ازاماتتارىمىز مەملەكەتتىك ماڭىزى بار مۇنداي ماسەلەگە جاۋاپتىلىقپەن قاراپ, زاڭسىز ميسسيونەرلەردىڭ قانداي دا ءبىر ارەكەتىن بايقاسا, ءوزىنىڭ قۇقىعىن قورعاپ نەمەسە ەلدىڭ زاڭنامالارىن كوپە-كورىنەۋ اياقاستى ەتۋشى ادامداردى جانە وعان جول بەرۋشىلەردى كورگەن جاعدايدا نەمقۇرايدىلىق تانىتپاي, قۇزىرلى ورگاندارعا دەر كەزىندە حابار بەرسە قوعامدى ىشتەن ىدىراتار كەي فاكتورلاردىڭ الدى الىنار ەدى.
ءدىنسىز ادام بولعانىمەن, ءدىنسىز قوعام بولمايدى. ادامزات بالاسى جاراتىلىسىنان بەرى تىلسىم دۇنيەگە, كوزگە كورىنىپ, قولمەن ۇستاۋعا كەلمەيتىن جاراتىلىس يەلەرىنە جانە عالامداعى جاراتۋشى ءبىر كۇشتىڭ بار ەكەنىنە سەنىپ كەلدى. تاريحتان بۇگىنگى كۇنگە دەيىنگى دىندەر سانىن ناقتى ايتۋ مۇمكىن ەمەس. الايدا بۋدديزم, حريستياندىق جانە يسلام ءدىنى الەمدىك ءدىن ستاتۋسىنا يە. ءدىن سالاسىندا جۇرگىزىلگەن زەرتتەۋ قورىتىندىلارىنا سايكەس جاھان جۇرتىنىڭ 33 پايىزى حريستيان, 19,6 پايىزى يسلام, 13,4 پايىزى يندۋيزم, 6,4 پايىزى قىتاي ەتنيكالىق دىندەرىن, 5,9 – بۋدديزم, 3,6 پايىزى ەتنيكالىق جانە 1,7 پايىزى جاڭا ازيالىق دىندەردى ۇستانادى.
قازاقستاندا 2011 جىلعى دەرەككە سايكەس, 46 كونفەسسيادان تۇراتىن 4551 ءدىني بىرلەستىك تىركەلگەن. «ءدىني قىزمەت جانە ءدىني بىرلەستىكتەر تۋرالى» 2011 جىلعى 11 قازانداعى قازاقستان رەسپۋبليكاسى زاڭىنىڭ تالاپتارىنا سايكەس قايتا تىركەۋ ناتيجەسىندە ءدىني بىرلەستىكتەر 17 كونفەسسياعا جىكتەلىپ, سانى بويىنشا 3088-ءدى قۇرادى. ياعني, قايتا تىركەۋ جۇمىستارى ناتيجەسىندە ءدىني بىرلەستىكتەردىڭ ۇشتەن ءبىرى قىسقاردى. ونىڭ ىشىندە استانا قالاسىنداعى ءدىني بىرلەستىكتەر سانى 55-تەن 47-گە ازايدى. اتاپ ايتقاندا, قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنا قاراستى – 7 مەشىت, ورىس پراۆوسلاۆيەلىك شىركەۋىنە قاراستى – 5 ءدىني بىرلەستىك, كاتوليكتىك – 4, پروتەستانتتىق – 28, يۋدايزم – 1, باحاي – 1 جانە كريشنايتتىك – 1 ءدىني بىرلەستىك تىركەلگەن.
اتالعان ءدىني بىرلەستىكتەردىڭ 28-ىندە قۇلشىلىق عيماراتتارى بار, وزگەلەرى وفيس, پاتەر, ت.ب. جالعا الىپ, عيبادات راسىمدەرىن وتكىزەدى. «ءدىني قىزمەت جانە ءدىني بىرلەستىكتەر تۋرالى» زاڭنىڭ 9-باپ, 2-تارماعىنا سايكەس بيىل 2 ساۋىردە قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتىنىڭ «ءدىني قىزمەت سالاسىنداعى مەملەكەتتىك قىزمەتتەر كورسەتۋ ستاندارتتارىن بەكىتۋ جانە «جەكە جانە زاڭدى تۇلعالارعا كورسەتىلەتىن مەملەكەتتىك قىزمەتتەردىڭ ءتىزىلىمىن بەكىتۋ تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتىنىڭ 2010 جىلعى 20 شىلدەدەگى № 745 قاۋلىسىنا تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» № 320 قاۋلىسى شىقتى. قاۋلىعا سايكەس ءدىني ادەبيەتتى, ءدىني مازمۇنداعى وزگە دە اقپاراتتىق ماتەريالداردى, ءدىني ماقساتتاعى زاتتاردى تاراتۋ ءۇشىن ارنايى تۇراقتى ءۇي-جايلاردىڭ ورنالاستىرىلۋىن بەكىتۋ تۋرالى شەشىم بەرۋ جەرگىلىكتى اكىمدىكتەردىڭ ىشكى ساياسات باسقارمالارىنىڭ قۇزىرىنا ەنگىزىلدى. قازىرگى تاڭدا اتالعان قاۋلىعا سايكەس جەكە جانە زاڭدى تۇلعالارعا قىزمەت كورسەتۋ ماسەلەلەرى پىسىقتالۋدا.
