قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتى ءىس باسقارماسىنىڭ پرەزيدەنتتىك ورتالىعىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ وتان قورعاۋشىلار كۇنىنە, ۇلى وتان سوعىسىنداعى جەڭىس كۇنىنە جانە راقىمجان قوشقارباەۆ پەن ساعادات نۇرماعامبەتوۆتىڭ 100 جىلدىعىنا ارنالعان «اتىس قارۋى: تاپانشا تاريحى» كورمەسى اشىلدى.
قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتى ءىس باسقارماسى پرەزيدەنتتىك ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى باقىتجان تەمىربولات ءوزىنىڭ سوزىندە اتاپ وتكەندەي, كورمەنىڭ ماقساتى – پاتريوتتىق تاربيە بەرۋ جانە ەلىمىزدىڭ تاريحىنا دەگەن قىزىعۋشىلىقتى ىنتالاندىرۋ. ول ءۇشىن پرەزيدەنتتىك ورتالىقتىڭ مۋزەي قورىنان كەلۋشىلەردىڭ نازارىنا العاش رەت اسكەري تاريح پەن اسكەري ونەردىڭ اجىراماس بولىگى بولعان تاريحي جانە زاماناۋي قارۋلاردىڭ بىرەگەي ۇلگىلەرى قويىلدى. 80 ەكسپوناتتىڭ 30-دان استامى اتىس قارۋىن قۇرايدى.
«پاتريوتتىق سەزىمنىڭ, پاتريوتتىق تاربيەنىڭ باعىتى كوپ. ونىڭ ءبىرى – ەلدىڭ, حالىقتىڭ تاريحىن ءبىلۋ, مەملەكەتتىڭ دامۋىنا زور ۇلەس قوسقان اتا-بابالار ەرلىگىن ءبىلۋ جانە قاستەرلەۋ. ويلاپ كورىڭىزشى, بۇل كورمەنىڭ كەيىپكەرى ساعادات نۇرماعامبەتوۆ 20 جاسىندا-اق كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى اتانعان. مىنە, مۇنداي كورنەكتى تۇلعالارىمىزدى جاس ساربازدارىمىز ماقتان تۇتىپ, ولاردان ۇلگى الۋ كەرەك. سوندا عانا ءبىزدىڭ قارۋلى كۇشتەرىمىزدىڭ بولاشاعى زور بولادى» دەدى مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى, گەنەرال-لەيتەنانت اباي تاسبولاتوۆ.
كورمەدە ۇلى وتان سوعىسى جىلدارىندا ەلىمىزدى قورعاعان باتىرلاردىڭ ەرلىگىن باياندايتىن ماتەريالدار, سونداي-اق قازاقستان رەسپۋبليكاسى قارۋلى كۇشتەرىنىڭ قالىپتاسۋى مەن دامۋى تۋرالى ماتەريالدار ۇسىنىلعان. كورمەنىڭ نەگىزىن پرەزيدەنتتىك ورتالىقتىڭ جيناقتارىنداعى اتىس قارۋلارىنىڭ جيناعى قۇرايدى.
كورمەنىڭ العاشقى ءبولىمى ۇلى وتان سوعىسىنىڭ باتىرلارىنا ارنالعان. وندا سوعىس جىلدارىنداعى قازاقستاندىق جاۋىنگەرلەردىڭ ەرلىگى تۋرالى ماتەريالدار كورسەتىلگەن.
قازاقستاندىقتار مايدان دالاسىندا ەرلىكپەن شايقاستى, ولاردىڭ 500-دەن استامى كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى اتاندى, ال تورتەۋى – ت.بيگەلدينوۆ, س.لۋگانسكي, ل.بەدا جانە ي.پاۆلوۆ ەكى مارتە باتىر اتاندى.
قازاق قىزدارى ءا.مولداعۇلوۆا, م.مامەتوۆا, ح.دوسپانوۆانىڭ ەرلىگى – وتانعا دەگەن ادالدىق پەن باتىلدىقتىڭ جارقىن ۇلگىسى. گۆاردياشى-پانفيلوۆشى ساعىناي ادامۇلىنىڭ جەكە ارحيۆىنەن الىنعان ماتەريالدار دا كورمەگە ۇسىنىلدى.
كورەرمەندەردىڭ كوڭىلىن اۋداراتىنى – تاپانشالار توپتاماسى. بۇل بولىمدە پرەزيدەنتتىك ورتالىقتىڭ قورىنان الىنعان اتىس قارۋى توپتاماسىنىڭ ۇلگىسى نەگىزىندە تاپانشانىڭ دامۋ ەۆوليۋتسياسى – رەۆولۆەرلەردەن قازىرگى زامانعى اتىس قارۋلارىنا دەيىن كورسەتىلەدى.
