قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قۇرمەتتى پروكۋرورى, ادىلەت گەنەرال-مايورى, زاڭ عىلىمدارىنىڭ كانديداتى, پروفەسسور, بۇگىندە «ماقسۇت نارىكباەۆ ۋنيۆەرسيتەتى» اق ديرەكتورلار كەڭەسىنىڭ توراعاسى بولات سەمبيننىڭ ەسىمى تەك ءوز ورتاسىندا عانا ەمەس, ەلىمىزدىڭ ارۋ التايدان قارت اتىراۋعا دەيىن سوزىلعان ۇلان-بايتاق ولكەسىنە كەڭىنەن تانىمال مەملەكەت قايراتكەرى دەسەم ارتىق ايقاندىق ەمەس. ويتكەنى ول – بار سانالى عۇمىرىن ەلىمىزدىڭ پروكۋراتۋراسىنىڭ, ونىڭ ىشىندە زاڭ ۇستەمدىگىن ساقتاۋ جولىنا ارناعان جانە قۇقىقتىق جۇيەنىڭ قالىپتاسۋى مەن دامۋىنا سۇبەلى ۇلەس قوسقان تۇلعاسى بيىك ازامات.
بوز دالاسىنا بۋرا شوككەن قاسيەتى مەن كيەسى مول سارىسۋ توپىراعىندا ۇلى وتان سوعىسىنىڭ ارداگەرى, ۇلاعاتى ۇزاققا جايىلعان ۇستاز دوندا سەمبين مەن اياۋلى اناسى كۇمىساي قۇرعان وتباسىنىڭ ءتولباسى بولىپ دۇنيە ەسىگىن جامبىل وبلىسىنىڭ جايىلما اۋىلىندا اشقان جان.
قازاق حالقى ءۇشىن ونىڭ قاي ولكەسى بولماسىن ونىڭ قاسيەتى دە بيىك, كيەسى دە مول جەرلەرى وتە كوپ! سونىڭ ءبىرى – قاسيەتتى اۋليەاتا وڭىرىندەگى تابيعاتى قاتال, جۇرتى جومارت, ەلى ەڭبەكقور سارىسۋ ەلى. ال كەشەگى قورقىت بابادان كەيىن ۇلى دالانى قوبىز ۇنىمەن اۋەلەتكەن ىقىلاس دۇكەنۇلى, قازاق تەاتر جانە كينو ونەرىنىڭ اقتاڭگەرى, كسرو حالىق ءارتىسى, قازاقستاننىڭ ەڭبەك ەرى ءاسانالى ءاشىموۆ, بەلگىلى قوعام قايراتكەرلەرى ساناق ابەۋوۆ, الدابەرگەن سارسەنباەۆ, سەيفۋللا قوجاحانوۆ, عالىم كوپشىل ءابدىماجيتوۆ, ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىندە ۇزاق جىلدار جاۋاپتى قىزمەتتەر اتقارعان تىلەۋ مىرزانوۆ, قولىنداعى قامىمەن ەل تانىعان ايتۋلى جازۋشىلار بەرىك شاحانوۆ, پەرنەباي دۇيسەنبين, قالي سارسەنباي, يتاليانىڭ اتاقتى لا-سكالا وپەرا تەاترىندا تۇڭعىش ءان سالعان قازاق بالاسى, بوكەڭ اعامىزدىڭ نەمەرە ءىنىسى ءدۇلدۇل ونەر يەسى امانگەلدى سەمبين, جەزتاڭداي انشىلەر ساۋلە جانپەيىسوۆا, ارداق يساتاەۆا مەن تورعىن سمايىلوۆا سىندى دارابوزدار وسى قاستەرلى توپىراقتان شىققان.
وسىنداي شوقتىعى بيىك جەرلەستەر قاتارىنىڭ العى شەبىندە تەكتى ۇرپاقتان تاراعان قازاقستان پروكۋراتۋراسى سالاسىنىڭ ساڭلاعى, سارىسۋ وڭىرىنەن شىققان تۇڭعىش گەنەرال, بيىل 80 جاستىڭ سەڭگىرىنە شىعىپ وتىرعان بولات سەمبين اعامىز دا تۇر.
جاستايىنان بىلىمگە قۇشتار, سپورتقا جاقىن وسكەن بولات اعامىز جايىلما اۋىلىنداعى لەنين ورتا (قازىرگى ايتەكە بي) مەكتەبىن ۇزدىك اياقتاپ, مەحانيزاتورلىق ەڭبەكتىڭ العاشقى اششى ءدامىن تاتىپ, اسكەر ءتارتىبىن كورىپ, باسىن اق قار شالعان الاتاۋعا ءسان بەرىپ تۇراتىن اسەم الماتىداي قالاعا ءبىلىم ىزدەپ كەلىپ, س.م.كيروۆ اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ (قازىرگى ءال-فارابي اتىنداعى ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى) زاڭ فاكۋلتەتىنە ستۋدەنت بولىپ قابىلدانعان بولات سەمبيننىڭ تاۋدان اققان وزەندەي ءومىرى مەن قىزمەت جولى وسىلايشا باستالدى.
