قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ 1941 جىلى 22 ماۋسىمدا باستالعان كەڭەس-گەرمان سوعىسىنا قاتىستى جازباسىندا: «وسىدان 80 جىل بۇرىن ءدال وسى كۇنى ۇلى وتان سوعىسى باستالدى. قازاقستاننان اتتانعان ءاربىر ەكى جاۋىنگەردىڭ ءبىرى تاريحتاعى ەڭ قاندى سوعىستىڭ مايدانىندا قازا تاپتى. ولاردىڭ عاجايىپ ەرلىگى حالقىمىزدىڭ جادىندا ماڭگى ساقتالادى. مۇنداي قاسىرەتكە ەشقاشان جول بەرمەۋ – بارشا ادامزاتتىڭ مىندەتى» دەگەن ەدى Twitter-پاراقشاسىندا.
بۇل سوعىسقا كسرو قۇرامىندا بولعان قازاق كسر-ءى تارتىلعانى بەلگىلى. 1941-1942 جىلدارى قازاقستاندا 12 اتقىشتار جانە 4 اتتى اسكەر ديۆيزياسى, 7 اتقىشتار بريگاداسى, 50-گە جۋىق جەكە پولك پەن ءتۇرلى اسكەري باتالون قۇرىلىپ, مايدانعا جونەلتىلدى. وسىلاردىڭ قاتارىنان 3 اتتى ديۆيزيا مەن 2 اتقىشتار بريگاداسى قازاق ۇلتتىق قۇرامالارى رەتىندە جاساقتالدى.
ورتاق جاۋعا قارسى كۇرەسكە 1,2 ملن قازاقستاندىق شاقىرىلىپ, 600 مىڭدايى ۇرىس دالاسىندا قازا تاۋىپ, 271 مىڭى ءىز-ءتۇزسىز جوعالىپ كەتتى, مىڭداعان ازامات ءتۇرلى جاراقاتىمەن ەلگە مۇگەدەك بولىپ ورالدى. ال سوعىس قيمىلدارى بارىسىندا تۇتقىنعا تۇسكەن قازاقستاندىقتار سانى ءالى تولىق انىقتالمادى.
ءماجىلىس دەپۋتاتى ەدىل ءجاڭبىرشيننىڭ پايىمداۋىنا قاراعاندا, ءبىزدىڭ رەسپۋبليكامىزدا وسى سۇراپىل سوعىستا حابارسىز كەتكەن جەرلەستەرىمىزدى ىزدەستىرۋ وسى كۇنگە دەيىن جۇيەلى تۇردە جۇرگىزىلمەي كەلەدى. بۇل جۇمىستارمەن تەك ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدار, جەكەلەگەن وتانشىل ازاماتتار عانا اينالىسۋدا. مىسالى, «اتامنىڭ اماناتى» قوعامدىق ۇيىمىنىڭ ارقاسىندا 1500 قازاقستاندىق جاۋىنگەردىڭ جەرلەنگەن جەرى, مايدانداعى تاعدىرى, جاۋىنگەرلىك جولى انىقتالعان.
قازاقستاننىڭ وتكەن جانە قازىرگى زامانداعى اسكەري تاريحىندا سىرى اشىلماي جاتقان «اقتاڭداقتار» جەتكىلىكتى. سولاردىڭ ءبىرى – 1941 جىلى اقمولادا جاساقتالىپ, 1942 جىلى «حاركوۆ قىرعىنىنا» ءتۇسىپ جويىلىپ كەتكەن 106-قازاق كاۆالەريا ديۆيزياسىنىڭ تاعدىرى. رەسەيدە, ۋكراينادا جاريالانعان ەڭبەكتەردە «حاركوۆ قىرعىنى» تۋرالى وتكەن عاسىردىڭ 90-جىلدارىنان باستاپ مولىنان جازىلسا دا, قازاقستاندىق 106-ديۆيزيا تۋرالى ايتىلمايدى.
