با؟» دەپ وزىمىزگە سۇراق قويالىق. سونىڭ جاۋابىن ىزدەلىك. سونىڭ ءبىر جولى – كاسىپپەن اينالىسۋ, ماماندانۋ, ەرىنبەۋ, ەشقانداي جۇمىستان ارلانباۋ.
«ويسىزدىق, مادەنيەتتىڭ جەتىسپەۋى» دەگەندە مەن وسىنى ايتقىم كەلگەن. اينالامىزدا جاقسى مىسال بولا الاتىن ادامدار كوپ, ارينە. بىراق ءوزىن ەڭبەك ەتۋگە جىگەرلەندىرمەيتىندەر ودان دا كوپ. ەڭبەك ەتەم دەگەنگە جۇمىس تا, باستاپقى قارجى دا تابۋعا بولادى. تەك قانا جىگەر مەن ۇمتىلىس قاجەت. شىنىمەن, ەڭبەك ەتكىسى كەلەتىندەرگە مەملەكەتتەن دە قولداۋ كورسەتەتىن باعدارلامالار بار. «جاتقان تاستىڭ استىنا سۋ جۇگىرمەيدى» دەگەن ورىس ماتەلى قايدان شىققان دەپ ويلايسىز؟!
ارەكەتكە – بەرەكەت!
وسى ويدى تۇجىرار بولساق, بارلىق ىلىمگەرلەر «كەدەيلىكتىڭ سەبەبى ونى مويىنداۋدان, سوعان توزۋدەن بولادى» دەيدى. مەن دە سولاي ويلايمىن. قانداي ادام بولۋىن ادام ءوزى تاڭدايدى.