جەر كولەمى جونىنەن الەمدە توعىزىنشى ورىندا, قويناۋى تابيعي رەسۋرسقا باي, حالقى كەڭ پەيىلدى ەلىمىز 130-دان اسا ۇلت پەن ۇلىستىڭ باسىن قوسىپ, ءبىر جەڭنەن قول, ءبىر جاعادان باس شىعاراتىن ءبىرتۇتاس قوعام قۇرۋدى باستى باعدار ەتتى. ەلوردا تورىندە دۇنيە جۇزىندەگى دىندەر مەن مادەنيەتتەردىڭ قاقتىعىسىن دالەلدەيتىن ءتۇرلى گيپوتەزا مەن فوبياعا سوققى بەرىلىپ, وركەنيەتتەر مەن دىندەردى ۇنقاتىسۋعا جەتەلەيتىن القالى باسقوسۋلار وتكىزىلىپ كەلەدى. مۇنىڭ ايقىن دالەلى رەتىندە 2003 جىلدان باستاپ ءار ءۇش جىل سايىن ءداستۇرلى تۇردە وتكىزىلىپ كەلەتىن «الەمدىك دىندەر مەن ءدىن كوشباسشىلارىنىڭ ءداستۇرلى سەزىن» ايتۋعا بولادى. ەلباسى 2006 جىلى 12 قىركۇيەكتە وتكەن الەمدىك دىندەر مەن ءدىن ليدەرلەرىنىڭ ءىى سەزىندە «حالىقتى ساياسي جۇمىلدىرۋ ءۇشىن ءدىندى پايدالانۋ – بۇل تاريحتا سان رەت قايتالانعان قادام. ءاردايىم قاسىرەتپەن اياقتالعان قادام. الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر ليدەرلەرىنىڭ ايرىقشا جاۋاپكەرشىلىگى مىنادا, ءدىني ۋاعىزدار ساياسي جانجالدارعا باستاماسىن, ولاردى مەملەكەتتىك قۇرىلىمدار مەن استىرتىن ۇيىمدار وزدەرىنىڭ قۇدىرەت ىسىنەن الىس مىندەتتەرىن شەشۋ ءۇشىن پايدالانباسىن» دەدى. راسىندا دا ءدىن اتىن جامىلعان كەيبىر توپتار ازاماتتاردى ەلدىڭ باسشىلىعىنا, زاڭدارىنا قارسى قويۋدا. القالى باسقوسۋعا قاتىسۋشىلاردىڭ بارلىعى كەلەشەكتە دە بەيبىتشىلىك ءۇشىن تىزە قوسىپ قىزمەت ەتەتىنىن, جاھان جۇرتىنىڭ ىنتىماعىن تۋ ەتەتىنىن ايتىپ, سوڭىنان ەرگەن ءوز جاماعاتى مەن الەم حالقىن بەيبىتشىلىككە شاقىرۋدا. استانا ءتورىنە جينالعان الەمدىك ءدىن ليدەرلەرى بەيبىتشىل سيپاتتا جاھان جۇرتشىلىعىنا ءۇن قاتتى. عاسىرلار بويى قىرعي-قاباق بولىپ كەلگەن كەيبىر ءدىن وكىلدەرى ءبىر ۇستەلدىڭ باسىنا وتىرىپ, كيكىلجىڭدى قويىپ, ىنتىماقتاسۋعا ۋاعدالاستى. بۇل وتانىمىزدىڭ يميدجىنە وڭ اسەر ەتىپ قانا قويماي, الەمدىك تاتۋلىقتىڭ نىعايا تۇسۋىنە دە سەرپىن بەردى.
