قوعامداعى قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتەتىن ءىس-شارالار جاۋاپتى قۇزىرەتتى ورگاندار تاراپىنان كۇندىز-ءتۇنى جۇرگىزىلىپ جاتقانىن بىرەۋىمىز بىلسەك, بىرەۋىمىز بىلە بەرمەيمىز. مەملەكەتتىڭ تۇراقتىلىعىن جانە قوعامنىڭ بەرەكە-بىرلىگىن ساقتاۋ – باستى مىندەت. وسىنداي ساتتە پوليتسيا قىزمەتكەرلەرىنىڭ كاسىبي دەڭگەيىنە, وتانشىلدىق رۋحىنا, قاجىر-قايراتىنا كوپ نارسە بايلانىستى. مۇنى ىشكى ىستەر ورگاندارىنىڭ بارلىق قىزمەتكەرى جەتە تۇسىنەدى. بۇگىن ۆەدومستۆونىڭ پرەزيدەنت رەفورمالارىنا قاتىستى اتقارعان جۇمىسى جايىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ىشكى ىستەر ءمينيسترى, گەنەرال-پولكوۆنيك مارات احمەتجانوۆپەن سۇحباتتى جاريالاپ وتىرمىز.
قىزمەت كورسەتۋشى پوليتسيا
– مارات مۇراتۇلى, مەملەكەت باسشىسى «حالىقتىڭ كوڭىلى الاڭسىز, ۇيقىسى تىنىش بولۋى كەرەك. پوليتسيا ءتارتىپ ساقشىسى ەكەنىن ءسوز جۇزىندە ەمەس, ءىس جۇزىندە دالەلدەي بىلۋگە ءتيىس» دەدى. سونداي-اق ول قۇرىلىمدىق وزگەرىستەردى جالعاستىرا بەرۋدى, ونسىز قولعا العان رەفورمالاردى تابىستى جۇزەگە اسىرۋ مۇمكىن ەمەس ەكەنىن ايتتى, وسى باعىتتا قانداي جۇمىستار جاسالۋدا؟
– مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ VIII سايلانعان پارلامەنتتىڭ ءبىرىنشى سەسسياسىنىڭ اشىلۋىندا «بىزگە وراسان زور جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەلگەن. بۇل – وتكەن تاريحتىڭ جانە بولاشاقتىڭ الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىك. كەلەر ۇرپاقتىڭ قانداي مەملەكەتتە ءومىر سۇرەتىنى ءبىزدىڭ بۇگىنگى شەشىمدەرىمىزگە تىكەلەي بايلانىستى. ەلىمىزدىڭ ماقساتى ايقىن, بۇل – ادىلەتتى قازاقستاندى قۇرۋ. مۇنىڭ ءبارى ءبىر كۇندە جاسالاتىن شارۋا ەمەس. بارشامىز تاباندى, ەڭبەكقور, بىلىكتى, ۇقىپتى, ءتارتىپتى بولۋىمىز كەرەك. ەڭ الدىمەن, وتانشىل بولۋىمىز قاجەت. ۇلتتىڭ جانە مەملەكەتتىڭ مۇددەسى بارىنەن بيىك تۇرۋعا ءتيىس. ارينە, قوعامنىڭ دامۋى ءۇشىن پىكىر الۋاندىعى قاجەت. بىراق ەلدىك ماسەلەلەرگە كەلگەندە ءبىر جاعادان باس, ءبىر جەڭنەن قول شىعارا بىلگەن ءجون. ەلىمىزدى وركەندەتۋ ءۇشىن ەڭبەك ەتۋ – بارشامىزدىڭ ازاماتتىق بورىشىمىز. ەندەشە وتان الدىنداعى وسى پەرزەنتتىك پارىزىمىزعا ءاردايىم ادال بولايىق» دەدى.
پەرزەنتتىك پارىز دەگەننەن شىعادى, ماسەلەن, تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا ءوزىنىڭ قىزمەتتىك مىندەتىن ورىنداۋ كەزىندە 816 پوليتسەي قازا تاۋىپ, 4621 قىزمەتكەر جارالاندى.
