گەنەرال-مايور, قازاقستان جوعارعى قارۋلى كۇشتەرىنىڭ جانە اۋعان سوعىسىنىڭ ارداگەرى ءالىمجان ەرنيازوۆتان جاستاردى پاتريوتتىق رۋحتا تاربيەلەۋدىڭ ماڭىزى جانە الەمدىك گەوساياسي جاعداي كۇردەلەنە تۇسكەن ۋاقىتتاعى وتاندىق اسكەرىمىزدىڭ كۇش-قۋاتى تۋرالى سۇرادىق.
– ءبىرىنشى سۇراقتى وزىڭىزدەن باستاساق. اسكەري قىزمەتكە قالاي كەلدىڭىز؟ اسكەري جولىڭىز تۋرالى قىسقاشا ايتىپ بەرسەڭىز.
– قازىر «اسكەرگە بار, جالىندى جاس!» دەپ ۇرانداتىپ جاتادى. ويتكەنى كوپشىلىگى اسكەرگە بارعىسى كەلمەيدى. ءتىپتى جالعان انىقتاما جازدىرىپ الۋ فاكتىسى انىقتالىپ جاتادى. ءبىزدىڭ كەزدە وتان الدىنداعى بورىشىن وتەمەگەن ازاماتتارعا «سەنىمسىز قارايتىن». اعالارىمىز اسكەري فورماسىن كيىپ, اۋىلعا كەلگەن سايىن قىزىعۋشىلىعىمىز ارتىپ, اسكەرگە بارۋعا ىنتىعاتىنبىز.
مەكتەپ بىتىرگەننەن كەيىن قازالى ۆاگون جوندەۋ دەپوسىندا سلەسار رەتىندە جۇمىس ىستەپ, ەڭبەككە ارالاسىپ, اتا-اناما قولعابىس بولدىم. «ەردى ەڭبەك ەسەيتەدى» دەگەندەي, الدى-ارتىمدى باعامداپ, ءبىلىم الۋدى ويلادىم. ەگەر ينستيتۋتتا وقيتىن بولسام, ۇيگە سالماق سالاتىنىمدى ءتۇسىندىم. ءسويتىپ, 1973 جىلى الماتى قالاسىنداعى اسكەري ۋچيليششەنى سانالى تۇردە تاڭداپ, اسكەري جولىم باستالدى. 1977 جىلى ۋچيليششەنى بىتىرگەننەن كەيىن سارىوزەكتەگى 68-موتواتقىشتار ديۆيزياسىنا جىبەردى. كوپ ۇزاماي الماتى قالاسىنداعى 186-موتواتقىشتار پولكىنە اۋىستىم. 1979 جىلى 26 جەلتوقساندا تۇنگى ۋاقىتتا دابىل قاعىلىپ, اۋعانستانعا اكەتتى.
– اۋعان سوعىسىندا قانشا ۋاقىت بولدىڭىز؟
– ەكى جىلعا جۋىق اۋعانستانداعى جويقىن سوعىستىڭ ورتاسىندا بولدىم. العاشقى جىلى ۆزۆود كومانديرى, كەيىن 9-روتانىڭ كومانديرى رەتىندە سوعىسقا ارالاستىم.
– ودان كەيىنگى اسكەري ءومىرىڭىز قالاي ءورىلدى؟
– وتكەن عاسىردىڭ 80-جىلداردىڭ باسىنان 90-جىلداردىڭ اياعىنا دەيىن اسكەري قىزمەتتىڭ ءتۇرلى ساتىسىنان ءوتتىم. كالينين اتىنداعى 210-موتواتقىشتار پولكىنىڭ, 48-موتواتقىشتار ديۆيزياسىنىڭ موتواتقىشتار باتالونىنىڭ كومانديرى, تۇركىستان اسكەري وكرۋگىنىڭ قولباسشىسى, جەزقازعان وبلىسى بالقاش قالالىق اسكەري كوميسسارى, سوسىن شىعىس قازاقستان وبلىسىنداعى گەورگيەۆكا ەلدى مەكەنىندە ورنالاسقان موتواتقىشتار پولكىنىڭ كومانديرى, سارىوزەكتەگى موتواتقىشتار ديۆيزياسى كومانديرىنىڭ ورىنباسارى بولدىم.
2000 جىلداردان زەينەتكە شىققانعا دەيىن قازاقستان قارۋلى كۇشتەرى ارسەنالدار مەن قارۋ قورى بازاسى باس باسقارماسىندا, قۇرلىق اسكەرى گۆارديالىق وقۋ ورتالىعىندا, «باتىس» وڭىرلىك قولباسشىلىعى اسكەرلەرىندە, قازاقستان قورعانىس مينيسترلىگى باس ينسپەكتسياسىندا, جاۋىنگەرلىك دايارلىق دەپارتامەنتىندە ءتۇرلى دەڭگەيدەگى باسشىلىق قىزمەتتى اتقاردىم.