العاشقى كاسىبي ەڭبەك جولى جەر ءجانناتى جەتىسۋ ءوڭىرىنىڭ گۆاردەيسكي اۋدانىندا پروكۋروردىڭ كومەكشىسى قىزمەتىنەن باستاعان ول تالدىقورعان وبلىسى كيروۆ اۋدانىنڭ پروكۋرورى, كەيىننەن جاڭادان اشىلعان تورعاي وبلىسى پروكۋرورىنىڭ ورىنباسارى, وبلىس پروكۋرورى, قاراعاندى وبلىسى پروكۋرورىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى, الماتى جانە تالدىقورعان وبلىستارىنىڭ پروكۋرورى, الماتى جانە قازاق تەمىرجولى پروكۋرورى سىندى اسا جاۋاپتى جولداردان ۇلكەن ابىرويمەن ءوتىپ قازاقستان رەسپۋبليكاسى باس پروكۋرورىنىڭ ورىنباسارى دەڭگەيىنە كوتەرىلگەن ىسكەر ۇيىمداستىرۋشى, قىلمىستىق ءىس جۇرگىزۋدىڭ بەرەن مامانى, بىلىكتى باسشى بولدى.
سونىمەن قاتار, زاڭ سالاسىنىڭ عالىمى رەتىندە ەلىمىزدە پروكۋراتۋرا جانە قۇقىق قورعاۋ جۇيەلەرىنىڭ جۇمىستارى بويىنشا قابىلدانعان كوپتەگەن زاڭداردىڭ جوبالارىن دايىنداۋعا اتسالىسقاندىعى تاعى بار. قۇقىق سالاسىنا قاتىستى قولدانىستا جۇرگەن كوپتەگەن مونوگرافيالاردىڭ اۆتورى. سونىمەن قاتار, باسشىلىق قىزمەت جولدارىندا بىرقاتار اۋداندار مەن وبلىس تۇرعىندارىنىڭ سەنىمىنە يە بولىپ, حالىق قالاۋلىسى اتانىپ, جەرگىلىكتى كەڭەستەرگە دەپۋتات بولىپ سايلانسا, ەكى مارتە قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتى ماجىلىسىنە «اق جول» جانە «ادىلەت» ساياسي پارتيالاردىڭ پارتيالىق تىزىمدەرى بويىنشا دەپۋتاتتىققا كانديدات بولىپ تىركەلگەنىن دە ۇلكەن مارتەبە سانايمىن.
زەينەتكەرلىككە شىققاننان كەيىن تاۋەلسىز قازاق ەلىنە اسا قاجەتتى كاسىبي بىلىكتىلىگى جوعارى ماماندار دايارلاۋ ىسىنە بەل شەشە كىرىسكەن ول ەلىمىزدەگى
ساياسي-قۇقىقتىق رەفورمالاردىڭ تابىستى ىسكە اسىرىلۋىنا بەلسەندى ىقپال ەتكەن كاسىبي زاڭگەر عالىم, ورەسى بيىك زەرتتەۋشى قاتارىنان كورىنە ءبىلدى.
اتام قازاق ۇرپاعىنا ارناپ ارتىندا قالدىرعان «جاقسىنىڭ جانىندا ءجۇر, ساپارلاسىڭا سەنىمدى سەرىك بول!» دەگەن باتالى ءسوزىن وزىنە مۇرات تۇتقان ول ءومىر جولىندا تالاي ءىرى تۇلعالى اتپال ازاماتتارمەن قاتار ءجۇرىپ, اينىماس سىيلاستىققا يە بولىپ, ساپارلاس بولعان جاعدايلارىن ءوزى دە ۇلكەن قۇرمەتپەن ەسىنە الىپ وتىرادى.