«بەيبىت كۇندە حالقىمىزدىڭ اماندىعىن, بەرەكە-بىرلىگىن ساقتاي الماساق, مەملەكەتىمىزگە سىن. ۇلتارالىق كەلىسىم مەن تاتۋلىق, قوعامداعى تۇراقتىلىق – ءبىزدىڭ باستى قۇندىلىعىمىز» دەدى مەملەكەت باسشىسى.
پرەزيدەنت ىشكى ىستەر ورگاندارى مەن ازاماتتاردىڭ ءوزارا قارىم-قاتىناسىندا قىزمەت كورسەتۋ مودەلىن ەنگىزۋ ماڭىزدى ەكەنىن, وعان «جۇرتقا جاقىن پوليتسيا» قاعيداتىن نەگىزگە الۋ كەرەگىن اتاپ ءوتتى.
مەملەكەت باسشىسى قۇرىلىمدىق وزگەرىستەردى جالعاستىرا بەرۋدى, ونسىز قولعا العان رەفورمالاردى تابىستى جۇزەگە اسىرۋ مۇمكىن ەمەس ەكەنىن ايتتى. ونىڭ ويىنشا, پوليتسيا قوسالقى فۋنكتسيالاردان وكىنبەستەن باس تارتۋى كەرەك. شىنىندا دا, پوليتسيادا دورەكىلىك پەن بىلىكسىزدىككە جول بەرىلمەۋى كەرەك. مۇندا جوعارى دايىندىقپەن كەلگەن جانە ءوز ىسىنە شىنايى بەرىلگەن ماماندار جۇمىس ىستەۋى قاجەت. مەملەكەت پەن قوعام وڭتايلى وزگەرىستەردى كۇتىپ وتىر. ءتارتىپ ساقشىلارى ازاماتتارعا ۇلگى بولۋعا ءتيىس. سونداي-اق پوليتسيا قىزمەتىن تسيفرلاندىرۋ, زاڭسىز ەسىرتكى اينالىمىمەن كۇرەستى كۇشەيتۋ, تۇزەتۋ جۇيەسىنىڭ جاعدايىن جاقسارتۋ كەرەك ەكەنى تۇسىنىكتى. ەلدەگى كۇردەلى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جاعدايدا قىلمىستىڭ ورشۋىنە جانە تۇرمە «ءتارتىبىنىڭ» تارالۋىنا مۇلدە جول بەرۋگە بولمايدى. ونداعى جاعدايدىڭ اسا ءماز ەمەس ەكەنى ءمالىم. باس بوستاندىعىنان ايىرماي جازالاۋعا قاتىستى تۇيتكىلدەر بار. مينيسترلىك قىلمىستىق-اتقارۋ جۇيەسىندەگى ماسەلەلەردى شەشۋ بويىنشا ناتيجەلى جۇمىس كورسەتۋى كەرەك.
جاڭارۋ جانە جاڭعىرۋ جولىمەن
– ىشكى ىستەر ورگاندارىندا قانداي جاڭاشىلدىقتار بار؟
– ءىىم-دە حالىقتىڭ پوليتسيا جۇمىسىنىڭ ساپاسىن باعالاۋدى اۆتوماتتاندىرۋ تالقىلاندى. ءىىم-دە مەملەكەتتىك ورگاندار, عىلىمي قوعامداستىق, ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدار وكىلدەرىنىڭ كەزدەسۋىندە پوليتسيانىڭ قىزمەتىن جاڭا باعىتقا وزگەرتۋ ماسەلەلەرى تالقىلاندى. بۇل مىندەت قوعامدىق قاۋىپسىزدىكتى قوعاممەن سەرىكتەستىكتە قامتاماسىز ەتۋ تۇجىرىمداماسىنىڭ جوباسىندا كوزدەلگەن. مۇندا حالىقارالىق تاجىريبە نەگىزىندە قىزمەت كورسەتۋ مودەلىنىڭ ەلەمەنتتەرى قاراستىرىلادى. بۇل – پوليتسيانىڭ, بيلىك ورگاندارىنىڭ جانە حالىقتىڭ بىرلەسكەن جۇمىسى بارىسىندا كورسەتىلەتىن قاۋىپسىزدىك ماسەلەلەرىن انىقتاۋ جانە شەشۋدەگى ۇجىمدىق سەرۆيس. ال پوليتسيا جۇمىسى بارىسىندا ءوتىنىش بەرۋشىلەرمەن, جابىرلەنۋشىلەرمەن جانە قۇقىق بۇزۋشىلارمەن بايلانىسى بۇل – جەكە سەرۆيس. جوبا بويىنشا پوليتسيا قىزمەتىمەن بايلانىستا بولعان ازاماتتاردىڭ پوليتسيا جۇمىسىنىڭ ساپاسىن اۆتوماتتى تۇردە باعالاۋدى ەنگىزۋ جونىندە ۇسىنىستارى ەنگىزىلدى.