كسرو قۇلاعاننان كەيىن 106-قازاق ديۆيزياسى قۇرامىندا سوعىسقا اتتانعانداردىڭ ۇرپاقتارى, تۋعان-تۋىسقاندارى رەسەي جانە قازاقستان ارحيۆتەرىنە, قورعانىس مينيسترلىكتەرىنە سۇراۋ سالا باستادى. ولارعا ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدار, جەكەلەگەن ازاماتتار دا قولداۋ كورسەتتى.
ۋكراينانىڭ حاركوۆ قالاسىندا تۇراتىن قازاق قىزى ماككا قاراجانوۆا مەن ۋكراينالىق تاريحشى تاتيانا كرۋپا باستاعان حاركوۆتىق ىزدەۋشىلەر جۇمىسىنىڭ ناتيجەسىندە ارحيۆ دەرەكتەرى مەن ۋكراينالىق قارت تۇرعىندارمەن كەزدەسۋلەر كەزىندەگى الىنعان اۋىزشا مالىمەتتەر نەگىزىندە حاركوۆ وبلىسى اۋماعىنداعى شايقاستا قورشاۋدا قالىپ جويىلىپ كەتكەن 106-قازاق كاۆالەريا ديۆيزياسىنىڭ 200 جاۋىنگەرلەرىنىڭ جەرلەنگەن جەرلەرى تابىلدى.
2010 جىلى استانا قالالىق ارحيۆ جانە قۇجاتتاما باسقارماسى مەن ل.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۋنيۆەرسيتەتى عالىمدارى بىرلەسىپ شىعارعان «اكمولينتسى – نا فرونتە ي ۆ تىلۋ» اتتى قۇجاتتار جيناعىندا العاش رەت وسى ديۆيزياعا قاتىستى بىرقاتار دەرەك, فوتوسۋرەت جاريالاندى.
ۋكراينانىڭ حاركوۆ قالاسىندا تۇراتىن قازاقتاردىڭ جەرلەستىك ۇيىمىنىڭ باسشىسى ماككا قاراجانوۆانىڭ حاركوۆتىق تاريحشىلار, ارحيۆ, مۋزەي قىزمەتكەرلەرىمەن بىرلەسكەن ىزدەنىستەرى ناتيجەسىندە بىرقاتار مالىمەت تابادى جانە ولار قازاقستاندىق اقپارات قۇرالدارىندا جاريالانادى.
حاركوۆتىق زەرتتەۋشىلەرگە وزدەرىنىڭ ىزدەنىستەرىمەن قازاقستانداعى وسى ديۆيزيادا بولعان جاۋىنگەرلەردىڭ ۇرپاقتارى – باتكەن كاپاجانوۆا, قانات قۇلماعانبەتوۆ, ساياسي جەتەكشى بولعان شايقى قالعىنباەۆتىڭ قىزى جانە جۋرناليستەر – سۇلتان-حان اققۇلۇلى (قازىر بەلگىلى الاشتانۋشى عالىم), د.يگساتوۆا, البينا احمەتوۆا, ت. ب. كومەكتەستى.
1941 جىلدىڭ قاراشا-جەلتوقسان ايلارىندا اقمولادا جاساقتالعان 106-ديۆيزيا بىرنەشە اي اسكەري جاتتىعۋلار وتكىزىپ, 1942 جىلى 23 ناۋرىزدان باستاپ بىرنەشە ەشەلونعا تيەلىپ, كەزەڭ-كەزەڭمەن مايدانعا اتتاندىرىلدى. حاركوۆ ماڭىنداعى ساۆينتسى ستانتسياسىنا سوڭعى ونىنشى ەشەلون 12 مامىردا كەلىپ تۇسكەن.
