ونەركاسىپ ءونىمى ارتتى
استانا قالاسىنىڭ ونەركاسىپ سەكتورىنىڭ كوپشىلىگىن وڭدەۋ ونەركاسىبى, ەلەكترمەن جابدىقتاۋ, گاز, بۋ بەرۋ جانە اۋانى سالقىنداتۋ كاسىپورىندارى قۇرايدى. 2013 جىلدىڭ قاڭتار-ءساۋىر ايلارىندا اتالمىش كاسىپورىندار 89 574,4 ملن تەڭگەنىڭ ءونىمىن وندىرگەن. وسىلايشا ناقتى يندەكس كولەمى 2012 جىلدىڭ سايكەس كەزەڭىمەن سالىستىرعاندا 135,1%-دى قۇرادى. ونەركاسىپ سالاسىن دامىتۋدى كوزدەيتىن ءتۇرلى باعدارلامالار دا ءوز ناتيجەسىن بەرۋدە. ولاي دەيتىن سەبەبىمىز – شىعارىلاتىن ءونىم كولەمىنىڭ ارتۋى ونەركاسىپتىڭ كوپتەگەن سالالارىندا بايقالادى. ماسەلەن, مەتاللۋرگيا ونەركاسىبىندە – 2,1 %-عا نەمەسە 311,3 ملن تەڭگە; تەرى جانە وعان جاتاتىن ونىمدەر وندىرىسىندە –3,2 ملن تەڭگە; قاعاز جانە قاعاز ونىمدەرى وندىرىسىندە – 213,2 ملن تەڭگە; جيھاز جاساۋ وندىرىسىندە – 315,1 ملن تەڭگە; توقىما بۇيىمدار وندىرىسىندە – 52,6 ملن تەڭگەگە ارتقان. ەرەكشە اتاپ وتەر جايت, ونەركاسىپتىڭ وڭدەۋ سەكتورىندا ماشينا جاساۋ ۇلكەن ۇلەسكە يە. وسى سالانىڭ كاسىپورىندارى ءتورت ايدىڭ ىشىندە 44 575 ملن تەڭگەنىڭ ءونىمىن ءوندىرىپ, ەلوردا ونەركاسىبىنىڭ جاندانۋىنا سەرپىن بەرۋدە.
جۇزەگە اسقان جوبالار
ەلىمىزدە قولعا الىنعان 2010-2014 جىلدارعا ارنالعان ۇدەمەلى يندۋستريالىق-يننوۆاتسيالىق دامۋ باعدارلاماسىن ىسكە اسىرۋ اياسىندا, وڭىرلىك يندۋستريالاندىرۋ كارتاسى بويىنشا قۇنى 71,8 ملرد تەڭگە بولاتىن 10 جوبا ىسكە اسىرىلدى. شامامەن 2 000 جۇمىس ورنى قۇرىلىپ, جۇمىسسىزدار قاتارى ءسال دە بولسا كەمىدى.
قازىرگى تاڭدا ەلوردادا 4 مىڭنان استام جۇمىس ورنى بار. يندۋستريالىق پارك اۋماعىندا جالپى ينۆەستيتسيا كولەمى 47 ينۆەستيتسيالىق جوبانى ىسكە اسىرۋ جوسپارلانۋدا. باس-اياعى 49,8 ملرد تەڭگە يگەرىلدى.
استانا قالاسىنىڭ اكىمدىگى شىعارىلاتىن ءونىمنىڭ ساپاسىن ارتتىرۋ ماقساتىندا ونەركاسىپ كاسىپورىندارىنا يسو, ونSAS, Sا, حاسسپ سەريالى حالىقارالىق ساپا ستاندارتتارىن ەنگىزۋدى قولعا الدى. ناتيجەسىندە 575 كاسىپورىن مەن ۇيىم اتالمىش ستاندارتقا قول جەتكىزدى. جەرگىلىكتى تاۋار وندىرۋشىلەردىڭ ءونىمىن وتكىزۋدە حالىقارالىق ىنتىماقتاستىقتىڭ ورنى بولەك. اكىمدىك وسىعان بايلانىستى ءتۇرلى ءىس-شارالار, بيزنەس-فورۋمدار, كورمەلەر, «دوڭگەلەك ۇستەلدەر», تۇساۋكەسەرلەر مەن كەزدەسۋلەر ۇيىمداستىرۋعا ىقپال ەتىپ, كاسىپكەرلەرگە قولدان كەلگەنشە كومەك قولىن سوزىپ كەلەدى.