ءىىم ءاربىر قازاقستاندىققا قاتىستى راسىمدەر مەن مەملەكەتتىك قىزمەتتەردى جەڭىلدەتتى. بۇعان قۇجاتتاردى راسىمدەۋ ارقىلى كوز جەتكىزۋگە بولادى: جەكە كۋالىك, تولقۇجات, جۇرگىزۋشى كۋالىگى, تۇرعىلىقتى جەرى بويىنشا تىركەلۋ, ماشينانى ساتىپ الۋ-ساتۋ – بارلىعى دا بۇل قىزمەتتىڭ قازىر اۆتوماتتاندىرىلعانىن ايعاقتايدى. ادام فاكتورى جويىلدى.
مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسى بويىنشا ازاماتتاردىڭ كونستيتۋتسيالىق قۇقىعىنىڭ ساقتالۋىن قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا پوليتسيانىڭ بارلىق قىزمەتتىك ءۇي-جايلارى بەينەباقىلاۋ كامەراسىمەن جاراقتاندىرىلعان.
18 مىڭنان استام بەينەكامەرا ورناتىلدى. وسىعان ۇقساس جۇمىس قىلمىستىق-تۇزەۋ جۇيەسىنىڭ مەكەمەلەرىندە دە جۇرگىزىلۋدە. بەينەباقىلاۋ كومەگىمەن 14 مىڭ وقيعا مەن بۇزۋشىلىق انىقتالدى. 79 سۋيتسيد پەن 11 قاشۋ ارەكەتىنىڭ الدىن الدى. ازاماتتاردىڭ قاۋىپسىزدىگى ءۇشىن سىرتقى بەينەباقىلاۋ كامەرالارى قوعامدىق ورىنداردا جانە وقۋ ورىندارىندا دا ورناتىلادى.
پوليتسيانى باعالاۋ كريتەريىنىڭ ستاتيستيكالىقتان مىندەتتەردى ساپالى ورىنداۋعا تۇرتكى بولاتىن ينديكاتورلار جۇيەسى وزگەرىستەرى قولداۋ تاپتى. بۇل رەتتە ازاماتتاردى جەرگىلىكتى قاۋىمداستىقتارداعى تاسىلمەن انىقتاۋ ۇسىنىلادى جانە تيىمدىلىك كورسەتكىشتەرى رەتىندە قاۋىپسىزدىك سەزىمى جانە پوليتسياعا دەگەن سەنىم ەكەنىن ايتۋىمىز قاجەت. مۇنداي تاجىريبە حالىقتىڭ پىكىرىن ۇنەمى زەردەلەۋگە جانە وسىنى ەسكەرە وتىرىپ, جۇمىستى جەتىلدىرۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. بىراق, ەڭ الدىمەن, ءاربىر قىزمەتكەردىڭ ناتيجەلىلىگىن ارتتىرۋعا باعىتتالعان پوليتسيانىڭ پروتسەستىك قىزمەتىنە رەينجينيرينگ جۇرگىزۋ قاجەت. سونىمەن قاتار سەرۆيستىك پوليتسيانىڭ زاماناۋي كوممۋنيكاتسيالىق ستراتەگياسىن قۇرۋ, يدەولوگيانى وزگەرتۋ ماسەلەلەرى تالقىلانىپ, شەشىمدەر قابىلدانۋدا.