قازاقستاندىق ارحيۆ دەرەكتەرىندە 106-ديۆيزيا مايدانعا اتتانعاندا 4175 ادام, ولاردىڭ 356-سى – كوماندالىق قۇرام, 558-ءى – كىشى كومانديرلەر, ال قاتارداعى جاۋىنگەرلەرى 3291 ەكەنى, 61 مينومەت, 110 ۆينتوۆكا, 3100 قىلىشپەن قارۋلانعانى جانە ديۆيزياعا 3180 باس ات بەرىلگەنى كورسەتىلگەن. ديۆيزيانىڭ 90 پايىزىن اقمولا, قاراعاندى, قوستاناي, سولتۇستىك قازاقستان وبلىستارىنان موبيليزاتسيالانعان جاۋىنگەرلەر قۇرادى. ديۆيزيا جاۋىنگەرلەرى مايدانعا ءبىر پولكىنەن باسقاسى قىسقى تون جانە پيما كيىپ اتتانعان, بىراق بارار جەرىنە جەتكەن سوڭ جازدىق اسكەري فورماعا اۋىستىرىلعان بولۋى كەرەك.
سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ تۋماسى نۇرحان سەيىتوۆ سوعىس باستالعاندا جەڭىل جانە تاماق ونەركاسىبى حالىق كوميسسارى قىزمەتىندە جۇرگەندە اسكەرگە شاقىرىلىپ, 106-ديۆيزيانىڭ كوميسسارى بولىپ تاعايىندالدى.
ديۆيزيانىڭ ساياسي ءبولىمنىڭ باستىعى بولىپ اقمولا وبلىستىق پارتيا كوميتەتىنىڭ ەكىنشى حاتشىسى ساعادات مەڭدىعوجاۇلى قۇلماعانبەتوۆ بەكىتىلەدى. ول مامىر ايىنداعى شايقاستا قازا تابادى.
ديۆيزيا كومانديرلىگىنە مايور ب.پانكوۆ تاعايىندالعانمەن, ۋكرايناعا جەتىپ ديۆيزيا تاراتىلعاندا, باسقا اسكەري قۇراماعا جىبەرىلىپ, مامىر-ماۋسىم ايىنداعى «حاركوۆ قىرعىنىنان» امان قالدى. ول گەنەرال-مايور شەنىمەن كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى اتاعىنا يە بولىپ, سوعىستان كەيىن دە ارميادا قىزمەت ەتتى.
اتالعان قۇجاتتار جيناعىندا 106-ديۆيزيانىڭ ۇرىسقا قاي جەردە, قانداي قۇراممەن, قارۋمەن, قانداي كۇشپەن قالاي قاتىسۋى جانە كەيىنگى تاعدىرى تۋرالى مالىمەت بولمادى. تەك 2000 جىلداردىڭ باسىنان باستاپ اقپارات قۇرالدارىندا ازداعان مالىمەت جارىق كورە باستادى.
قازاقستاندىقتاردىڭ ۇلى وتان سوعىسىنا قاتىسۋ تۋرالى 2015 جىلى ش.ءۋاليحانوۆ اتىنداعى تاريح جانە ەتنولوگيا ينستيتۋتىنىڭ عالىمدارى شىعارعان قۇجاتتار جيناعىندا جوعالعان ديۆيزيا تۋرالى ازداعان مالىمەت بەرىلدى.
2020 جىلى العاش رەت ش.ءۋاليحانوۆ اتىنداعى تاريح جانە ەتنولوگيا ينستيتۋتىنىڭ پروفەسسورى قايدار الداجۇمانوۆ «1942 جىلعى حاركوۆ قىرعىنى جانە 106-قازاق كاۆالەريا ديۆيزياسى» دەگەن ارحيۆ قۇجاتتارىنا نەگىزدەلگەن زەرتتەۋ ماقالاسىن جاريالادى.
سوعىستىڭ اياقتالعانىنا 79 جىلداي ۋاقىت وتسە دە, تۇتاس ءبىر ديۆيزيانىڭ تاعدىرى تۋرالى اۋىق-اۋىق ازداعان دەرەك جاريالانعانمەن جۇيەلى, ناقتى ءبىر تاريحي زەرتتەۋ جازىلماي كەلەدى. مۇنىڭ بىرقاتار سەبەبى بار.