2014 جىلى زەينەتكە شىعىپ, دەمالىستا جۇرگەنىمدە ەل اعالارى «ەلگە قىزمەت ەت» دەپ شاقىرىپ, قىزىلوردا وبلىسىنىڭ قورعانىس ىستەر جونىندەگى دەپارتامەنتىنىڭ باستىعى بولدىم.
– جاستاردىڭ اسكەرگە بارعىسى كەلمەيتىنىنىڭ نەگىزگى سەبەبى نەدە؟
– جاستار اراسىندا قاتارلاستارى وقۋ-ءبىلىم, مانساپ قۇرىپ جۇرگەندە, اسكەردە جۇرگەندەر قۇر قالاتىنداي سەزىنەتىندەر كوپ. ەكىنشى جاعىنان, اسكەردەگى قاتاڭ ومىردەن قورقادى. قازىر اسكەردەگى قىسىم, زورلىق, قىلمىس تۋرالى اقپارات ءجيى ايتىلادى. مۇنى ەستىگەن اتا-انالار اسكەرگە ۇلىن جىبەرگىسى كەلمەيدى.
ءبارى تاربيەگە كەلىپ تىرەلەدى. وتان وتباسىنان باستالادى. بۇل – اقيقات. «ۇيادا نە كورسەڭ, ۇشقاندا سونى ىلەرسىڭ» دەگەن اتالى ءسوزدىڭ ماعىناسى تەرەڭ. وتباسىنداعى تاربيەنى دۇرىستاۋ كەرەك. ال وتباسىلىق قۇندىلىقتاردى قالىپتاستىرۋدا مەملەكەتتىك يدەولوگيا ماڭىزدى ءرول اتقارادى. ياعني ۇلتتىق تاربيەگە ءمان بەرىپ, بىرەۋگە قيانات قىلماۋدى, تارتىپكە باس ءيۋدى بالا كەزدەن ساناسىنا ءسىڭىرۋ ماڭىزدى. ءبىزدىڭ بايلىعىمىز – ۇلان-بايتاق جەرىمىز. جەر – حالىقتىكى! ونى قورعايتىن جىگىتتەرىمىز نامىستى, باتىل, جىگەرلى بولماسا, ەلدىگىمىز قالاي ماڭگى بولادى؟!
پاتريوتيزم – ۇلتتىق رۋحتىڭ نەگىزگى بەلگىسى دەپ قابىلداماي, ءىس ءونىمسىز, جۇمىس جۇيەسىز بولا بەرەدى.
– 2 جىل سوعىس كورىپ, 40 جىل اسكەر قاتارىندا قىزمەت ەتكەن مامان رەتىندە اسكەري قىزمەتتى جاستار قىزىعاتىن قىزمەتكە اينالدىرۋدىڭ جولىن ايتا الاسىز با؟ ازاماتتاردى وتان الدىنداعى بورىشىنا ىنتالاندىرۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟
– قارۋلى كۇشتەرى جۇيەسىن زامان تالابىنا ساي رەفورمالاپ, الدىمىزدا جاڭا وزگەرىستەر ەنگىزۋ مىندەتى تۇر. ساربازداردى تەگىن جۇمىس كۇشى رەتىندە قاراماي, پروفەسسيوناليزمگە كوڭىل بولگەن دۇرىس. اسكەردە بولعان جاستاردى جوعارى وقۋ ورنىنا ءتۇسۋ جەڭىلدىگى قاراستىرىلىپ وتىر. اسكەري قىزمەتتەگى ادامدارعا بىرقاتار الەۋمەتتىك جەڭىلدىكتەر بار. دەگەنمەن بۇلار ازدىق ەتەدى.
اسكەري قىزمەتتەگىلەردىڭ جالاقىسىن كوتەرۋ كەرەك. ءتۇرلى الەۋمەتتىك پاكەتتەردى ەنگىزىپ, اسكەري ادامدارعا قوعامنىڭ كوزقاراسىن دۇرىستاۋ كەرەك. ماسەلەن, 1989 جىلدىڭ 15 اقپانىندا كەڭەس اسكەرلەرى اۋعانستان اۋماعىنان شىعارىلعان كۇندى اتاۋلى مەرەكە رەتىندە قابىلدايمىز. اتقارۋشى بيلىكتە جۇرگەندەر بۇل كۇننىڭ ماڭىزىنا دۇرىس ءمان بەرمەيدى. ءوتتى-كەتتى قارايدى. وسىدان كەيىن جاستار قالاي اسكەرگە قىزىعادى؟
– اسكەري مامان رەتىندە جاستاردىڭ فيزيكالىق, پسيحولوگيالىق, ەموتسيونالدىق, ينتەللەكتۋالدىق دەڭگەيىنە باعا بەرە الاسىز با؟ ءبىزدىڭ جاستاردىڭ ارتىقشىلىعى مەن كەمشىلىگى تۋرالى ويلانىپ كوردىڭىز بە؟
– ارينە, جاستاردىڭ اراسىندا ەلىم, جەرىم دەپ جۇرگەندەرى كوپ. ولارعا مەملەكەت تاراپىنان قانداي كومەك كورسەتىلۋدە؟ بۇل بولەك سۇراق.