«بيزنەستىڭ جول كارتاسى – 2020» باعدارلاماسى اياسىندا شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىك سۋبەكتىلەرىن قولداۋ ماقساتىندا مامىر ايىنان بەرى 35 جوبا ماقۇلداندى.
يگىلىگى مول يننوۆاتسيا
ەلوردادا يننوۆاتسيالاردى دامىتۋدا «Smart Astana» جوباسىنىڭ مۇمكىندىگى شەكسىز. شاھار تۇرعىندارىنىڭ ءال-اۋقاتىن ارتتىرۋ, مەملەكەت ۇسىناتىن قىزمەتتەردى جەتىلدىرۋ, سونداي-اق قالالىق جەلىلەردى بىرىڭعاي جوعارى تەحنولوگيالىق پلاتفورماعا وڭتايلاندىرۋدا «اقىلدى قالانىڭ» العىشارتتارى ءوز جەمىسىن بەرۋدە.
اقىلدى قالانىڭ العىشارتى التى سيپاتتان تۇرادى: اقىلدى ەكونوميكا, ۇيالى بايلانىسقا قولجەتىمدىلىك, اقىلدى قورشاعان ورتا, اقىلدى اكىمدىك, اقىلدى تۇرعىن ءۇي ورتاسى, اقىلدى تۇرعىندار.
تۇجىرىمداما اياسىندا «استانا Innovations» اكتسيونەرلىك قوعامى تەحنولوگيالىق بيزنەس ينكۋباتسيالاۋ, تەحنولوگيالىق اۋديت, تەحنولوگيالار ترانسفەرتى بويىنشا يننوۆاتسيالىق جوبالاردى قولعا الدى. سونىمەن قاتار, «استانا قالاسىنىڭ كەشەندى تىرشىلىكتى قامتاماسىز ەتۋ جۇيەسى» پيلوتتىق جوباسىن ىسكە اسىرۋ جونىندەگى دايىندىق ءىس-شارالارى جۇرگىزىلۋدە.
قىسقاسى, 2030 جىلعا دەيىن كوممۋنالدىق تولەمدەر, دۇكەندەگى ەسەپ ايىرىسۋ, ءۇيدىڭ ەسىگىن اشىپ-جابۋ, وقۋشىنىڭ مەكتەپكە كىرىپ-شىعۋى, جەدەل مەديتسينالىق جاردەم كومەگى, ءبارى-ءبارى تۇگەلدەي ەلەكتروندى تۇردە باسقارىلاتىن بولادى.
كولىگى كوپ قالا
استانا تۇرعىندارىنىڭ سانى جىل ساناپ ارتۋدا. حالىققا كۇندەلىكتى 53 قالالىق باعدار بويىنشا 770 كولىك قىزمەت ەتەدى. ونىڭ 700-دەن استامى – سىيىمدىلىعى ۇلكەن اۆتوبۋستار. قالالىق باعىت جەلىسىنىڭ ۇزاقتىعى 2437 كم قۇرايدى ەكەن.
باس قالادا 21 مامانداندىرىلعان تاكسوموتور كومپانياسى بار. «سارىارقا», «ارۋنا», «جەبە», «مەدەو», «اققۋ», «تسەلينوگراد», «استانا كومپاني كز», «تريۋمف», «ەكيپاج», «مارسەل», «اپەلسين» كومپانيالارى قالا تۇرعىندارى مەن قوناقتارىنىڭ سەنىمىنەن شىعۋدا.
2013 جىلدىڭ قاڭتار-ءساۋىر ايلارىنىڭ وزىندە جۇك تاسىمالىنىڭ كولەمى 12,5 پايىزعا ارتقان. اۆتوموبيل كولىگىمەن 621,3 ملن جولاۋشى تاسىمالدانسا, اۋە كولىگىمەن 0,4 مىڭ ادام تاسىمالدانعان.
كىرىس كوبەيدى, تابىس ارتتى
قالانىڭ بايلانىس كاسىپورىندارى 46 833,7 ملن تەڭگەنىڭ قىزمەتىن كورسەتكەن. بۇل 2012 جىلدىڭ سايكەس كەزەڭىمەن سالىستىرعاندا 20,3%-عا جوعارى. اسىرەسە, ينتەرنەت بايلانىسى مەن حالىقارالىق بايلانىس تۇرىنەن كەلەتىن كىرىس جىل ساناپ ارتۋدا.