بىرىنشىدەن, كەڭەس وداعى كەزىندە بۇل «جابىق تاقىرىپ» بولدى. كەڭەستىك داۋىردە م.قوزىباەۆ, ت.بالاقاەۆ, ق.الداجۇمانوۆ ءتارىزدى كاسىبي تاريحشىلار ءوز ەڭبەكتەرىندە جوعالعان ديۆيزيا تۋرالى كەيبىر دەرەكتەر كەلتىرگەنمەن, تەرەڭدەي زەرتتەۋگە رۇقسات ەتىلمەدى. رەسەيلىك تاريحشى عالىمداردىڭ پىكىرلەرىنە قاراعاندا, كەڭەس وداعى اسكەري باسشىلارىنىڭ وسى ديۆيزيا قاتىسقان وڭتۇستىك-باتىس مايدان كوماندوۆانيەسىنىڭ (مارشالدار تيموشەنكو, مالينوۆسكي جانە وڭتۇستىك-باتىس مايدان اسكەري سوۆەتىنىڭ مۇشەسى ن.حرۋششەۆ) حاركوۆ تۇبىندەگى وپەراتسيانى ازىرلەپ, ۇيىمداستىرىپ, وتكىزۋدەگى قاتەلىكتەرى مەن كەمشىلىكتەرى جانە جاۋ قورشاۋىنا تۇسكەن ارميالاردى قۇتقارۋدا دارمەنسىزدىك تانىتۋى ۇلى جەڭىسكە «كولەڭكە تۇسىرەتىن» بولعاندىقتان (اسىرەسە كسرو-نى 1953-1964 جىلدارى ن.حرۋششەۆ باسقارعان ۋاقىتتا), «جاريالاۋعا جاتپايتىن قۇپيالار» قاتارىنا قوسىلدى.
ەكىنشىدەن, وسى ديۆيزيا شتابىنىڭ قۇجاتتارى گەرمان كوماندوۆانيەسىنىڭ قولىنا تۇسكەندىكتەن, رەسەي فەدەراتسياسى مەن قازاقستان زەرتتەۋشىلەرى ءۇشىن ديۆيزيا تۋرالى قۇجاتتار قولجەتىمسىز بولدى.
ۇشىنشىدەن, وسى ديۆيزيانىڭ بىرنەشە جاۋىنگەرىنىڭ فاشيستىك كونتسلاگەر ازابىنان قۇتىلىپ, جان ساقتاۋ ءۇشىن «تۇركىستان لەگيونى» قاتارىنا كىرىپ, كەڭەس وداعىنا قارسى كۇرەسكە قاتىسقانى دا سەبەپ بولدى.
تورتىنشىدەن, 1942 جىلى كوكتەمدە حاركوۆ تۇبىنە جەتكىزىلگەن 106-قازاق كاۆالەريا ديۆيزياسىنىڭ تاراتىلىپ, 6-كاۆالەريالىق كورپۋستىڭ 26, 28, 49-كاۆالەريالىق ديۆيزيالارى قۇرامىن تولىقتىرۋ ءۇشىن تاراتىلىپ بەرىلۋى اسەر ەتتى. بۇل ارەكەت سول ۋاقىتتاعى اسكەري قاجەتتىلىكتەن تۋىندادى. تاريحشى عالىم ق.الداجۇمانوۆتىڭ پىكىرىنشە, اۋىر شايقاستار سالدارىنان قاتارى سەلدىرەيتىن 106-قازاق ديۆيزياسىن تەز ارادا قازاق ۇلتى وكىلدەرىمەن قايتا تولىقتىرىپ وتىرۋعا مۇمكىندىك بولمايتىن ەدى. ويتكەنى سول كەزدە قازاقستاندا اسكەري دايىندىقتان ءوتىپ, مايدانعا دايىن تۇرعان اسكەرگە جارامدى قازاق ازاماتتارى جوق بولاتىن.
