استانا قالاسىنىڭ اكىمى جەڭىس قاسىمبەك وسى اپتانىڭ بەيسەنبىسىندە الماتى اۋدانىنىڭ تۇرعىندارىمەن كەزدەسىپ, 4,5 ساعات بويى حالىقتىڭ سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرىپ, ماسەلەلەرىنە قۇلاق ءتۇردى. ەلورداداعى №51 مەكتەپ-گيمنازيا قابىرعاسىندا وتكەن كەزدەسۋ بارىسىندا تۇرعىنداردىڭ كوبىنىڭ جانايقايى اباتتاندىرۋ, قۇرىلىسى بىتپەگەن تۇرعىن ۇيلەر, كىرگەن پاتەرلەرىنىڭ بىرنەشە جىلدان بەرى قۇجاتىن الا الماۋ, باسپاناسىز جۇرگەن جالعىزباستى انالار, جولدار مەن الەۋمەتتىك نىساندار سالۋ جانە تاعى دا باسقا وزەكتى جايتتارمەن بايلانىستى بولدى. ولاردىڭ سۇراقتارىنا, اكىم جانە اۋدان باسشىلىعىنان بولەك, ءتيىستى باسقارما باسشىلارى دا جاۋاپ بەردى.
جيىندا الدىمەن اۋدان اكىمى ماقسات ساماتۇلىنىڭ اتالعان اۋدان كولەمىندەگى جۇمىس ەسەبى تىڭدالدى. ول بىلتىر قالا اكىمى الماتى اۋدانى حالقىمەن 5 ەسەپتىك كەزدەسۋ وتكىزىپ, وعان 1 مىڭ ادام قاتىسقانىن, 325 سۇراق ءتۇسىپ, سونىڭ 90 پايىزى شەشىمىن تاپقانىن جانە قالعان سۇراقتار باقىلاۋعا الىنعانىن جەتكىزدى.
اباتتاندىرۋ – كۇن تارتىبىندە
– ءبىرىنشى ماسەلە – اباتتاندىرۋ جانە كوگالداندىرۋ جۇمىستارى. اۋدان اۋماعىندا 500 اۋلا اۋماعى بار, سوڭعى 3 جىلدا 207 اۋلا اباتتاندىرىلدى. تاعى 100 اۋلا گۇلدەندىرۋدى قاجەت ەتەدى. بيىل 35 اۋلانى كەشەندى اباتتاندىرۋ جوسپارلانۋدا. سونىمەن قاتار سوڭعى 3 جىلدا 34 قوعامدىق كەڭىستىك اباتتاندىرىلدى. وتكەن جىلى ق.ساتپاەۆ كوشەسى, اقبۇلاق وزەنى جاعالاۋى بويىنشا جۇرگىنشىلەر كەڭىستىگىن, ك.ازىرباەۆ, قورداي كوشەلەرىندەگى گۇلباعىندا اۋقىمدى جۇمىس جۇرگىزىلگەنىن اتاي كەتۋ كەرەك. وسى جىلى بولىنگەن قارجى شەڭبەرىندە 6 قوعامدىق كەڭىستىكتى, اتاپ ايتقاندا, تاۋەلسىزدىك داڭعىلىنداعى, ياعني اقبۇلاق وزەنىنەن باستاپ ب.مومىشۇلى داڭعىلىنا دەيىنگى ارالىقتى, ت.جۇرگەنوۆ كوشەسىندەگى, ياعني ايناكول مەن ج.ناجىمەدەنوۆ كوشەلەرى ارالىعىن, اقبۇلاق وزەنى جاعالاۋىن, ياعني ابىلايحان مەن اممان كوشەلەرى ارالىعىن, ابىلايحان داڭعىلىن, ياعني كۇيشى دينا مەن ب.مومىشۇلى كوشەلەرى ارالىعىن, ق.ساتپاەۆ ەسكەرتكىشى ماڭايىن, «Bravo family» تك اۋماعىن اباتتاندىرۋ كوزدەلۋدە, – دەدى اۋدان اكىمى بايانداماسىندا.