كوشەدە قاۋىپسىزدىك سەزىلە مە؟
– حالىق ءجيى جۇرەتىن ورىندارداعى قۇقىقتىق ءتارتىپ – ازاماتتاردىڭ قاۋىپسىزدىك سەزىمىن قالىپتاستىراتىن نەگىزگى ينديكاتوردىڭ ءبىرى. كوشەدەگى قاۋىپسىزدىكپەن قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا قانداي جۇمىستار اتقارىلۋدا؟
– ءىىم-دە جوعارعى سوتتىڭ, باس پروكۋراتۋرانىڭ, يندۋستريا جانە ينفراقۇرىلىمدىق دامۋ, مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىكتەرىنىڭ جانە كۇزەت ۇيىمدارى قاۋىمداستىعىنىڭ وكىلدەرى قوعامدىق قاۋىپسىزدىكتى قوعاممەن سەرىكتەستىكتە قامتاماسىز ەتۋ تۇجىرىمداماسىنىڭ جوباسىن تالقىلادى. قۇقىق بۇزۋشىلىقتىڭ الدىن الۋدى كۇشەيتۋ جونىندە شارالار قابىلداۋدىڭ ماڭىزىن اتاپ ءوتتى.
بەينەباقىلاۋ كامەراسىن كوبەيتۋ, وڭىرلەردە كوشە جارىعىن ورناتۋ, سونداي-اق حالىقتىڭ دەمالۋ ورىندارىندا قاۋىپسىزدىك شارالارىن كۇشەيتۋ قاجەتتىگى ءسوز بولدى.
– تۇرمىستاعى زورلىق-زومبىلىق قاشان تىيىلادى؟
– ءىىم ازىرلەپ جاتقان قوعامدىق قاۋىپسىزدىكتى قوعاممەن سەرىكتەستىكتە قامتاماسىز ەتۋ تۇجىرىمداماسىنىڭ جوباسىنا كەلىپ تۇسكەن ۇسىنىستاردى بەلسەندى تالقىلاۋ جالعاسۋدا. جوبا وتكەن 5 جىلداعى جاعدايدى تالداۋ قورىتىندىسىنا جانە قاۋىپسىزدىك ماسەلەلەرىنە قاتىستى ازاماتتاردىڭ الەۋمەتتىك ساۋالناماسىنىڭ ناتيجەلەرىنە جانە ولاردى شەشۋ جونىندەگى ۇسىنىستارعا نەگىزدەلىپ ازىرلەنۋدە. مينيسترلىك تۇجىرىمدامانى ازىرلەۋگە قوعام قايراتكەرلەرىن تارتۋدى جالعاستىرۋدا. قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ بويىنشا ۇسىنىستاردى وڭىرلەردەگى پوليتسيا دەپارتامەنتى جانىنداعى كونسۋلتاتيۆتىك-كەڭەسشى ورگاندار دا ازىرلەيدى. مىسالى, ايەلدەر مەن بالالاردى زورلىق-زومبىلىقتان قورعاۋ, وتباسىلىق-تۇرمىستىق قۇقىق بۇزۋشىلىقتىڭ الدىن الۋ جونىندەگى شارالاردى تالقىلاۋعا ادام قۇقىقتارى جونىندەگى قازاقستاندىق بيۋرونىڭ, قازاقستاندىق زاڭگەرلەر وداعىنىڭ, «سانا-سەزىم» ايەلدەر باستاماشىلىعى قۇقىقتىق ورتالىعىنىڭ, ايەلدەردى قولداۋ ورتالىعىنىڭ وكىلدەرى جانە باسقا دا قۇقىق قورعاۋشىلار مەن قوعام بەلسەندىلەرى كونتسەپتسيانى تالقىلاۋعا بەلسەندى قاتىسۋدا. ولار تۇجىرىمدامادا كورسەتىلگەن قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋدىڭ كەشەندى ءتاسىلىن زەرتتەپ, جوباعا ەنگىزىلگەن بىرقاتار ۇسىنىستى بەرگەن بولاتىن.