ەلوردا تابىسىن ايتقاندا, قالا قورجىنىن اينالىپ ءوتۋ مۇمكىن ەمەس. 2013 جىلدىڭ 1 مامىرىندا استانا قالاسىنىڭ بيۋدجەتى 258 700,9 ملن تەڭگەنى قۇرادى. بۇل بەكىتىلگەن بيۋدجەتتەن 6,4 پايىزعا وسكەنىن كورسەتەدى. بيۋدجەتتىڭ جالپى قۇرىلىمىندا استانا قالاسىنىڭ وبەكتىلەرىن دامىتۋعا 122 039,1 ملن. تەڭگە جۇمسالعان.
ىلكىمدى ينۆەستيتسيا
ەلوردا ينۆەستيتسياسىمەن ەرەكشەلەنەدى. استانا قالاسىنىڭ نەگىزگى كاپيتالىنا ءتورت ايدىڭ ىشىندە 106 927,2 ملن تەڭگە ينۆەستيتسيا سالىنعان.
نەگىزىنەن قۇرىلىس عيماراتتارىن سالۋعا جانە كۇردەلى جوندەۋ جۇمىستارىنا ينۆەستيتسيا كوپتەپ تارتىلادى. ولاردىڭ ۇلەسىنە 56,8% نەمەسە 60 701,6 ملن تەڭگەدەن كەلەدى.
استانادا قالا قۇرىلىسى توقتاعان ەمەس. تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىن دامىتۋدىڭ 2008-2010 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلاماسى شەڭبەرىندە بيىل جالپى اۋدانى 163 مىڭ شارشى مەتر 2697 پاتەردىڭ قۇرىلىسىن اياقتاۋ جوسپارلانۋدا. جالپى تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىنا 16 538,2 ملن تەڭگە بولىنگەن.
جۇمىسپەن قامتۋ جالعاسۋدا
ەلوردانى دامىتۋدىڭ ءارتۇرلى جوبالارىن ىسكە اسىرۋ قوسىمشا جۇمىس ورىندارىن قۇرۋعا ىقپال ەتەدى. 2013 جىلدىڭ ەسەپتى كەزەڭىندە 5958 جاڭا جۇمىس ورنى قۇرىلدى. ايتسە دە, جۇمىس ىزدەۋشىلەر قاتارى ءالى دە كوپ. ماسەلەن, قاڭتار-ءساۋىر ايلارىندا جۇمىسپەن قامتۋ جانە الەۋمەتتىك باعدارلامالار باسقارماسىنا 4396 ادام جۇمىس ىزدەپ ءوتىنىش بىلدىرگەن. جۇگىنگەن ازاماتتاردىڭ باسىم بولىگىن ايەلدەر قۇرايدى. 14-29 جاس ارالىعىنداعى جاستار – 51,8%. قالا بويىنشا ءتورت ايدىڭ ىشىندە بارلىعى 573 ادام جۇمىسپەن قامتاماسىز ەتىلگەن. 2012 جىلدىڭ ۇقساس كەزەڭىمەن سالىستىرعاندا 175 ادامعا ارتقانىن بايقاۋعا بولادى.
ەڭبەك نارىعىن رەتتەۋگە باعىتتالعان شارالار جوسپار بويىنشا جۇزەگە اسۋدا. ماسەلەن, اقىلى قوعامدىق جۇمىستارعا تارتۋ, الەۋمەتتىك جۇمىس ورىندارىن اشۋ, «جاستار تاجىريبەسى» سياقتى قوسىمشا ءىس-شارالار جۇمىسسىزدىق دەڭگەيىن 5,6%-عا تومەندەتتى.
الەۋمەتتىك سالا الەۋەتى
بۇگىندە استانا قالاسىندا 268 ءبىلىم بەرۋ مەكەمەسى بار, ياعني, 82 مەكتەپ, 128 مەكتەپكە دەيىنگى مەكەمە, 35 كاسىپتىك كوللەدج, 13 قوسىمشا وقىتۋ ورىندارى بار.
وقۋشىلاردىڭ ءتالىمى مەن تاربيەسىنە جاۋاپتى ون مىڭنان استام ۇستاز تىنىمسىز تەر توگىپ كەلەدى. ءاربىر بالانىڭ جان-جاقتى دامۋىنا قولايلى جاعداي جاساپ, جەكە قابىلەتىن شىڭداۋعا مۇمكىندىك بەرۋ كەرەك دەسەك, قالا اكىمدىگى بۇل رەتتە ەلوردالىق شاكىرتتەردىڭ قاجەتتىلىگىن قامتاماسىز ەتۋمەن قاتار وقۋ ساپاسىن جاقسارتۋدا ناتيجەلى جۇمىس جاساپ كەلەدى. ناقتى مىسال, ءبىلىم بەرۋ سالاسىن قارجىلاندىرۋ جىلدان جىلعا ۇلعايىپ, ماتەريالدىق-تەحنيكالىق بازا جەتىلدىرىلىپ كەلەدى.