تاۋەلسىزدىكتىڭ جيىرما ءبىر جىلىندا ءدىني بىرلەستىك پەن شەت ەلدىك ميسسيونەرلەردىڭ سانى كۇرت ءوستى. تۇرالاعان ەكونوميكالىق جاعدايدى جاقسارتۋ جۇمىستارى ءدىن تاراتۋشىلاردىڭ جولىن بوگەۋدە كەنجەلەپ قالۋىمىزعا سەبەپ بولدى. ءتۇرلى جولمەن شەت ەل اسىپ, جىلدار بويى جات جۇرتتا ءدىني ىلىممەن قارۋلانعان ازاماتتارىمىز ەلگە ورالىپ, كوممۋنيستىك جۇيەنىڭ دىنسىزدەندىرۋ ساياساتىنىڭ قۇربانىنا اينالعان ازاماتتار ساناسىن سان-ساققا بۇردى. بۇلاردىڭ كوبىسىنىڭ ارقاسىندا تۇپكى ماقساتى ايرانداي ۇيىپ وتىرعان مەملەكەتتىڭ تۇتاستىعىنا سەلكەۋ ءتۇسىرىپ, ءوز مۇددەسىن ىسكە اسىرۋدى كوزدەيتىن جىمىسقى توپتار تۇر ەدى. ءدىني الاۋىزدىق پەن داستۇردەن اۋىتقۋشىلىق قوعامدى ىشتەن ىدىراتىپ, عاسىرلار بويى جالعاسىپ كەلگەن وتباسى ينستيتۋتىنىڭ بەكەمدىگىنە سىزات ءتۇسىردى. ءدىني اقپاراتتاردىڭ ەركىن تارالۋى, ول اقپاراتتىڭ كوبىنەسە جاستارعا باعىتتالۋى بۋىنارالىق بايلانىستىڭ السىرەۋىنە سەبەپ بولدى.
كوزى قاراقتى ازاماتتار سوڭعى جيىرما جىلدا ءدىندى ۇستانۋشىلار سانىنىڭ كۇرت وسكەنىن, ونىڭ باسىم بولىگى جاستار ەكەنىن جاقسى بىلەدى. جاھاندانۋ ۇردىسىندە تاسقىنداي اعىلعان اقپاراتتار لەگى جاڭا تەحنولوگيانى ەركىن مەڭگەرىپ, جاڭاشىلدىقتى بىلۋگە قۇشتار جاستارىمىزدىڭ ساناسىنا ينتەرنەت جەلىسى ارقىلى اسەر ەتۋدە. بۋىنى بەكىپ, الەۋمەتتىك ورتادا تولىققاندى قالىپتاسپاعان كىسىگە قانداي دا ءبىر يدەيانى ءسىڭىرۋدىڭ وڭاي ەكەندىگىن تاريح عىلىمى الدەقاشان دالەلدەگەن. ءدىني ەركىندىكتىڭ سوڭى ءدىن اتىن جامىلىپ, ەل ازاماتتارىن ءوز وتانىنا, ونىڭ زايىرلى زاڭنامالارىنا ايداپ سالۋشىلارعا مۇمكىندىك سىيلادى.
ءدىني ەكسترەميزم مەن تەرروريزم, ازاماتتاردىڭ رۋحاني تۇرعىدان راديكالدانۋى – مەملەكەتتىڭ تۇتاستىعىنا سىزات تۇسىرەتىن ەڭ ۇلكەن قاۋىپ. بۇل دەرتپەن كۇرەستى ناتيجەگە جەتكىزەتىن, تەرىس پيعىلدى يدەيالاردان قۇتقاراتىن نەگىزگى جول – تۇرعىندار اراسىندا ساۋاتتى سانا قالىپتاستىرۋ. ءدىن اتىن جامىلعان تەرىس يدەولوگيا مەن ەكسترەميستىك اقپاراتتار تاسقىنىنان ءتيىمدى جۇرگىزىلگەن پروفيلاكتيكالىق شارالار ارقىلى قورعانۋعا بولادى. بۇل رەتتە, استانا قالاسىنىڭ ىشكى ساياسات باسقارماسى ءدىن سالاسىنداعى مەملەكەتتىك قوعامدىق مەكەمە وكىلدەرىمەن بىرلەسىپ ەلورداداعى ءدىني احۋالدىڭ جاقسارۋى ءۇشىن قىزمەت اتقارىپ كەلەدى.