جالپى سپورتتى سەرىك ەتىپ, حالىقارالىق بايراقتى باسەكەلەردە ەلدىڭ نامىسىن ابىرويمەن قورعاپ جۇرگەن جاستاردىڭ ەرىك-جىگەرىن, تالاپ-ارمانىن كورىپ قۋانامىن. ولار وزدەرىن فيزيكالىق تۇرعىدا شىڭدايدى جانە پسيحولوگيالىق تۇرعىدا تۇراقتى كەلەدى.
قازىر تەحنولوگيا زامانى. ءىت مەن جي كوپتەگەن سالاعا تۇبەگەيلى وزگەرىس اكەلىپ, الەمدىك ەكونوميكانىڭ نەگىزگى قوزعاۋشى كۇشىنە اينالدى. جاستار بۇل سالالاردى مەڭگەرۋدە بىزدەن وزىپ تۇر. ياعني ينتەرنەتتىڭ يگىلىگىن قولدانىپ, تەحنولوگيانى تەز مەڭگەرەدى. ينتەللەكتۋالدىق دەڭگەيى جوعارى. ەلەكتروندى شىلىم شەگىپ, كاليان تارتىپ جۇرگەن جاستاردى كورگەندە كوڭىلىمىز قۇلازىپ قالادى.
– ءوزىڭىز بىلەتىندەي, الەمدىك گەوساياسي جاعداي ۋشىعىپ تۇر. مۇنداي كەزدە وتاندىق اسكەردىڭ قاۋقارىن باعالاۋ ورىندى دەپ بىلەمىن.
– ادامزات ءتورتىنشى ونەركاسىپتىك رەۆوليۋتسيا تابالدىرىعىندا تۇر. ۇزاق جىلدار بويى قالىپتاسقان الەم ەلدەرىنىڭ ەكونوميكالىق بايلانىسى ءۇزىلىپ, گەوساياسي وزگەرىستەر ورىن الۋدا.
قۋاتتى ەلدەر الەمگە ءامىرىن جۇرگىزۋگە كۇش-جىگەرىن سالۋدا. ءتىپتى ايماقتىق يمپەريالار ۇپايىن تۇگەندەۋگە نيەتتى.
رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ ءبىرتۇتاس گرۋزيانى بولشەكتەپ, ۋكرايناعا سوعىس اشۋى وسىعان ايقىن مىسال.
يزرايل مەن حاماس اراسىنداعى قاقتىعىستار, يراننىڭ ايماقتىڭ ساياسي جاعدايىنا ىقپال ەتۋگە تالپىنۋىن كورۋگە بولادى. تۇركيانىڭ دا وزىندىك مۇددەسى بار. قاراباققا ازەربايجان مەن ارمەنيانىڭ تالاسى, قىتاي مەن تايۆاننىڭ مۇددەلەر قاقتىعىسى كەز كەلگەن ۋاقىتتا ۋشىعىپ كەتۋى مۇمكىن.
ەندى قازىرگى ءىرىلى-ۇساقتى سوعىستاردىڭ نەگىزگى نىشانىن كورەتىن بولساق, سوعىس تاكتيكاسى, اسكەري ستراتەگيا مۇلدە باسقا ارناعان بۇرىلدى. وعان عىلىمي تەحنيكالىق رەۆوليۋتسيانىڭ اسەرى وراسان. جاڭا تەحنولوگيالار مەن جاڭا تسيفرلى مۇمكىندىكتەر, باقىلاۋ جۇرگىزۋ قۇرىلعىلارى مەن تەحنيكالارى سوعىس كەلبەتىن, ۇرىس جۇرگىزۋ قيمىلىن وزگەرتتى. بۇل جاڭا ءداۋىردىڭ سوعىسى – بۇل دروندار مەن زىمىرانداردىڭ سوعىسى.
ءبىزدىڭ اسكەر زاماناۋي سوعىس تەحنولوگياسىمەن قانشالىقتى قامتىلدى؟ مىنە, ءبىزدىڭ ەلدىڭ باسشىلارى وسى باعىتتا ىزدەنىپ جاتقانى انىق.