بالالارعا مەكتەپكە دەيىنگى تاربيە مەن ءبىلىم بەرۋدىڭ نەگىزگى نىسانى – بالاباقشا. قالادا 128 مەكتەپكە دەيىنگى مەكەمە جۇمىس ىستەيدى. ونىڭ ىشىندە 75-ءى مەملەكەتتىك بالاباقشا, 52-ءسى مەملەكەتتىك ەمەس جانە 1-ەۋى ۆەدومستۆولىق. مەكتەپكە دەيىنگى ءبىلىم الاتىن بالالاردىڭ جالپى قۇرامى – 2 جاستان 6 جاسقا دەيىن.
ال, مىندەتتى اقىسىز مەكتەپالدى دايارلىقتان 5-6 جاس شاماسىنداعى بالالاردىڭ 86,2%-ى وتەدى ەكەن.
دەنساۋلىق – باستى بايلىق
تۇرعىنداردىڭ ءومىر ءسۇرۋ ۇزاقتىعىن ارتتىرۋ, بالالار ءولىمىن ازايتۋ – «استانا قالاسى دەنساۋلىق ساقتاۋ باسقارماسىنىڭ 2011-2015 جىلدارعا ارنالعان ستراتەگيالىق جوسپارىنىڭ» باسىم باعىتىنىڭ ءبىرى.
ەلوردالىقتاردىڭ اۋرۋعا شالدىعۋ دەڭگەيى مەن قاتەرلى دەرتتەن كوز جۇمۋ كورسەتكىشى سوڭعى جىلدارى ءبىرشاما تومەندەپ كەلەدى.
تۋ كورسەتكىشى 1000 ادامعا شاققاندا 25,45 پايىزعا ءوستى. انا ءولىمى 7,8%-عا, تۋبەركۋلەزبەن اۋىرۋ – 11,3%-عا تومەندەگەن.
ەلوردادا كۇنىنە شامامەن 60-قا جۋىق ءسابي دۇنيە ەسىگىن اشادى. 2013 جىلدىڭ العاشقى ەكى ايىندا استانادا 2868 ايەل بوسانعان. مۇنداي كورسەتكىشتى باعىندىرۋىمىزدىڭ ءبىر سەبەبى ايەلدەردىڭ جوعارى مامانداندىرىلعان مەديتسينالىق كومەككە دەگەن قولجەتىمدىلىگىنىڭ ارقاسى بولسا كەرەك. جۇكتى ايەلدەر جەرگىلىكتى بيۋدجەت ەسەبىنەن تەگىن ءدارى-دارمەكتەرمەن قامتاماسىز ەتىلەدى. ماسەلەن, II, III دارەجەلى تەمىر تاپشىلىعى انەمياسىنا شالدىققان اياعى اۋىر كەلىنشەكتەرگە قاجەتتى ءدارى-دارمەك تەگىن بەرىلەدى. ۋچاسكەلىك گينەكولوگتا ەسەپتە تۇراتىن جۇكتى ايەلدەر ءۇشىن استانا ەمحانالارىندا انتەناتالدى-بيوحيميالىق سكرينينگ, سكرينينگتىك ۋلترادىبىستى زەرتتەۋ, مامانداردىڭ كەڭەسى, جىنىس جولدارى اۋرۋلارىنىڭ دياگنوستيكاسى تەگىن جاسالادى.