الماتى اۋدانى «جاسىل ايماق» كلاستەرىمەن اتى شىققان. اۋداندا قازىرگى تاڭدا 7 پارك, 2 بۋلۆار جانە 30-دان استام گۇلباعى مەن قوعامدىق كەڭىستىك, 200-گە جۋىق اعاش, 41 مىڭنان استام بۇتا, 3,5 ملن شارشى مەتر گازون بار. بيىل تاعى 15 مىڭ تۇپتەن استام اعاشتى تاۋەلسىزدىك, ابىلايحان, ۇلى دالا داڭعىلدارى مەن ت.جۇرگەنوۆ كوشەسىنە, اقبۇلاق وزەنى جاعالاۋى ماڭىنا وتىرعىزۋ جوسپارلانىپ وتىر.
ەكىنشى ماسەلە – جارىقتاندىرۋ. اۋداندا بارلىعى 15565 جارىقتاندىرۋ تىرەگى بار, ونىڭ 9200-ءى كوشەنى, 5360-ى پاركتەردى جارىقتاندىرۋ تىرەكتەرى, 39 دىڭگەك, 966 تىرەك ورامىشىلىك جارىقتاندىرۋعا ارنالعان. سونىمەن قاتار 20460 جارىقشام ىسكە قوسىلعان. اۋدانداعى وزەكتى ماسەلەنىڭ ءبىرى – كوشەلەردى, پاركتەر مەن ورامىشىلىك اۋماقتاردى جارىقتاندىرۋ. بۇل باعىتتا كۇن سايىن جۇمىس جۇرگىزىلەدى, 2023 جىلى 40 اۋلا مەن 8 ورامىشىلىك جولدار جارىقتاندىرىلدى. بيىل اۋدان كولەمىندە تالداۋ جۇرگىزىلىپ, تاعى دا 35 اۋلا مەن 7 ورامىشىلىك جولداردى جارىقتاندىرۋ قاجەتتىلىگى انىقتالدى.
ءۇشىنشى ماسەلە – سانيتاريا. سانيتاريالىق تازالاۋعا اۋداندا 22 مەردىگەر ۇيىم, 500 تەحنيكا مەن 600 جول جۇمىسشىسى جۇمىلدىرىلعان. كۇننىڭ جىلىنۋىنا بايلانىستى اۋداندى قىستان كەيىنگى قالپىنا كەلتىرۋ جۇمىستارى باستالىپ, سونىڭ ىشىندە تروتۋارلاردى, قورشاۋلاردى, جارىقتاندىرۋ تىرەكتەرىن, ايالداما پاۆيلوندارىن, كوپىرلەردى جۋىپ-شايۋ جانە بۇزىلعان, سىنعان جەرلەردى جوندەۋ جۇمىستارى قارقىندى جۇرگىزىلۋدە.
– وزدەرىڭىز بىلەتىندەي, مەملەكەت باسشىسىنىڭ باستاماسىمەن قالادا, سونىڭ ىشىندە ءبىزدىڭ اۋداندا «تازا قازاقستان» ەكولوگيا اكتسياسى اياسىندا جۇمىستار جۇرۋدە. 27 ساۋىردە «جاسىل ايماق» دەگەن اتاۋمەن جاسىل كوشەتتەر وتىرعىزۋعا ارنالعان جالپىقالالىق سەنبىلىك ءوتتى. اكتسيانى اۋدان تۇرعىندارى, قوعامدىق جانە الەۋمەتتىك ۇيىمدار, كاسىپكەرلەر, سونىمەن قاتار پارلامەنت ءماجىلىسى مەن استانا قالالىق ءماسليحاتىنىڭ دەپۋتاتتارى بەلسەندى تۇردە قولدادى. اكتسياعا بارلىعى 30900 ادام, 520 ۇيىم قاتىسىپ, 250 ارنايى تەحنيكا تارتىلدى, 1000 توننادان استام قوقىس شىعارىلدى جانە 1025 اعاش وتىرعىزىلدى. بارلىق اۋدان تۇرعىندارىن وسى اكتسيادان تىس قالماي, ەكواكتسياعا بەلسەندى قاتىسۋعا شاقىرامىز, – دەدى اۋدان اكىمى.