تەرىس پيعىلدى اعىمدارمەن كۇرەسەتىن مامانداردىڭ كاسىبي ساپالى, ينتەللەكتۋالدىق, عىلىمي جانە كوممۋنيكابەلدىك تۇرعىدان وزىق دەڭگەيدە بولۋى قاجەت. وسىعان وراي, ەلوردادا اعىمداعى جىلدىڭ ءبىرىنشى جارتىسىندا ءدىن سالاسىندا قىزمەت اتقاراتىن مەملەكەتتىك, قوعامدىق مەكەمە قىزمەتكەرلەرى جانە ءدىني بىرلەستىك وكىلدەرىنە ارنالعان بىرقاتار بىلىكتىلىكتى ارتتىرۋ شارالارى ۇيىمداستىرىلدى.
ەكسترەميزم مەن تەرروريزم ويلارىنىڭ الدىن الۋ, تۇرعىندار اراسىندا ساۋاتتى سانا قالىپتاستىرۋ جولىندا بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ ءرولى ايرىقشا. مەديا كەڭەستىكتى دۇرىس قولدانۋ ارقىلى جات پيعىلدى يدەيالارعا سوققى بەرىپ, ەلدىڭ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋگە بولادى. سونداي-اق, حالىقتىڭ كوزى, قۇلاعى جانە ءھام تىلىنە اينالعان ءباسپاسوز وكىلدەرىنىڭ ءدىن سالاسىندا بارىنشا ساۋاتتى, ماسەلەنىڭ پروبلەمالىق جانە زاڭنامالىق قىرلارىن جەتىك ءبىلۋى قاجەت. وسى ورايدا, ۇستىمىزدەگى جىلى 30 ساۋىردە «بەيبىتشىلىك جانە كەلىسىم سارايىندا» استانا قالاسىنىڭ اكىمدىگى جانە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءدىن ىستەرى اگەنتتىگىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن ءدىني تاقىرىپتا ماماندانعان رەسپۋبليكالىق باق وكىلدەرىنە ارنالعان سەمينار-ترەنينگ ءوتتى. شارا سوڭىندا 40 كىسىگە ارنايى سەرتيفيكات تابىستالدى.
2012 جىلى 15 ناۋرىزدا ل.ن. گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە استانا قالاسىنىڭ اكىمدىگى, استانا قالاسىنىڭ ءدىن ىستەرى دەپارتامەنتى جانە ل.ن. گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى اراسىندا «استانا قالاسىندا كونفەسسياارالىق كەلىسىمدى نىعايتۋ, ءدىن سالاسىندا اقپاراتتىق-اعارتۋ جۇمىستار جۇرگىزۋ بويىنشا ءوزارا ىنتىماقتاستىق تۋرالى» ءۇش جاقتى مەموراندۋمعا قول قويىلعان بولاتىن. اتالعان مەموراندۋمنىڭ نەگىزىندە, ۇستىمىزدەگى جىلى 2-4 مامىر كۇندەرى ل.ن. گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ بازاسىندا «ءدىننىڭ قوعامدىق-ساياسي ومىردەگى ءرولى مەن ورنى» اتتى بىلىكتىلىكتى ارتتىرۋ كۋرستارى ۇيىمداستىرىلدى. قازاق جانە ورىس تىلدەرىندە جۇرگىزىلگەن كۋرسقا ءدىن سالاسىندا قىزمەت ەتۋشى مەملەكەتتىك مەكەمە, قوعامدىق ۇيىم جانە ءدىني بىرلەستىكتەردەن جالپى كولەمى 100-گە جۋىق كىسى قاتىستى. ءۇش كۇنگە سوزىلعان بىلىكتىلىكتى ارتتىرۋ كۋرستارى ديالوگ نەگىزىندە, اسا تارتىستى ءوتتى. شارا سوڭىندا قاتىسۋشىلارعا ارنايى سەرتيفيكاتتار مەن اقپاراتتىق ماتەريالدار تابىس ەتىلدى.