اسا جاۋاپتى قىزمەتتەردە شار بولاتتاي شىڭدالعان, اعىنان تۇرىپ, ادالىنان جارالعان بولات اجاقايۇلى – اتاق پەن داڭققا, كەۋدە تولتىرار ماراپات ءۇشىن ەش ۋاقىتتا قىزمەت جاساماعان جان. ال اتاق پەن داڭقتىڭ, ابىروي مەن مارتەبەنىڭ, قۇرمەت پەن سىيدىڭ وعان ءوز ەڭبەگى مەن اق پەيىلىنە بەرىلگەنىن, ادالدىعى مەن تازالىعى ارقاسىندا كەلگەنىن ونى قورشاعان قابىرعالى قوعام وتە جاقسى بىلەدى. ول كىسىنىڭ الدىن كورىپ, تاربيەسىن العان كوپتەگەن ازاماتتار بۇگىندە تاۋەلسىز قازاقستاندا ءتول كونستيتۋتسيامىز تالاپتارىنىڭ ساقتالۋى مەن زاڭ ۇستەمدىگىنىڭ بەرىك ورنىعۋى جولىندا ايانباي ەڭبەك ەتىپ ءجۇر.
بار قازاق قۇرمەت تۇتقان كەمەڭگەر ديماش قوناەۆ «ادامدىق قالىپتى بيىك ۇستاۋ – كىمگە دە بولسا ۇلكەن سىن!» دەپ ارتىنا ادامدىقتى العا جەتەلەر اتالى ءسوز قالدىرعان ەكەن. ال مەن قازاقى كەيپىن جوعالتپاعان, ىزگىلىگىمەن ءوز بويىنا ءسان بەرگەن بولات اجاقايۇلىن سول ادامدىق قالىپتى ءومىر بويى ساقتاعان, وعان كولەڭكە تۇسىرمەي «باپتاعان» بىردەن-ءبىر تاباندى ءدۇر ازامات دەر ەدىم.
سوندىقتان دا, ونىڭ ەرەن ەسىمى قازاقستان رەسپۋبليكاسى پروكۋراتۋرا سالاسىنىڭ التىن كىتابى مەن تاريحىنا جازىلعانى وسى زاڭ ۇستەمدىگىن ساقتاۋداعى توككەن ماڭداي تەرى, كۇن مەن ءتۇندى بولمەي ەتكەن ەڭبەگىنىڭ جەمىسى جانە جەڭىسى دەپ تانيمىن! ويتكەنى باسشىلارى قولداعان, ارىپتەستەرى مويىنداعان, شاكىرتتەرى ۇلگى تۇتقان, ارتىنان بەيسۋات ءسوز ىلەستىرمەگەن گەنەرال بولات سەمبيننىڭ ومىرلىك جانە قىزمەتتىك فيلوسوفياسىنىڭ بەرىك تەمىرقازىعى – ونىڭ ءوزى ىسىنە دەگەن كىرشىكسىز ادالدىعىمەن باعالانىپ, ولشەنەتىنى ءسوزسىز.
دۇنيە داۋرەننىڭ شاپقان اتتاي ءومىر كوركىن توزدىرماعان بولات اجاقايۇلىنىڭ بويىنداعى كەيىنگى بۋىن جاستارعا ونەگە بولار اسىل قاسيەتتەردىڭ بىرەگەيى, ونىڭ تەرەڭ ەنتسيكلوپەديالىق ءبىلىمى, وتكەندى ەستە ساقتاۋ قابىلەتى, ادەبيەت پەن ۇكىلى ونەرگە جاقىندىعى جانە بار جاڭالىق پەن تاعىلىم-تاربيەنىڭ ورداسى مەرزىمدى ءباسپاسوزدى ۇزبەي وقۋ داعدىسى دەر ەدىم.
جالپى, بولات اعا – شىن مانىندە ونەر قونعان تەكتى اۋلەتتىڭ پەرزەنتى. ونىڭ اتالاس اكەلەرىنىڭ ءبىرى كەشەگى شەرتپە كۇيدىڭ شەبەرى اتانعان سۇگىرمەن زامانداس داۋلەسكەر كۇيشى ناقىپ قاريا بولعانىن, ال نەمەرە اعالارى قابىل مەن دابىلدىڭ دا قولىنان قازاقتىڭ قارا دومبىراسىنىڭ تۇسپەگەنىن جانە وسى ءۇش ايگىلى ەسىمنىڭ قازاق كۇي انتولوگياسى جيناعىنا كىرگەنىنەن-اق ايقىن اڭعارۋعا بولادى.