بايانداماسىنىڭ سوڭىندا ول 4 مامىردا «ونەگەلى ۇرپاق» اكتسياسى اياسىندا ش.قۇدايبەردىۇلى, 5 جانە ق.ساتپاەۆ, 20 كوشەلەرى ماڭايىندا, سونىمەن قاتار بالالار ءۇيى, بالالار اۋىلى جانە «نۇرلى جۇرەك» ءۇيى اۋماعىندا قالالىق ءماسليحات دەپۋتاتتارىنىڭ قاتىسۋىمەن اۋلالاردى اباتتاندىرۋ, تازالاۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلەتىنىن جەتكىزدى.
قالا اكىمىنە قانداي سۇراقتار قويىلدى؟
ەلوردا اكىمى جەڭىس قاسىمبەكپەن كەزدەسۋدە وسى اۋدانعا قاراستى ءتۇرلى تۇرعىن ءۇي كەشەندەرىنىڭ جانە باسقا دا تۇرعىندارى سول ۇيلەر اۋماعىندا جوباعا ساي بالاباقشا سالۋ, قوقىس سالاتىن جاشىكتەردى, جولداردى رەتتەۋ, يپوتەكامەن ءۇي بەرۋ كولەمىن ارتتىرۋ, جاڭا ۇيلەرگە سۋ جۇيەلەرىنىڭ جۇرگىزىلمەۋى, قوعامدىق كولىكتەردىڭ قاتىناۋى, ولاردىڭ ايالدامالارعا كەلۋ ۋاقىتىنىڭ جۇيەسىزدىگى, جولدارعا تاسجول توسەۋ جانە باسقا دا قوردالانىپ قالعان ماسەلەلەرىن ورتاعا سالدى.
كەيبىر تۇرعىنداردىڭ ايتۋىنشا, قازىر ەلوردادا جىلىنا بەرىلىپ جاتقان يپوتەكالىق ۇيلەر سانى سۇرانىستى قاناعاتتاندىرا الماي وتىر. بەرىلەتىن ءۇيدىڭ سانىنان باسپانا قاجەت حالىق سانى باسىم. سوعان وراي ولار ەكى تۇرعىن ءۇي باعدارلاماسى, ياعني استانا قالاسىندا «2-10-20» جانە «5-10-20» باعدارلامالارى بويىنشا بەرىلەتىن ۇيلەردىڭ سانىن كوبەيتۋدى سۇرادى.
– بيۋدجەتتىڭ مۇمكىندىگىنە قاراي جالپى ءبىز جىلىنا ءارتۇرلى توپتارعا 2000-نان استام پاتەر بەرىپ وتىرمىز. سونىڭ ىشىندە يپوتەكالىق ۇيلەر دە بار, ولاردان بولەك كوپبالالى وتباسىلار, مۇگەدەكتەر, تاعى باسقا ساناتتار بار. سوندىقتان بيىل يپوتەكالىق باعىتتا 300 پاتەردەن اسپايمىز. سەبەبى بيۋدجەتكە سالماق تۇسىرەتىن ماسەلە كوپ. ماسەلەن, جىلىنا ەلوردادا 35 مىڭ بالا دۇنيەگە كەلەدى, قانشاما بالا 1-سىنىپقا بارادى, سولاردىڭ بارىنە بالاباقشا, مەكتەپ سالۋ, اۋرۋحانانى كوبەيتۋ سىندى الەۋمەتتىك نىساندار سالۋ ماسەلەسى دە وزەكتى, ولاردى دا شەشۋ كەرەك, – دەدى اكىم.
تۇرعىندار ساۋالدارىنان قالاداعى كوپتەگەن جاڭا تۇرعىن ءۇي كەشەندەرىنىڭ پايدالانۋعا بەرىلگەنىنە ءبىراز ۋاقىت وتكەنىنە قاراماستان شەشىلمەگەن ماسەلەلەرى كوپ ەكەنى بايقالدى. ماسەلەن, «حايۆيل» تۇرعىن ءۇي كەشەنى بويىنشا بالاباقشا قاجەتتىلىگى وزەكتى ماسەلە ەكەنىن جەتكىزگەن تۇرعىن ساۋالىنا اكىم بۇل ۇيلەرگە ەڭ جاقىن بالاباقشا قاللەكي تەاترى ماڭىنان سالىناتىنىن جەتكىزدى. بىرەۋى ازدىق ەتەتىندىكتەن, ەكىنشىسىن سالۋعا سول ماڭايداعى باسقا ماقساتتاعى تەلىمدەردىڭ جوبالىق جوسپارلاۋىن بالاباقشاعا وزگەرتۋ ماسەلەسى قاراستىرىلۋدا.