– زامان تالابىنا ساي ەلەكتروندى قىلمىستىق ءىستىڭ بارىسى قالاي قاداعالانادى؟
– تسيفرلاندىرۋ قىلمىستىق پروتسەسكە دە جەتتى. 2015 جىلدان باستاپ جاڭا قىلمىستىق-پروتسەستىك كودەكستىڭ ەنگىزىلۋىمەن سوتقا دەيىنگى تەرگەپ-تەكسەرۋدىڭ بىرىڭعاي ءتىزىلىمى ەنگىزىلگەنى بەلگىلى. 2018 جىلى قىلمىستىق ىستەردى ەلەكتروندى فورماتپەن قاراۋ جۇيەسى ەنگىزىلدى. قازىر قىلمىستىق ىستەردىڭ 90 پايىزى ەلەكتروندى فورماتتا تەرگەلۋدە. 19 مامىردان باستاپ تەرگەۋدىڭ بەينەفورماتىن ەنگىزۋدى كوزدەيتىن قىلمىستىق ءىس جۇرگىزۋ كودەكسىنە جاڭا تۇزەتۋلەر كۇشىنە ەندى.
زاماناۋي بەكەتتەر كوبەيۋدە
– پوليتسيا مەن حالىقتىڭ اراسىن بارىنشا جاقىنداتۋ جانە ادامداردىڭ ءوز قۇقىعىن قورعاۋى ءۇشىن ىشكى ىستەر مينيسترلىگى تاراپىنان ۋاقىت تالابىنا ساي جاڭاشىل باستامالار قولعا الىنىپ جاتىر. جاسالعان جۇمىستار ناتيجەلى مە؟
– اتقارىلعان جۇمىستىڭ ءبىرى – ازاماتتارعا ىڭعايلى بولۋ ءۇشىن «102» ءموبيلدى قوسىمشاسىنىڭ جاسالۋى. ءىىم «پوليتسيا جاياۋ قاشىقتىقتا بولۋ كەرەك» دەگەن قاعيدانى جۇزەگە اسىرۋ ماقساتىندا ازاماتتارعا قىزمەت كورسەتۋدىڭ ءۇش ساتىلى مودەلىنە كوشىپ جاتىر. ءبىرىنشىسى – قوعامدىق ورىنداردا مودۋل پوستتارىن ورناتۋ. پوليتسيانى جەدەل شاقىرۋ ءۇشىن كوشەدەگى «SOS تۇيمەلەرى». بۇگىن وسىنداي 112 زاماناۋي بەكەت پەن 38 «تۇيمە» جۇمىس ىستەپ تۇر. ەكىنشىدەن, شاعىن اۋدانداردا ۋچاسكەلىك پۋنكتتەر ورناتۋ. ەلىمىز بويىنشا قازىر وسىنداي 3 مىڭ پۋنكت بار. ءۇشىنشىسى – پوليتسيا بولىمدەرىنىڭ جانىنان ازاماتتارعا قىزمەت كورسەتۋ ورتالىعىن اشۋ. ول جەردە كەڭەس بەرۋ مەن ءوتىنىش قالدىرۋدان باستاپ قىلمىستىق ىستەر جايىندا اقپارات الۋعا دەيىنگى قىزمەت تۇرلەرى كورسەتىلەدى. ياعني ەل تۇرعىندارى ءوزىن تولعاندىرعان ساۋالعا جاۋاپ الۋ ءۇشىن ءاربىر ەسىكتى قاعىپ جۇرمەي-اق سول قىزمەت كورسەتۋ ورتالىعىنا جۇگىنە الادى. قازىر قاناتقاقتى جوبا الماتىدا جۇزەگە اسىپ جاتىر. ىشكى ىستەر مينيسترلىگى قولعا العان جاڭاشىلدىقتىڭ تاعى ءبىرى – «ينتەگريتي چەك» دەپ اتالاتىن پاراساتتى تەكسەرۋ تەتىگىنىڭ ىسكە قوسىلۋى. كەز كەلگەن ازامات تەكسەرۋشى بولۋى مۇمكىن. ەگەر قىزمەتكەر ەتيكانى بۇزسا نەمەسە وتىنىشتەرگە جاۋاپ بەرمەسە, سول سياقتى باسشىلىققا «پارا بەرۋ» ارەكەتى تۋرالى حابارلاماسا, وندا ول تەكسەرۋدەن وتپەيدى. بۇل جاعداي تىركەلەدى. جەكە ىسكە ەنگىزىلەدى.