ەكسپوزيتسيا لەفوشە, كولت, براۋنينگ, فەدەرلە, ستەچكين جانە باسقالار سياقتى كورنەكتى قارۋ-جاراق قۇراستىرۋشىلاردىڭ تۋىندىلارىمەن تانىسۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. ەۋروپا, اقش, رەسەي جانە تۇركياداعى جاھاندىق قارۋ وندىرۋشىلەردىڭ تاپانشالارى مەن رەۆولۆەرلەرى كورسەتىلەدى. ەكسپوناتتار اراسىندا انتيكۆارلىق ۇلگىلەر بار – بۋندەل رەۆولۆەرى, لەفوشە رەۆولۆەرى جانە دۋەلدىك تاپانشالار. تاپانشالار تاريحىنا ۇڭىلسەك, ول تەك سۋىق قارۋ ەمەس, ونەر تۋىندىسى رەتىندە دە شەبەرلەرگە شابىت بەرگەن ەكەن. سونىڭ ءبىرى – كاليبرى 9 مم بولاتىن شۆەيتساريالىق كومپانيا جاساعان ميۋللەر مۋرگەنتال قارۋى. ول بولاتتان قۇيىلىپ, كۇمىسپەن كۇپتەلىپ, التىنمەن اپتالىپ, گاۋھار تاستارمەن بەزەندىرىلگەن. تاپانشانىڭ ءون بويى التىن ءتۇستى گۇلدى ورنەكتەرمەن بەزەندىرىلگەن. تۇتقاسىنداعى ارىپتەردى التىن تۇسپەن كوركەمدەسە, كەلەسى بەتىندە جالى كۇدىرەيگەن التىن باستى ارىستاندى التىننان سومداعان. ەكى كوزىن شەكىگەن قىمبات تاس ءالى دە مولدىرەپ تۇر. ميۋللەر مۋرگەنتال تەكتى اسىلزادالار مەن مەملەكەت باسشىلارىنا ارنالعان ەكسكليۋزيۆتى جانە ءساندى قارۋ-جاراقتى تاپسىرىسپەن جاسايدى. كومپانيانىڭ نەگىزىن قالاۋشى – شۆەيتساريانىڭ مۋرگەنتال قالاسىنان كەلگەن سۋرەتشى, كۇمىس جانە قارۋ-جاراق شەبەرى ۆيۆيان ميۋللەر. وسى كومپانيانىڭ ءتورت تاپانشاسى كورمەگە قويىلدى.
تاريحتا وق-قارۋدىڭ پايدا بولعان ءداۋىرىن ۇلى شايقاستارمەن, جاڭا جەرلەردى جاۋلاپ الۋمەن بايلانىستىرادى. العاش رەت ءىح عاسىردا قىتايدا ويلاپ تابىلعان قارۋ «قاھارلى وتتىڭ نايزاسى» دەپ اتالعان. ەۋروپادا العاشقى تاپانشالار حV عاسىردا پايدا بولدى. تاعى ءبىر نازار اۋداراتىن نارسە – تۇركيادا جاسالعان قارۋلار توپتاماسى. تۇركيانىڭ قارۋلى كاسىپورىندارى العاشقى كەزدەرى ەۋروپالىق قارۋلاردىڭ ۇلگىسىن السا, قازىرگى كۇندە وزدەرىنىڭ جەكە قارۋىن شىعارۋدا. كورمەگە 7,65 مم كاليبرلى Kırıkkale Gun, 9 مم چانيك, كانۋني تاپانشالارى قويىلعان. كانۋني-16 تاپانشاسىن تۇركيانىڭ TISAS Trabzon Arms Industry Corp قارۋ-جاراق كومپانياسى 1998 جىلى شىعارعان. بۇل سەريامەن جاسالعان قارۋلار ەلدىڭ اسكەري قۇرامالارىندا, كۇزەت جانە قاۋىپسىزدىك قۇرىلىمدارىندا قولدانىلادى.
«قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قارۋلى كۇشتەرى» ءبولىمى ەلىمىزدىڭ قارۋلى كۇشتەرىنىڭ قالىپتاسۋ تاريحىمەن تانىستىرادى. 1992 جىلعى 7 مامىردا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك قورعانىس كوميتەتىن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قورعانىس مينيسترلىگى ەتىپ قايتا قۇرۋ تۋرالى جانە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قارۋلى كۇشتەرىن قۇرۋ تۋرالى جارلىقتارعا قول قويىلدى. قازاقستان ارمياسى 30 جىلدان استام ۋاقىت ىشىندە ءوزىنىڭ دامۋ تاريحىن ءىس جۇزىندە «تازا پاراقتان» باستاپ, كۇردەلى جولدان ءوتتى.
پرەزيدەنتتىك ورتالىقتىڭ جيناعىنان الىنعان ماتەريالدار اسكەري قاۋىپسىزدىك سالاسىنداعى تاريحي مۇرانى, سونداي-اق قازىرگى قارۋلى كۇشتەردى قۇرۋ پريزماسى ارقىلى قازاق مەملەكەتىنىڭ قالىپتاسۋىن كورسەتەدى.
كورمە 30 مامىرعا دەيىن جالعاسادى.
فوتو. سۇلتان سەيىتوۆ