– قازاق دراما تەاترىنىڭ مىڭجىلدىق اللەياسىنا قارايعى بولىگىندە سوڭعى باس جوسپار مەن سوڭعى ەجج (ەگجەي-تەگجەيلى جوسپارلاۋ جوباسى) بويىنشا قوسىمشا 4 مەكتەپ پەن 2 بالاباقشا سالۋ جوسپارلانۋدا, – دەدى استانا قالاسىنىڭ اكىمى جەڭىس قاسىمبەك.
اكىم سونداي-اق نوسەر سۋى اعاتىن ارىق جولدارىنىڭ جۇمىسى تۋرالى سىن-پىكىرلەرگە جاۋاپ بەردى.
– جاڭبىر, كوكتەمگى قار ەرۋ كەزەڭى ءوتتى, ءتىپتى سۋ تاسقىنى قاۋپىن تۇراقتى تۇردە وتكەردىك دەۋگە بولادى. وتكەن جىلى ب.مومىشۇلى داڭعىلىندا, ا.پەتروۆ كوشەسى مەن «ەۋرازيا» ساۋدا ءۇيى جاعىندا سۋ باسۋ ماسەلەسى بولعان ەدى. بارلىق ماسەلە شەشىلدى, جىلدان-جىلعا پروبلەمالىق اۋماقتار سانى ازايىپ كەلەدى. ماسەلەن, 3 كۇن بويى جاڭبىر جاۋىپ تۇر, سۋ باسۋ ماسەلەسىن كورگەن جوقسىزدار, – دەدى اكىم.
سونىمەن بىرگە ج.قاسىمبەك سول جاعالاۋداعى تۇران-مىڭجىلدىق اۋماعىن نەلىكتەن سۋ باسقانىن ءتۇسىندىردى.
– اۋماقتا قۇرىلىس قىزۋ ءجۇرىپ جاتىر, ءالى تولىعىمەن قولدانۋعا بەرىلمەگەن. بۇل سۇراقتى دا 1,5-2 كۇندە جىلدام شەشتىك. قالامىز قارقىندى تۇردە ءوسىپ كەلەدى, جىلىنا 4 ملن شارشى مەتر باسپانا سالامىز. باسقا دا جاڭا اۋماقتاردا مۇنداي ماسەلە تۋىنداۋى مۇمكىن, ەڭ باستىسى, مۇمكىندىگىنشە جەدەل تۇزەتۋگە تىرىسامىز, – دەدى ەلوردا اكىمى.
جيىندا قالا اكىمى قوعامدىق كولىك باعاسىنا قاتىستى سۇراقتارعا جاۋاپ بەردى. جازدا استاناداعى جول ءجۇرۋ اقىسى 20 تەڭگەگە قىمباتتايدى.
– بيىل جازدا جول ءجۇرۋ اقىسى قىمباتتايدى. قازىرگى 90 تەڭگەلىك جول اقىسى 10 جىل بۇرىن بەكىتىلگەن ەدى. بۇل ۋاقىتتا جۇرگىزۋشىلەردىڭ جالاقىسى, بەنزين قۇنى – ءبارى وزگەردى. سوندىقتان بۇل وزگەرىستىڭ نەگىزى بار. قازىر اكىمدىك ءاربىر جولاۋشى ءۇشىن 250-300 تەڭگە سۋبسيديا تولەپ وتىر, – دەدى جەڭىس قاسىمبەك.
قالالىق ءماسليحات, رەگلامەنتكە سايكەس, وسى شەشىمدى قابىلدايدى.
