قازاقستان رەسپۋبليكاسى قارۋلى كۇشتەرىنىڭ مەملەكەتتىك اسكەري تاريحي مۋزەيىندە اقمولا ءوڭىرىنىڭ تۇلەكتەرى – كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى, ەلىمىزدىڭ تۇڭعىش قورعانىس ءمينيسترى ساعادات نۇرماعامبەتوۆتىڭ, حالىق قاھارمانى راقىمجان قوشقارباەۆتىڭ جانە «داڭق» وردەنىنىڭ تولىق يەگەرى المۇقان سەمبينوۆتىڭ تۋعانىنا 100 جىل تولۋىنا ارنالعان «ەرلىككە تاعزىم» اتتى عىلىمي-تاجىريبەلىك دوڭگەلەك ۇستەل وتىرىسى, استانا قالاسى مەملەكەتتىك ءارحيۆى مەن مەملەكەتتىك اسكەري تاريحي مۋزەيى قورىنداعى فوتوسۋرەتتەر مەن قۇجاتتار كورمەسى, «ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس جىلدارىنداعى قازاقستاندىقتاردىڭ ەرلىگى – ارحيۆ قۇجاتتارىندا» كىتابىنىڭ تۇساۋكەسەرى ءوتتى.
– سۇراپىل سوعىستىڭ اياقتالعان كۇنىن جىل سايىن اتاپ ءوتۋ – جەڭىس سالتاناتىن كورە الماي كەتكەن بوزداقتاردىڭ ەرلىك ىستەرىنە تاعزىم ەتۋ, حالقىمىزدىڭ تاريحىن قۇرمەتتەي ءبىلۋ, سول كەزدە بولعان ءتۇرلى وقيعالاردى بۇگىنگى كۇن بيىگىنەن باعالاۋ – قازىرگى ۇرپاقتىڭ, ياعني ءبىزدىڭ پارىزىمىز. ۇلتتىق بىرەگەيلىگىمىزدى نىعايتۋمەن قاتار ەل قورعاعان ەرلەردىڭ ەسىمدەرىن ارداقتاۋ, جاڭعىرتۋ ماڭىزدى. مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ ۇلى جەڭىستىڭ 80 جىلدىعىن مەرەكەلەۋگە دايىندىقتى قازىردەن باستاۋىمىز كەرەك ەكەنىن ايتتى. وسى رەتتە استانا قالاسىنىڭ اكىمدىگى, ەلوردانىڭ تىلدەردى دامىتۋ جانە ارحيۆ ءىسى باسقارماسى, قالانىڭ مەملەكەتتىك ءارحيۆى قورىندا جيناقتالعان قۇجاتتار نەگىزىندە ۇلكەن جيناق شىعاردى. اقمولا ءوڭىرى باتىرلارعا كەندە ەمەس, ەلىمىزدىڭ جىلناماسىنا التىن ارىپپەن ەسىمدەرى جازىلعان باتىرلار وتە كوپ, – دەدى ۇيىمداستىرۋشى تاراپتان استانا قالاسى مەملەكەتتىك ءارحيۆىنىڭ ديرەكتورى جانگەلدى بيمولدين.
ونىڭ ايتۋىنشا, «ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس جىلدارىنداعى قازاقستاندىقتاردىڭ ەرلىگى – ارحيۆ قۇجاتتارىندا» كىتابى ءتورت تاراۋدان تۇرادى. ەڭبەك ەلوردا ارحيۆىنە وتكىزىلگەن سوعىس ارداگەرلەرىنىڭ قۇجاتتارىمەن اشىلادى. ءارى قاراي شەتەل ارحيۆتەرىنىڭ دەرەكتەرى جيناقتالىپ, اقمولا قالاسىنىڭ سوعىس جىلدارىنداعى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق ءومىرى تۋرالى دەرەكتەر, «نادەجدا» مەموريالدىق ايماعى» ىزدەستىرۋ جاساعىنىڭ مالىمەتتەرى بەرىلگەن.