زەرتتەۋشىلەر دەرەگى بويىنشا بۇل ديۆيزيانى تاراتىپ, پولكتەرىن 1942 جىلى قاڭتار ايىنداعى شايقاستاردا السىرەپ, قاتارى سيرەگەن 6-كاۆالەريالىق كورپۋستىڭ 26, 28 جانە 49-كاۆالەريالىق ديۆيزيالارى قۇرامىنا قوسىپ, قۇرامدارىن تولىقتىرادى. 1942 جىلدىڭ قاڭتار ايىندا بارۆەنكوۆو-لوزوۆسكايا اسكەري وپەراتسياسى كەزىندە وڭتۇستىك باتىس جانە وڭتۇستىك مايدانداردىڭ اسكەرلەرى 100 شاقىرىمدىق كەڭىستىكتە شابۋىلعا شىعىپ, 90-100 شاقىرىم جاۋ شەبىنە سۇعىنا كىرىپ, فورماسى دوعا ءتارىزدى پلاتسدارم جاساعان بولاتىن. بۇل جاعداي شايقاسۋشى ەكى جاق ءۇشىن دە قولايسىزداۋ جاعداي بولدى.
12 مامىردا وڭتۇستىك-باتىس مايدان كومانداشىسى س.تيموشەنكو مەن اسكەري سوۆەت مۇشەسى ن.حرۋششەۆ وسى پلاتسدارمنان كراسنوگراد جانە حاركوۆتىڭ سولتۇستىگىنە قاراي شابۋىلدى ورىستەتىپ, حاركوۆتى, ودان ءارى كيەۆتى ازات ەتۋگە باعىتتالعان اسكەري وپەراتسيانى باستايدى. شىعىس جاقتان شابۋىلداۋشى مايداننىڭ قاۋىپسىزدىگىن مالينوۆسكي باسقاراتىن وڭتۇستىك مايدان قامتاماسىز ەتۋگە ءتيىستى بولدى. 106-ديۆيزيا جاۋىنگەرلەرى باسقا ديۆيزيالار قۇرامىندا حاركوۆ وبلىسىنىڭ كراسنوگراد (چەرۆونوگراد) قالاسىن قورشاۋعا الۋعا قاتىسادى. وسى قالا ماڭىندا سول كەزدە فەلدمارشال پاۋليۋس شتابى ورنالاسىپتى.
وڭتۇستىك-باتىس مايدانعا قاراستى 6-كاۆالەريالىق كورپۋس 7-تانك بريگاداسىمەن بىرلەسىپ شابۋىلدى ءساتتى باستاپ, العاشقى جەڭىستەرگە جەتكەنمەن, ودان ءارى شابۋىلدى ورىستەتە الماي, توقتاپ قالادى. گەرمان كوماندوۆانيەسى وڭتۇستىك-باتىس مايدان اسكەرىنە شىعىس جاقتان سوققى بەرىپ, قورشاۋعا الا باستايدى. تاريحشىلار مۇنى كەڭەستىك مايدان باسشىلارىنىڭ جاۋ اسكەرى كۇشىنىڭ قاۋقارىن, جوسپارلارىن, ورنالاسۋىن باعامداۋدا قاتەلىكتەر جىبەرگەنى سالدارىنان بولعانىن كورسەتەدى.
سونىمەن قاتار الىس قاشىقتىققا ۇلاسقان شابۋىل بارىسىندا تانكتەرگە قۇياتىن جاعارماي تاۋسىلادى, اسكەر بولىمدەرىنە وق-ءدارى, سنارياد, قارۋ-جاراق, ازىق-تۇلىك ۋاقىتىندا جەتكىزىلمەي قالادى. شابۋىل كەزىندە وسىلارمەن جابدىقتايتىن تىل بولىمدەرى الىستا قالىپ قويادى. اۋىر شايقاستار بارىسىندا وڭتۇستىك-باتىس مايدان, ونىڭ قۇرامىنداعى كاۆالەريالىق كورپۋس پەن تانك بريگاداسىنىڭ مايداننىڭ باسقا ۋچاستوكتەرىندەگى قۇرامالارمەن بايلانىسى ناشارلاپ, قولداۋ بولماي, جاۋ قورشاۋىنا («كوتەل») تۇسەدى.