بۇگىندە تۇتاس ءبىر اۋلەتتىڭ بيىك بايتەرەگىندەي بولىپ وتىرعان بولات اعا ءوزىنىڭ ارتىنان ەرگەن باۋىرلارىنا ورەلى ىستەرىمەن ونەگە, جۇرەك كوڭىلىمەن قامقور بولا بىلگەنىن ءبىز وتە جاقسى بىلەمىز. قينالعاندا قاسىنان تابىلاتىن, قۋانعاندا جۇرەك تۇسىندا جۇرەتىن قوس قارلىعاش قارىنداستارى ءنۇربيبى مەن نۇربالا, ءىزىن باسىپ كەلە جاتقان قانات پەن مۇرات, ءتىلىن الىپ, ءسوزىن جەرگە تاستامايتىن تالعات پەن قايراتتار ونىڭ كوڭىل ماقتانىشى, ارتىندا تۇرعان تىرەكتەرى. ءبارى دە – جوعارى ءبىلىم الىپ, باسشىلىق قىزمەتتە بولعان ازاماتتار. بولات اعامىز – تۋعان توپىراعى كيەلى اۋليەاتا ءوڭىرىنىڭ, قاسيەتتى سارىسۋ جۇرتىنىڭ شىن تىلەۋقورى, ناعىز جاناشىرى. ول – تۋعان جەرىنەن ەشقاشان قول ۇزبەگەن باۋىرمال جان. ونىڭ ۇستىنە ول – كەم دەگەندە جىلىنا ءبىر رەت ءوزى تۇلەپ ۇشقان وتانىنا بارىپ قايتادى. بۇگىندە ەل اعاسى بولىپ وتىرعان, سارىسۋ اۋداندىق ءماسليحاتىنىڭ حاتشىسى قىزمەتىن ابىرويمەن اتقارعان, اۋداننىڭ قۇرمەتتى ازاماتى قانات ءىنىسى مەن كۇلاي كەلىننىڭ ىستىق ىقىلاستارىمەن دوندا اكەمىز جاققان وتباسىنىڭ وتىن سوندىرمەي, جارىعىن وشىرمەي وتىرعان قاراشاڭىراققا ءتاۋ ەتۋ داستۇرىنەن ءبىر ساتتە جاڭىلماعان ازامات. ۇزاق جولى بار كەرۋەن كوشتەردى باستاعان كەشەگى ۇلى بابالاردىڭ تاڭدايىنان شىققان «بىرگە تۋعاننىڭ بەرىك قورعانى بار!» دەگەن ۇلاعاتتى ءسوزى دە وسىنداي سۇيەگى سۇلتان, تاتۋلىعى مەن ىنتىماعى وزعان, الەۋەتى جاراسقان اۋلەتتەرگە ارنالعان شىعار؟!
وكىنىشتىسى, بۇگىندە ات جالىن تارتىپ ازامات بولعان اسقارداي ۇلى مەن ايجانداي اياۋلى قىزىنىڭ اسىل اناسى, ماڭگىلىك سەرتتەسكەن سەرىگى, وتىز جىل وتاسقان جان جارى ءمانسيا داۋاسىز دەرتتەن ايىقپاي ءبىراز جىلدار بۇرىن كوز جۇمعانى اعانىڭ جۇرەگىنە وتە اۋىر ءتيدى. سول ءبىر اۋىر كۇندەرى اسىل ازاماتتىڭ قايعىسىن ءبولىسىپ, قولتىعىنان دەمەگەن قازاقتىڭ كورنەكتى مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى, مارقۇم ماقسۇت نارىكباەۆ باستاعان ايتۋلى ازاماتتار سىيلاستىقتىڭ وشپەس ۇلگىسىن كورسەتتى.
كىسى سىرتىنان عايبات ايتۋدان اۋلاق, وتىرىكتىڭ «اۋىلىن» سىرت اينالاتىن, پەيىل-كوڭىلىنىڭ تەرەزەسى يماندىلىق پەن مەيىرىم شۋاعىن توگىپ تۇرار بولات اعا – بۇگىندە نەمەرەلەرى مەن شوبەرەلەرىنىڭ سۇيىكتى اتاسى. باقىتتى عۇمىرلارىن اللا ۇزاعىنان ءسۇيىندىرسىن!
مىنە, ەل جايلاعان ورتالىقتان الىستاۋ جاتقان الاقانداي جايىلما اۋىلىنان شىققان بوزبالا بولات سەمبين بۇگىندە مارتەبەلى گەنەرال, ابىرويلى پروفەسسور, بيىك ازامات دەڭگەيىندە ەلىنە بەلگىلى ەل اعالارىنىڭ بيىگىنە شىعىپ وتىر.
دانا حالقىمىزدا «ازاماتىن كورىپ, ەلىن تانى!» دەگەن قاناتتى ءسوز بار. قازاق ەلىندە ىرگەلى ىستەرى ونەگە مەن اتقارعان ادال قىزمەتتەرى ۇلگى بولار وسىنداي ۇلتجاندى, وتانشىل, مەملەكەتشىل, ەڭ باستىسى, حالقىن سۇيەتىن, جايساڭ ازاماتتارىمىز كوپ بولسىن دەيمىز!
ءۇمىتىمىزدى ۇكىلەپ سولاي بولارىنا سەنەيىك!
قىرعىزالى تىلەۋوۆ,
مەملەكەتتىك قىزمەت ارداگەرى
استانا قالاسى