سونداي-اق ءىىم-دە مەملەكەتتىك ورگاندار, «قازاۆتوجول» اق, «اتامەكەن» ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسى جانە قازاق جول قوزعالىسى قاۋىپسىزدىگى عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتى وكىلدەرى جولداردا «قازاعا جول بەرمەۋ» قاعيداتىن ىسكە اسىرۋ جانە جول-كولىك وقيعالارى نەگىزگى سەبەپتەرىنە اسەر ەتۋ جونىندەگى شەشىمدەردى تالقىلادى.
جول قوزعالىسى ەرەجەلەرىن بۇزۋدى اۆتوماتتى تۇردە تىركەۋ جۇيەلەرىنىڭ سانى ارتىپ كەلەدى. بۇگىندە ولاردىڭ سانى 18 مىڭنان اسادى. وتكەن جىلدىڭ وزىندە ولار 4 ميلليوننان استام زاڭ بۇزۋشىلىقتى انىقتادى. ارينە, مۇنداي كامەرالار جۇرگىزۋشىلەردى تارتىپكە كەلتىرەدى. بۇل رەتتە پوليتسيانىڭ قۇقىق بۇزۋشىمەن بايلانىسى جانە زاڭسىز شەشىم قابىلداۋ مۇمكىندىگى الىنىپ تاستالدى. ايىپپۇل تولەۋ تۋرالى نۇسقاما قالىپتاستىرۋ, وعان قول قويۋ جانە جىبەرۋ اۆتوماتتى تۇردە جۇزەگە اسادى. وسىعان ۇقساس كەزەڭدە پاترۋلدىك كولىكتەرگە (Erkin patrol, «كيبەر-شەريف» جانە ت. ب.) سالىنعان ءموبيلدى اۆتوماتتى رادارلار دا جۇمىس ىستەيدى.
«پوليتسيا – قورعانىم» دەپ ايتامىز با؟
– مارات مۇراتۇلى, ءتارتىپ ساقشىلارىنىڭ قىزمەتىنە قاراپ بيلىك تۋرالى جالپى كوزقاراس قالىپتاساتىندىقتان, قازىرگى كۇنى ەل پوليتسياسى سەرۆيس مودەلىنە كوشىپ جاتىر. زاڭدىلىق, جان-جاقتىلىق, ادەپتىلىك, اشىقتىق جانە جەدەلدىك قاعيداسى پوليتسيانىڭ حالىق اراسىنداعى بەدەلىن كۇشەيتە تۇسە مە؟
– قوعامدىق قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ تۇجىرىمداماسىنىڭ جوباسىن ازىرلەۋ شەڭبەرىندە ءىىم ازاماتتارعا ونلاين-ساۋالناما جۇرگىزدى. وعان قاتىسۋشىلاردىڭ 85 پايىزى وقيعا بولعاندا نەمەسە قاۋىپ تونگەن كەزدە پوليتسياعا جۇگىنۋگە نيەتتى ەكەنىن دالەلدەدى. ساۋالناماعا 4 مىڭنان استام ادام – مەملەكەتتىك مەكەمەلەر مەن بيۋدجەت سەكتورىنىڭ قىزمەتكەرلەرى, جەكە كاسىپكەرلەر, زەينەتكەرلەر, جۇمىس ىستەمەيتىندەر جانە ستۋدەنتتەر قاتىستى. رەسپوندەنتتەردىڭ سيپاتتاماسىن