ءسويتىپ 1942 جىلعى «حاركوۆ قىرعىنىندا» كەڭەستىك ءۇش ارميا قورشاۋدا قالىپ, 242 مىڭ كەڭەس جاۋىنگەرى تۇتقىنعا تۇسەدى (سالىستىرۋ ءۇشىن: 1943 جىلى ستالينگراد تۇبىندەگى شايقاستا قىزىل ارميا نەمىس-فاشيستەردىڭ 300 مىڭدىق اسكەرىن قورشاۋعا الىپ, 91 مىڭىن تۇتقىنعا العان).
تاعدىردىڭ جازۋىمەن وسىلايشا «حاركوۆ قىرعىنىنا» 106-قازاق كاۆالەريالىق ديۆيزياسىنىڭ 4 مىڭنان اسا جاۋىنگەرى دە تاپ بولدى. وسى تراگەديا ءبىر ايداي ۋاقىتتىڭ اراسىندا ءوتتى. كەڭەستىك اسكەري باسشىلىقتىڭ ءساتسىز ۇيىمداستىرعان سوعىس وپەراتسياسى سالدارىنان جاۋ اسكەرى تەز ارادا ۆولگا بويىنداعى ستالينگراد قالاسىنا جەتتى.
الەۋمەتتىك جەلىدە «ديۆيزياداعى قازاقتىڭ اتتى جاۋىنگەرلەرى جالاڭ قىلىشپەن جاۋ تانكىلەرىنە قارسى شاۋىپ, ءبارى مەرت بولدى», «مامىر ايىندا شايقاسقا قىسقى تون مەن پيما كيىپ قاتىستى» دەگەن پىكىرلەرمەن كەلىسۋ قيىن.
تانكتەرگە قارسى قىلىشپەن قارۋلانعان اتتى جاۋىنگەرلەردى شابۋىلعا شىعارۋعا ەشقانداي كوماندير بارمايتىنى بەلگىلى.
ديۆيزيا اقمولادان تەمىر جولمەن اتتانعاندا, 4 مىڭ جاۋىنگەردە 110-اق ۆينتوۆكانىڭ بولۋىن, اسكەري ماماندار بۇل قارۋلاردىڭ جول بويىندا قاراۋىل قىزمەتى, ەشەلوندى جانە ورنالاسقان جەرىندەگى قارۋ مەن ازىق-تۇلىك, ت. ب. قورعاۋ ءۇشىن بولىنگەنى دەپ تۇسىندىرەدى. ۋكراينا جەرىنە كەلىپ جەتكەندە 106-ديۆيزيانى قابىلداۋ, جابدىقتاۋعا, ت. ب. قاتىستى شتاب قۇجاتتارى جاۋ قولىنا تۇسكەندىكتەن, بولاشاقتا قازاقستاندىق زەرتتەۋشى عالىمدار گەرمانيا ارحيۆتەرىنەن ىزدەيتىن بولار جانە ءبىراز شىندىقتىڭ بەتى سول كەزدە اشىلار.
ەلىمىزدىڭ تانىمال تاريحشىلارىنىڭ ءبىرى پروفەسسور بۇركىتباي اياعان بيىل گەرمانيادا ىسساپارمەن بولعانىندا ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس تاريحىنا قاتىستى ارحيۆ قىزمەتكەرلەرىمەن, نەمىس تاريحشى عالىمدارىمەن جولىعىپ سويلەسكەندە, ورتا ازيا مەن قازاقستاننان قىزىل ارمياعا موبيليزاتسيالانعاندار تۋرالى زەرتتەلمەي جاتقان دەرەكتەر كەزدەسەتىنىن ءبىلىپتى.
