قالدىقتى قايتا وڭدەۋ – ۋاقىت تالابى

«جاسىل ەكونوميكانى» دامىتۋ – الدا تۇرعان ماڭىزدى مىندەتتىڭ ءبىرى. بۇعان قورشاعان ورتانىڭ تازالىعىن ساقتاۋ­دا تۇرمىستىق قاتتى زاتتاردى ۋاقىتىلى جيناۋ جانە وڭدەۋ جاتادى. ءبىز استانا قالاسى قورشاعان ورتانى قورعاۋ جانە تابيعاتتى پايدالانۋ باسقارماسىنىڭ وسى باعىتتا اتقارىپ جاتقان جۇمىسىن بىلدىك جانە قوقىس تازالايتىنداردىڭ ءبىر كۇنىن باقىلادىق.

– 2017 جىلدان باستاپ استانا قالاسىندا قالدىقتاردى باس­قارۋدىڭ ورتالىقتاندىرىلعان جۇيەسى جۇمىس ىستەيدى. وعان قالدىقتى جيناۋ, تاسىمالداۋ, سۇرىپتاۋ, وڭدەۋ جانە كادەگە جاراتۋ كىرەدى. 2018 جىلدان ەكى فراكتسيا بويىنشا – قۇرعاق جانە دىمقىل زاتتاردى جيناۋ جۇيەسى ەندى. قۇرعاققا قاعاز, پلاستيك, شىنى, مەتالل كىرسە, دىمقىلعا تاماق قالدىقتارى جاتادى. قالا اۋماعى 40 ۋچاسكەگە بولىنگەن. تۇرمىستىق قاتتى قالدىقتاردى شىعارۋعا 56 بىرلىك جۇمىلدىرىلعان. ورناتىلعان GPS داتچيكتەرى بار قوقىس تاسيتىن كولىكتەر, قاتتى تۇرمىستىق قالدىقتاردى جيناۋعا ارنالعان 16 مىڭ كونتەينەر ورناتىلدى, 4 مىڭ كونتەينەر الاڭدا ورنالاسقان, – دەدى باسقارما باسشىسىنىڭ ورىنباسارى جانار بەسكەمپىروۆا.

استانا قالاسىندا كوممۋنالدىق قالدىقتاردى باسقارۋدىڭ 2024-2029 جىلدارعا ارنالعان باعدارلاماسى دايىندالۋدا. بۇل باستاما ەكولوگيا باعىتىنداعى «جاسىل» جوبالاردى ىسكە اسىرۋدا ينۆەستيتسيا تارتۋدىڭ تەتىگىن ايقىندايدى.

– 2024 جىلى 3,7 مىڭ كونتەينەر ساتىپ الۋ جوسپارلاندى. قالا اۋماعىنان جينالعان قوقىس قالدىقتاردى وڭدەۋ زاۋىتىنا جىبەرىلەدى. ءوندىرىس ورنىنىڭ جىلدىق قۋاتى – 250 مىڭ توننا, ول ورتا ەسەپپەن تاۋلىگىنە 1200 تونناداي تۇرمىستىق قالدىقتى قابىلدايدى. جىل وتكەن سايىن قابىلدايتىن قاتتى قالدىقتىڭ كولەمى ارتىپ كەلەدى. ماسەلەن, 2021 جىلى 305,8 مىڭ توننا, 2022 جىلى 316,7 مىڭ توننا, 2023 جىلى 344,3 مىڭ توننا قالدىق وڭدەلدى. قازىر قالدىقتاردى قايتا وڭدەپ, ورتەيتىن جاڭا زاۋىتتار سالۋدا شەتەل ينۆەستورلارىمەن كەلىسسوز جۇرگىزىلۋدە, – دەدى جانار بەسكەمپىروۆا.

Clean City NC كومپانياسى كۇنىنە شامامەن 750-800 توننا, ايىنا 24 000-25 000 توننا قوقىس قالدى­عىن شىعارادى

جىل سايىن حالىق سانى ءوسىپ, پايدالانۋعا بەرىلەتىن تۇرعىن ءۇي كەشەندەرى ۇلعايىپ جاتقاندىقتان, كوممۋنالدىق قالدىقتاردىڭ جينالۋ جانە ءتۇزىلۋ قارقىنى ارتىپ كەلەدى. بۇل جاڭا زاۋىتتى قاجەت ەتەدى.