ەلوردا كولەمىندە 2013 جىلدىڭ ءبىرىنشى جارتىسىندا جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ جاستارى, ەلدى مەكەن تۇرعىندارى اراسىندا ەكسترەميزم مەن تەرروريزمگە قارسى پروفيلاكتيكالىق شارالار دا ءوز جالعاسىن تاپتى. بۇعان مىسال رەتىندە بيىلعى ءساۋىر-مامىر ايلارىندا ەلوردادا ورنالاسقان 14 جوعارى وقۋ ورنى مەن بىرنەشە ەلدى مەكەندە كەزدەسۋلەر وتكەنىن اتاپ وتۋگە بولادى. شاراعا «نۇر وتان» حالىقتىق دەموكراتيالىق پارتياسى جانىنداعى «قورعانىس قابىلەتىن ارتتىرۋ جانە قاۋىپسىزدىكتى نىعايتۋ» باعىتى بويىنشا ساراپتاما توبىنىڭ ەلىمىزگە بەلگىلى, ءوز ءىسىنىڭ مامانى رەتىندە تانىلعان ق.سۇلەيمەنوۆ, ج.جاراسوۆ, م.ءازىلحانوۆ, ت.ايجۇلوۆ, ك.ادامبەكوۆ, ە.قاليەۆ, س.تەمىربولاتوۆ سىندى مۇشەلەرى مەن ق.سۇلتانوۆ, س.سەيدۋمانوۆ, ج.داۋرەنوۆ, ە.سماعۇلوۆ جانە ت.كوزىرەۆ سياقتى مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر مەن ساراپشى-ماماندار قاتىسىپ, جاستارمەن كەلەلى كەڭەس وتكىزدى. كەزدەسۋ بارىسىندا جاستاردى الاڭداتقان ءارتۇرلى ساۋالدارعا جاۋاپ بەرىلدى.
بيىل استانا قالاسى ىشكى ساياسات باسقارماسىنىڭ جانىنان «ءدىن ماسەلەلەرىن زەرتتەۋ ورتالىعى» مەملەكەتتىك مەكەمەسى قۇرىلدى. قازىرگى تاڭدا مەكەمەنىڭ قۇرامى تاجىريبەلى ءدىنتانۋشى, زاڭگەر, پسيحولوگ ماماندارمەن تولىعىپ, ءوز ىستەرىنە كىرىسىپ تە كەتتى. بۇل مەكەمەنىڭ ىسكە كىرىسۋىمەن كەلەلى ىستەر جالعاسىن تابادى دەپ كۇتىلۋدە. ءدىنتانۋشى, پسيحولوگ مامانداردان قۇرالعان مەكەمە دەسترۋكتيۆتى ءدىني اعىمداردان زارداپ شەككەندەرگە پسيحولوگيالىق, اقپاراتتىق جانە قۇقىقتىق كومەك كورسەتىپ قانا قويماي, عىلىمي-زەرتتەۋ جانە تالداۋ ورتالىعىنا اينالاتىن بولادى.
قورىتىندىلاي كەلگەندە, ءدىن سالاسىندا, كونفەسسياارالىق كەلىسىمدى ناسيحاتتاۋ, ەلدىڭ رۋحاني كەمەلدەنۋى مەن ازاماتتاردىڭ ءدىني بوستاندىعىن قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەسى بويىنشا جۇمىستار جالعاسىن تابۋدا. بۇل ماسەلە بەلگىلى ءبىر مەكەمەنىڭ نەمەسە وسى سالادا قىزمەت ەتۋشى ساناۋلى ازاماتتىڭ باس اۋىرتاتىن ماسەلەسى بولماۋى ءتيىس. ەلدىڭ تىنىشتىعى, سان عاسىرلار قورعان بولىپ, بۇگىنگى ۇرپاققا اتا-بابادان مۇرا بولىپ جەتكەن قاستەرلى وتانىمىزدىڭ تۇتاستىعى, ەلدىڭ اۋىزبىرلىگى, ازاماتتاردىڭ باس اماندىعى – بارشامىزعا ورتاق ءىس. ازاماتتارىمىز مەملەكەتتىك ماڭىزى بار مۇنداي ماسەلەگە جاۋاپتىلىقپەن قاراپ, زاڭسىز ميسسيونەرلەردىڭ قانداي دا ءبىر ارەكەتىن بايقاسا, ءوزىنىڭ قۇقىعىن قورعاپ نەمەسە ەلدىڭ زاڭنامالارىن كوپە-كورىنەۋ اياقاستى ەتۋشى ادامداردى جانە وعان جول بەرۋشىلەردى كورگەن جاعدايدا نەمقۇرايدىلىق تانىتپاي, قۇزىرلى ورگاندارعا دەر كەزىندە حابار بەرسە قوعامدى ىشتەن ىدىراتار كەي فاكتورلاردىڭ الدى الىنار ەدى.
بولات تىلەپوۆ,
استانا قالاسى ىشكى ساياسات
باسقارماسىنىڭ باسشىسى