ەسكەرە وتىرىپ, ساۋالناما دەرەكتەرىنىڭ جەتكىلىكتى وكىلدىگى تۋرالى قورىتىندى جاساۋعا بولادى. ساۋالناماعا قاتىسقاندار اراسىندا ەرلەر مەن ايەلدەردىڭ تەڭ دارەجەدە ۇسىنىلۋى جىنىس بەلگىلەرى بويىنشا دەرەكتەردىڭ جەتكىلىكتى سەنىمدىلىگىن كورسەتەدى. رەسپوندەنتتەردىڭ قىزمەت ءتۇرى, سونداي-اق تابىس دەڭگەيى ازاماتتاردىڭ ءارتۇرلى ساناتىن قامتيدى جانە ولاردىڭ ۇستانىمىن كورسەتەدى. سوڭعى 3 جىلداعى جەكە, مۇلىكتىك جانە قوعامدىق قاۋىپسىزدىكتى سەزىنۋ تۋرالى ناقتى قويىلعان سۇراقتارعا رەسپوندەنتتەردىڭ جاۋابىن تالداۋ ساۋالناماعا قاتىسقانداردىڭ جارتىسىنان كوبى ءوزىن قاۋىپسىز سەزىنەتىنىن, ونىڭ ىشىندە 63 پايىزى تاۋلىكتىڭ قاراڭعى ۋاقىتىندا ىڭعايسىزدىقتى سەزىنبەيتىنىن كورسەتتى. رەسپوندەنتتەردىڭ جارتىسى پوليتسياعا سەنەدى. بۇل كورسەتىلەتىن قىزمەتتەردىڭ ساپاسىنا قاناعاتتانعانىن بىلدىرگەن جاۋاپتاردان كورۋگە بولادى. 3,4 مىڭ رەسپوندەنت قوعامدىق ءتارتىپتى قامتاماسىز ەتۋگە كومەك كورسەتۋگە دايىن ەكەنىن بىلدىرسە, مەملەكەتتىك سەكتور قىزمەتكەرلەرىنىڭ اراسىندا بۇل كورسەتكىش ودان دا جوعارى – 83 پايىزدى قۇرايدى.
باستى قاۋىپسىزدىك پروبلەمالارى رەتىندە ينتەرنەت-الاياقتىق, مەملەكەتتىك ورگاندارداعى سىبايلاس جەمقورلىق, ەسىرتكى ساتۋ, ونىڭ ىشىندە كامەلەتكە تولماعاندارعا اۆتوكولىكتى ماس كۇيىندە جۇرگىزۋ جانە جول-كولىك وقيعاسىنداعى ءولىم-ءجىتىم, بۋللينگ جانە بالالارعا قاتىستى زورلىق-زومبىلىق ايتىلادى. قوعامدىق قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق سيپاتتاعى پروبلەمالاردى, ونىڭ ىشىندە جۇمىسسىزدىق دەڭگەيىن تومەندەتۋ, قۇقىق ساۋاتىن ارتتىرۋ, حالىقتىڭ ءبىلىمى مەن مادەنيەتىن ارتتىرۋ قاجەت ەكەنى كورسەتىلەدى.
ىڭعايلى قىزمەت بويىنشا قىزمەت وتكەرۋ تيىمدىلىگى ارتادى. بۇرىن پاترۋل ەكى اۋىسىمدا بولعان. بۇل قىزمەتكەرلەرگە ايتارلىقتاي جۇكتەمە بولدى. قازىر ولار ءۇش اۋىسىم رەجيمىنە كوشۋدە. كەشكى اۋىسىم كۇشەيدى, وعان وقيعالارعا دەن قويۋ بويىنشا نەگىزگى جۇكتەمە تۇسەدى.