– 2023 جىلى ەلوردادا مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسىن ورىنداۋ ماقساتىندا رۇقسات ەتىلمەگەن قوقىس ورىندارى 2 ەسەگە قىسقاردى. عارىش مونيتورينگى ناتيجەسىندە انىقتالعان 338 ۋچاسكەنىڭ 224 ۋچاسكەسى جويىلىپ, 100 مىڭ توننا قالدىق شىعارىلدى. قالدىقتاردى زاڭسىز شىعارعانى ءۇشىن جازا كۇشەيدى. اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق كودەكسى بويىنشا قالدىقتاردى بەلگىلەنگەن ورىننان تىس جەرگە تاستاعاندارعا ايىپپۇل كولەمىن ارتتىرۋ قاراستىرىلۋدا, – دەدى قورشاعان ورتانى قورعاۋ جانە تابيعاتتى پايدالانۋ باسقارماسى باسشىسىنىڭ ورىنباسارى.

تازالىقشىنىڭ ءبىر كۇنى

شاھاردى قوقىستان تازالاۋ جۇمىسىنا قاتىساتىن ادام­داردىڭ ەڭبەگى اۋىر. ولاردىڭ جۇمىسى كۇندەلىكتى كوزگە كورىنەدى. ەگەر بىرنەشە كۇن بەلگىلى ءبىر سەبەپپەن ۋچاسكەلەر تازالانباي قالسا, وندا قالانى قوقىس باسادى.

«Clean City NC» جشس-تە جۇمىس ىستەيتىن داۋلەت سارسەنبايمەن تاڭعى 6-دا ەسىل اۋدانىندا بەلگىلەنگەن اۋماقتا كەزدەستىك. قالا جۇرتى قالىڭ ۇيقىدا جاتقان كەزدە, ولار جۇمىستى باستاپ كەتتى. نەگىزگى مىندەتى – تۇرعىن ءۇي الاپتارىندا ورنالاسقان كونتەينەرلەردى قوقىستان تازالاۋ. كاماز كولىگىنە قوقىستى تيەپ, وڭدەيتىن زاۋىتقا قاراي اسىعادى.

– تاڭەرتەڭگى ساعات 4-تە تۇرىپ, جۇمىسقا شىعامىز. كونتەينەرلەردى تازالاپ, قوقىس الاڭىنىڭ جان-جاعىن جيناپ, قالدىقتى وڭدەۋ زاۋىتىنا تاسيمىز, – دەدى د.سارسەنباي.

«اكىمدىك قايدا قاراپ ءجۇر, نەگە قوقىس تازالانبايدى؟». وسى تاقىلەتتەس ارىز-شاعىمدى ءجيى ەستيمىز. اسىرەسە جاز مەزگىلىندە كوپقاباتتى ۇيلەردىڭ اۋلاسىندا بەي-بەرەكەت تاس­تالعان قوقىستان جاعىمسىز ءيىس شىعىپ, قورشاعان ورتاعا قولايسىزدىق تۋىپ جاتادى. الايدا قوقىس تازالاۋشىلار كەستە بويىنشا كۇنىنە بىرنەشە رەت قوقىس تاسىمالدايتىنىن ايتادى.

– ءبىز تۇسكە دەيىن كونتەينەرلەردەگى قوقىستى اكەتسەك, تۇستەن كەيىن ەكىنشى بريگادا تازالايدى. ءسويتىپ كۇنىنە بىرنەشە رەت قوقىس شىعارامىز. بۇل – ءبىزدىڭ مىندەتىمىز. قالانىڭ تازا بولۋىنا تۇرعىندار دا مۇددەلەس بولۋى ءتيىس. استانالىقتار اراسىندا قولىنداعى قالدىقتى بەي-بەرەكەت ءار جەرگە تاستاپ كەتەتىندەر بار. ونداي ادامداردى ورتاق تارتىپكە قالاي شاقىرۋعا بولاتىنىن بىلمەيمىن, – دەدى ول.

وزىق ەلدەر تاجىريبەسىنە سۇيەنىپ, بىزدە دە قوقىستى بولەك جيناۋ ءتاسىلى ەندى. ماسەلەن, مەتالل جانە جاسىل كونتەينەرلەر سارعىش ءتۇستى ارنايى قوقىس تاسىعىش تەحنيكالارمەن شىعارىلادى. تۇرعىندار قوقىستى ءتۇرلى ءتۇستى كونتەينەرلەرگە ءبولىپ سالۋى كەرەك. بىراق تۇرعىنداردا تۇرمىستىق قالدىقتى سۇرىپتاۋ مادەنيەتى تومەن.