قازاقستان رەسپۋبليكاسى قارۋلى كۇشتەرىنىڭ مەملەكەتتىك اسكەري تاريحي مۋزەيىنىڭ باسشىسى ءلاززات ءالجان اتالمىش ءىس-شارانىڭ ءمان-ماڭىزىن اتاپ ءوتتى. استانا قالاسى تىلدەردى دامىتۋ جانە ارحيۆ ءىسى باسقارماسى باسشىسىنىڭ ورىنباسارى دوسجان يسابەك مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ ۇلتتىق قۇرىلتايدىڭ «ادال ادام – ادال ەڭبەك – ادال تابىس» اتتى ءۇشىنشى وتىرىسىندا ايتقان «ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس ەسكى شەجىرەگە اينالعان سايىن تاريحي جانە اسكەري تاقىرىپتاعى الىپ-قاشپا اڭىز اڭگىمەلەر كوبەيە ءتۇستى. قازاقستان ارقاشان تاريحي شىندىقتىڭ جانە ادامزات جىلناماسىنداعى ەڭ قاندى قاساپ تۋرالى شىنايى كوزقاراستىڭ ساقتالعانىن قالايدى» دەگەن ءسوزىن ەسكە الىپ, پرەزيدەنت ۇلى جەڭىستىڭ 80 جىلدىعىنا دايىندىقتى قازىردەن باستاۋ كەرەكتىگىن تاپسىرعانىن ايتتى.
– بۇل رەتتە ارحيۆ قورلارىنا كەڭىرەك ءۇڭىلۋ, ارحيۆ قورلارىن جەكە تۇلعالاردىڭ قۇجاتتارىمەن تولىقتىرۋ اسا ماڭىزدى. ەلوردادا ۇلى وتان سوعىسى باتىرلارىنا ارنالعان ەسكەرتكىشتەر دە, كوشەلەر دە بار. قازىرگى تاڭدا ولاردىڭ اتىنا مەكتەپ اتاۋلارىن دا بەرۋدەمىز, – دەگەن دوسجان يسابەك پرەزيدەنت «ايبىن» وردەنىنىڭ ءتۇرلى دارەجەسىن باۋىرجان مومىشۇلى, ساعادات نۇرماعامبەتوۆ جانە راقىمجان قوشقارباەۆ اتتارىمەن اتاۋ تۋرالى شەشىم شىعارعانىن اتاپ ءوتتى.
حالىق قاھارمانى, گەنەرال-لەيتەنانت باقىتجان ەرتاەۆ ساعادات نۇرماعامبەتوۆ پەن راقىمجان قوشقارباەۆ ۇلت ماقتانىشتارىنا اينالعانىن ايتتى. ساعادات قوجاحمەتۇلى اسكەري قىزمەتتە وزىنە باعىت-باعدار بەرگەنىن اتاپ ءوتىپ, باتىردىڭ بولمىسىنا توقتالدى.
– قازىرگى جاستارعا وتاندى قالاي ءسۇيۋ كەرەكتىگىن سوزبەن ەمەس, جۇرەكپەن ءتۇسىندىرۋىمىز كەرەك, – دەدى باقىتجان ەرتاەۆ.
مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى ءاليحان بايمەنوۆ ادامزاتتىڭ دامۋى ۇرپاقتار ساباقتاستىعىنا نەگىزدەلۋ كەرەكتىگىن ايتىپ, تاريحتان تاعىلىم الۋدىڭ, ساباق الۋدىڭ ماڭىزىن اتاپ ءوتتى. سۇراپىل سوعىستىڭ قاسىرەتىن وسىدان 4-5 جىل بۇرىنعى بەلارۋس ەلىڭە ساپارى كەزىندە ەرەكشە سەزىنگەنىن جەتكىزدى.
– بەيبىت كۇندە جاسامپاز بولىپ, قازاقستاندى العا جەتەلەۋىمىز قاجەت. بىراق بەيبىت, اشىق اسپان بولۋى ءۇشىن دە اسكەرىمىز ايبىندى, ۇلانىمىز انتىنا ادال بولۋى كەرەك. سوندا عانا حالىقتىڭ بۇكىل كۇش-قۋاتىن جاسامپازدىققا باعىتتاپ, حالىقتىڭ ەڭبەكقورلىعى مەن دارىندىلىعىنىڭ ارقاسىندا العا قارىشتاپ باسامىز. ساعادات نۇرماعامبەتوۆ, راقىمجان قوشقارباەۆ, المۇقان سەمبينوۆ جانە تالعات بيگەلدينوۆ سەكىلدى قاھارماندارىمىز – ءاردايىم بىزگە ۇلگى. بۇل كىسىلەردىڭ ءومىرى سان عاسىر ءبىزدى جاسامپازدىققا دا, قاھارماندىققا دا باستايدى, – دەدى ءاليحان بايمەنوۆ.