ديۆيزيا جاۋىنگەرلەرى نەمىس-فاشيستەرىنە قارسى ەرلىكپەن شايقاسىپ, نەگىزگى بولىگى قازا تاپتى, سونىمەن قاتار قورشاۋدا قالىپ, تۇتقىنعا تۇسكەندەرى دە, ءىز-ءتۇزسىز حابارسىز كەتكەندەرى دە بار. تۇتقىن بولعانى ءۇشىن كەڭەستىك زاڭمەن سوتتالعاندارى دا بار.
«حاركوۆ قىرعىنىنان» امان قالعان 106-ديۆيزيانىڭ ءبىر جاۋىنگەرى تابىلىپ, جۋرناليستەر 2011 جىلى 102 جاستاعى سادىق تۇمەنباەۆتىڭ ەستەلىگىن جازىپ الادى. ۋكراينا جەرىندەگى فاشيستەر لاگەرىنەن 1943 جىلى س.تۇمەنباەۆ اقمولالىق بايىز ىسقاقوۆ ەكەۋى قاشىپ شىعىپ, قىزىل ارميا قاتارىنا كەلىپ قوسىلعانمەن, كەڭەستىك بيلىك «وپاسىزدار» رەتىندە سوتتاپ, ۆوركۋتا لاگەرىنە جىبەرەدى. س.تۇمەنباەۆ اۋرۋعا شالدىققاندىقتان, 1953 جىلى ونى لاگەردەن بوساتادى. ەلگە ورالىپ, ۇيلەنىپ, بەس بالالى بولىپ, تىنىش ءومىر سۇرەدى. ءجۋرناليستىڭ: «جاستارعا قانداي تىلەك ايتاسىز؟» دەگەن ساۋالىنا ادام توزگىسىز قيىندىقتاردى كورىپ, كەڭەستىك بيلىك تاراپىنان ادىلەتسىزدىك قۇربانى بولسا دا اقساقال: «وتاندى سۇيىڭدەر, حالىققا قىزمەت ەتىڭدەر جانە ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرىڭدى ساقتاڭدار!» دەپ كەيىنگى ۇرپاققا ۇلگى بولاتىن ۇلاعاتتى وسيەت ايتىپتى. كەيىنگى ۇرپاق ەكىنشى جاھان سوعىسى جىلدارىندا ورتاق وتاندى قورعاۋ جولىندا اعا ۇرپاق وكىلدەرى تاعدىرىندا جەڭىستى جىلدارمەن بىرگە اۋىر, ازاپتى, تاعىلىم الاتىن كەزەڭدەرى, وقيعالارى بولعانىن دا ءبىلۋى كەرەك.
قازىرگى جاستار ءار وبلىستا شىققان «بوزداقتار» كىتابىنان, «اتامنىڭ اماناتى» قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ سايتىنان, رەسەي مەن ۋكراينا سايتتارىنان, وسى ديۆيزيا جاۋىنگەرلەرىنىڭ بۇگىنگى ۇرپاقتارىنان مالىمەت ىزدەستىرۋگە نيەت تانىتسا دۇرىس بولار ەدى.
م.قاراجانوۆانىڭ سايتىنداعى 106-قازاق كاۆالەريا ديۆيزياسىنىڭ جاۋىنگەرلەرى تىزىمىنەن ولاردىڭ اسكەرگە شاقىرىلعان جەرلەرى ارقىلى سولاردىڭ تۋعان-تۋىستارىن, تانىستارىن ىزدەستىرىپ, سوعىسقا دەيىنگى ءومىرىن, ەڭبەگىن زەرتتەۋگە قاتىسسا, ۇلتىمىزدىڭ اسكەري تاريحىن زەرتتەۋگە, پرەزيدەنت تاپسىرماسىمەن كەڭەستىك زاماندا جازىقسىز جازالانعانداردى اقتاۋ تۋرالى كوميسسيا جۇمىسىنا سەپتىگىن تيگىزەر ەدى. سونىمەن بىرگە ۇلتتىق سانامىزدا تاريحي جادىنى جاڭعىرتۋعا ۇلەسىن قوسار ەدى.
دۇيسەن سەيىتقالي,
پەداگوگيكا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى,
قاۋىمداستىرىلعان پروفەسسور