– تۇرمىستىق قالدىقتاردى ىرىكتەپ, ارنايى قوقىس جاشىكتەرىنە سالۋعا, ماكۋلاتۋرا مەن پلاستيك بوتەلكەلەردى ارنايى ورىندارعا وتكىزۋگە شاھار تۇرعىندارى دايىن ەمەس سىندى. دەگەنمەن ءبىز ۇلكەن جۇمىس اتقارىپ, «جاسىل ەكونوميكاعا» ۇلەس قوسۋدامىز, – دەيدى داۋلەت سارسەنباي.

گەرمانيا تاجىريبەسى قانداي؟

قالدىقتاردى سۇرىپتاپ, قاي­تا وڭدەۋ ءىسى بويىنشا گەرمانيا ەۋروپادا الدىڭعى ورىندا. 1990 جىلدارى تەرەڭ وڭدەۋ ەنگىزىلىپ, ۋاقىت تالابىنا ساي جەتىلدىرىلىپ كەلەدى. نەمىستەر تۇرعىن ۇيلەرىنىڭ اۋلاسىندا قوقىس جيناۋعا ارنالعان كەمىندە ءۇش ءتۇرلى ىدىس بولادى. ول كەيدە ءتىپتى سەگىزگە دەيىن جەتەدى. ياعني تاماق قالدىقتارى ءۇشىن, پلاستيك, پاكەتتەر مەن قاپتامالار ءۇشىن, قاعاز بەن كارتون ءۇشىن, شىنى بوتەلكەلەر مەن بانكالار ءۇشىن بولەك قوقىس جاشىكتەرى قويىلادى. ءتۇرلى سۋسىن ىدىسىن (پلاستيك, شىنى) وتكىزىپ, اقشا الۋعا بولادى. ەگەر بوتەلكەلەردى قايتارعىڭىز كەلمەسە, ءسىز سۋسىنعا قوسىمشا تولەگەن اقشاڭىزدى قايتارا المايسىز. وسىلايشا مەملەكەت تۇرعىنداردى قورشاعان ورتانى لاستاماۋدى ۇيرەتەدى.

2020 جىلى قالدىقتاردى وڭدەۋ ونەركاسىبىنىڭ اينالىمى شامامەن 80 ميلليارد ەۋرونى قۇرادى جانە بۇل سالادا 250 مىڭنان استام ادام جۇمىس ىستەيدى.

گەرمانيادا تازالىق ماسەلەسىنە ەرەكشە ءمان بەرىلۋىنىڭ سىرى – تازالىق نورمالارىن بۇزعان ادامدارعا ايىپپۇل سالادى. فەدەرالدى شتاتتاردا تازالىققا بەي-جاي قاراساڭىز, 30 ەۋرودان 75 ەۋروعا دەيىن ايىپپۇل تولەيسىز.

ءار ءۇي قوقىس شىعارۋ ءۇشىن اقشا تولەيدى. قۇنى تۇرعىلىقتى جەرىنە, پاتەر سانىنا, ءبىر كىرەبەرىستەگى رەزەرۆۋارلاردىڭ كولەمىنە جانە سانىنا بايلانىستى ايتارلىقتاي وزگەرۋى مۇمكىن. وسى فاكتورلاردى ەسكەرە وتىرىپ, باسقارۋشى كومپانيا­لار ءتاريفتى بەلگىلەيدى.

جىل سايىن ەلدە شامامەن 41 ميلليون توننا قوقىس شىعارىلادى, ال ءبىر ادامعا شامامەن 500 كەلىدەن كەلەدى. بۇل كولەمنىڭ 60-80 پايىزى ەلەكتر ەنەرگيا­سىن ءوندىرۋ ءۇشىن قايتا وڭدەۋ نەمەسە قالدىقتى جاعۋ زاۋىتتارىنا جىبەرىلەدى. ال قالعانى پوليگوندارعا شىعارىلادى.

P.S: تۇرمىستىق قاتتى زاتتاردى وڭدەۋدى ىلگەرىلەتۋ ماڭىزدى. بولماسا دالامىز قوقىسقا تولىپ, ەكولوگيا ناشارلاي بەرەدى. ءبىر جاعىنان, قوقىس – ارزان شيكىزات كوزى. قىسقاسى, قالدىقتى قايتا وڭدەۋ – ۋاقىت تالابى.