قوعام قايراتكەرى, گەنەرال-لەيتەنانت اباي تاسبولاتوۆ ۇستازى ساعادات نۇرماعامبەتوۆ تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى ەڭ قيىن جىلدارى قازاقستان قارۋلى كۇشتەرىن ابىرويمەن, اسكەردى شاشىراتپاي, بىتىراتپاي باسقارعانىن اتاپ ءوتتى. ساعادات قوجاحمەتۇلى ەكىنشى مارتە كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى اتاعىنا ۇسىنىلعانىن, الايدا بەرىلمەگەنىن ايتتى. ساعادات نۇرماعامبەتوۆ, تالعات بيگەلدينوۆ, باقتىوراز بەيسەكباەۆ, باۋىرجان مومىشۇلى ەرلىكتەرىن ەسكە الىپ, پاتريوتتىق تاربيەنىڭ ماڭىزىنا توقتالدى. اقمولادا جاساقتالعان ديۆيزيالار تۋرالى ايتتى.
استانا قالاسى ارداگەرلەر كەڭەسىنىڭ توراعاسى سانسىزباي ەسىلوۆ اتالمىش ۇيىم مەن ەلوردانىڭ مەملەكەتتىك ءارحيۆىنىڭ بىرلەسكەن جۇمىستارىنا توقتالىپ, سونىڭ ىشىندە بيىل المۇقان سەمبينوۆتىڭ 100 جىلدىعىنا ارنالعان ءىس-شارانى وتكىزگەنىن اتاپ ءوتتى. كەڭەس وداعىنىڭ ەكى مارتە باتىرى تالعات بيگەلدينوۆپەن كەزدەسكەن كۇندەردى, باتىردىڭ جارقىن بەينەسىن ەسكە الدى. سوندا ونىڭ ءوزىنىڭ اۋزىنان استانانىڭ ىرگەسىندەگى مايبالىقتا تۋعانىن ەستىگەنىن جەتكىزدى.
– المۇقان سەمبينوۆ استانانىڭ جانىنداعى جاڭا بىرلىك اۋىلىندا تۋعان. سوعىس كەزىندە اسكەرگە 19 جاسىندا الاتىن. ول قۇجاتتارىنا جاسىن قوستىرىپ, 17 جاسىندا سوعىسقا كەتتى. قاتارداعى جاۋىنگەردەن اعا لەيتەنانت دارەجەسىنە دەيىن كوتەرىلدى. اقمولاعا ورالعاننان كەيىن پارتيا مەكتەبىن, ينستيتۋت ءبىتىرىپ, قىزمەت ىستەپ, اقمولاعا تەمىرجول سالىپ, قۇرىلىس تەحنيكۋمىنىڭ تۇڭعىش ديرەكتورى بولدى. وسىنداي باتىرلاردىڭ ەرلىگىن ۇمىتپاۋىمىز كەرەك. قازىر عالامتوردى وقيمىز. سوندا كەيبىرەۋلەر «بۇل ءبىزدىڭ, قازاقتىڭ سوعىسى ەمەس. ۇلى وتان سوعىسى دەپ اتاماۋ كەرەك, ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس دەۋ كەرەك» دەپ سوعادى. ءبىزدىڭ ۇكىمەت, باسقا دا مەملەكەتتىك ورگاندار, زيالى قاۋىم نەگە سوعان توقتاۋ سالمايدى؟! – دەدى سانسىزباي ەسىلوۆ.
دوڭگەلەك ۇستەل وتىرىسىندا ل.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى گۇلنۇر مۇسابالينا, اقسەلەۋ سەيدىمبەك اتىنداعى №54 مەكتەپ-ليتسەيىنىڭ «جاس سارباز» اسكەري-پاتريوتتىق سىنىبىنىڭ وقۋشىسى ايسۇلۋ تويبولعان ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس تاقىرىبىندا بايانداما جاسادى. قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى, استانا قالاسى ارداگەرلەر كەڭەسى مەدياتوبىنىڭ مۇشەسى ەركىن داۋەشۇلى ساعادات نۇرماعامبەتوۆ ەسىمىن ماڭگى ەستە قالدىرۋ ءۇشىن اتقارىلعان شارالارعا, قولعا الىنۋى ءتيىس ىستەرگە توقتالدى. المۇقان سەمبينوۆتىڭ جيەنى باقىت التاەۆا باتىردى ۇلىقتاۋ ماقساتىندا جاسالعان جۇمىستار تۋرالى ايتتى. استانا قالاسى مەملەكەتتىك ءارحيۆى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى تىلەۋعالي قىشقاشباەۆ ەسكەرتكىش ورناتۋ تۋرالى ويىمەن ءبولىستى.