سونىمەن قاتار, مەديتسينالىق ءتۋريزمدى دامىتۋ ءۇشىن ەلوردانىڭ «Astana Medical Park» كلينيكاسى بازاسىندا ارنايى جوبا ازىرلەندى. ماقساتى – قازاقستاندىق جانە شەتەلدىك ازاماتتارعا جوعارى تەحنولوگيالىق مەديتسينالىق قىزمەت كورسەتۋ. قازىرگى تاڭدا استانانىڭ مەديتسينالىق مەكەمەلەرى ۇدەمەلى كارديولوگيا, اريتمولوگيا جانە كارديوحيرۋرگيا, شاعىن ينۆازيۆتىك ەندوبەينەحيرۋرگيا, check-up باعدارلاماسى, قاۋىپسىز بوسانۋ, نەوناتالدىق تەحنولوگيا, تاعى باسقا دا سالالاردا جوعارى تەحنولوگيالىق قىزمەت تسيكلىن تولىق كورسەتۋ مۇمكىندىگىنە قول جەتكىزگەن. بۇل جوباعا استانا قالاسىنىڭ №1 جانە №2 قالالىق اۋرۋحاناسى, ۇلتتىق عىلىمي مەديتسينالىق ورتالىعى, تراۆماتولوگيا جانە ورتوپەديا عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتى, سونىمەن قاتار رەسپۋبليكالىق نەيروحيرۋرگيا عىلىمي ورتالىعى قاتىسادى. مامانداردىڭ ايتۋىنشا, اتالعان مەكەمەلەردە كورسەتىلەتىن مەديتسينالىق قىزمەتتەردىڭ باعاسى سالىس-تىرمالى تۇردە ارزان, ال تەحنولوگيالىق جابدىقتالۋى مەن دارىگەرلەردىڭ بىلىكتىلىگى تۇرعىسىنان كوش ىلگەرى بولادى.
مادەنيەت مايەگى
كەز كەلگەن حالىقتىڭ وزىندىك بولمىسىن دارالايتىن باستى بەلگى – ۇلتتىق مادەنيەت. قالادا حالىقتىڭ ينتەللەكتۋالدىق جانە رۋحاني ءومىرىن بايىتاتىن مۇراجايلار مەن كىتاپحانالار, كونتسەرت زالدارى مەن تەاتر-لار, ءتۇرلى دەڭگەيدەگى فەستيۆالدار مەن كونگرەستەر وتەتىن جاڭا ۇلگىدەگى ويىن-ساۋىق ورتالىقتارى جەتەرلىك.
استانادا 24 كىتاپحانا, 7 تەاتر, 7 مۇراجاي, 6 كينوتەاتر, 7 مادەني-دەمالىس ورتالىعى, 17 قازىنالىق كاسىپورىن, 50-گە جۋىق ساۋلەت ەسكەرتكىشى, سونداي-اق تسيرك, مەملەكەتتىك فيلارمونيا, كينوپروكات ۇيىمى, ساز ستۋدياسى جۇمىس ىستەيدى. كوپشىلىك ءجيى باراتىن مۇراجايلار مەن كىتاپحانا قىزمەتىنە ەرەكشە يننوۆاتسيالىق تەحنولوگيالار ەنگىزۋ – زامان تالابى تۋدىرعان جەتىستىك. ەلوردامىزدا مۇراجاي قورلارى ساندىق ۇلگىگە كوشسە, كىتاپحانادا وقىرماندارعا قىزمەت كورسەتۋ اۆتوماتتاندىرىلعان جۇيەگە اۋىستى. مۇنداعى ءىس-شارالاردىڭ بارلىعى on-line رەجيمىندە وتەتىندىكتەن, مەملەكەتتىك ورگانداردى, ستۋدەنتتەردى, رەسپۋبليكانىڭ بارلىق جاستارىن تارتۋعا مۇمكىندىك كوپ.
اعىمداعى جىلدىڭ ءساۋىر ايىندا قالا مۇراجايلارى 13 كورمە, 221 ەكسكۋرسيا, 15 لەكتسيا ۇيىمداستىرعان. بۇل ءىس-شارالاردى بارلىعى 13449 ادام تاماشالاعان.
استانا تەاترلارىندا 70-تەن استام قويىلىمدار كورسەتىلگەن. مەملەكەتتىك فيلارمونيانىڭ كونتسەرتىن 124 216 ادام تاماشالاسا, تەاتر قويىلىمدارىن 10 مىڭعا جۋىق استانالىق كورگەن. تاۋەلسىزدىك سارايى, بەيبىتشىلىك جانە كەلىسىم سارايى, «قازاقستان» ورتالىق كونتسەرت زالى, جاستار سارايىندا ايتۋلى كونتسەرتتەر, حالىقارالىق فەستيۆالدار, كونكۋرستار مەن رەسمي سالتاناتتى جيىندار ۇيىمداستىرىلسا, مادەنيەت باسقارماسىنا قاراستى مۇراجايلار مەن دەمالىس كەشەندەرى حالىققا جوعارى دەڭگەيدە قىزمەت كورسەتىپ كەلەدى.
دايىنداعان
گۇلميرا ايماعانبەت