الەۋمەتتىك نىساندار سالىنادى
ودان ءارى اباي كوشەسى, 88 مەكەنجايىنداعى باراك ۇيلەردى ىسىرۋ, «اسحات» تك بويىنشا قۇرىلىس كومپانياسىنىڭ ءۇيدىڭ اۋلاسىن اباتتاندىرۋ جۇمىستارىن اياقتاماۋى, كوشەلەردىڭ ءسانىن كەتىرگەن قۇرىلىس جۇمىستارى, ا.بايتۇرسىنوۆ كوشەسىندەگى كىرپىش زاۋىتىن ىسىرىپ تاستاۋ, جاڭا ۇيلەرگە قۇرىلىس كومپانياسىنىڭ 2 جىلدىق كەپىلدىك بەرۋ مەرزىمىن ۇزارتۋ ماسەلەلەرى دە ءسوز بولدى.
– ۇلى دالا كوپىرىنەن ءارى قاراي جالعاسىنا قاراجات بولىنگەن. بيىل 2 ۇلكەن كوشە بويىنشا جۇمىستار بىتەدى. تولىعىمەن 6 جولاقتى جول جۇمىستارى اياقتالادى. كۇزگە دەيىن ىسكە قوسىلادى. جالپى «مىڭجىلدىق» اللەياسى بويىنشا باس جوسپارعا ساي كەلەسى اپتادا كەزدەسۋ وتەدى, سول كەزدە قاي جەردە بالاباقشا, قاي جەردە مەكتەپ جانە تاعى باسقا نىساندار سالىناتىنىن اۋدان بەلسەندىلەرىن شاقىرىپ, كورسەتەتىن بولادى, سول كەزدە وسى اللەيا بويىنشا دا تانىستىرىلىم وتەدى, – دەدى قالا اكىمى.
كەزدەسۋدە سونداي-اق قالاداعى كەيبىر ەلەكتر جەلىلەرىن «قازاقستان تەمىرجولىنان» قالاعا بەرۋ, قۇرىلىس جۇرگىزۋ نورمالارىنىڭ بۇزىلۋى, «نۇرلى جول» ۆوكزالى اۋماعىنداعى ۇيلەر ماڭىندا گۇلزارلار سالۋ, «باسقارۋ-2», «باتىس», «Family park» تك جانە باسقا دا ۇيلەر بويىنشا تۇرعىن ءۇي قۇجاتتارىنىڭ بەرىلمەۋى, «شىعىس» تۇرعىن ءۇي كەشەنى اۋماعىندا قۇرىلىسى اياقتالماعان اۆتوتۇراقتىڭ بالالار ءۇشىن قاۋىپ تۋدىرۋى جانە باسقا دا وزەكتى جايتتار ايتىلدى. كەيبىر سۇراق قويعان تۇرعىندار اكىمدەرگە قانشا بارسا دا كىرە الماي كەتەتىنىن, بۇرىنعى جيىندا شەشىلەدى دەپ ۋادە ەتىلگەن بىرقاتار ماسەلە ءالى سول كۇيىندە قالىپ وتىرعانىن ايتىپ شاعىمداندى. سوندىقتان بىرقاتارى قالا مەن اۋدان اكىمىنىڭ جەكە قابىلداۋىنا جازىلىپ, ماسەلەلەرىن ودان ءارى قاراستىراتىن بولىپ كەلىستى. سونىمەن قاتار كەزدەسۋگە بارىپ قاتىسا الماعان تۇرعىندار الماتى اۋدانى اكىمدىگىنىڭ Facebook پاراقشاسىنداعى تىكەلەي ەفير كەزىندە سۇراقتارىن ونلاين تۇردە قويىپ, ءتيىستى مەكەمەلەر تاراپىنان جاۋاپ الدى.
– قۇرمەتتى الماتى اۋدانىنىڭ تۇرعىندارى! اۋداندا, كورىپ وتىرعانىڭىزداي, قوردالانىپ قالعان ماسەلە جەتكىلىكتى. سەبەبى حالىق سانى ارتۋدا جانە جاڭادان سالىنىپ جاتقان قۇرىلىس كوپ. سوندىقتان ونى ەكىگە ءبولىپ, تاعى ءبىر اۋدان اشۋ تۋرالى ماسەلە كوتەرىلۋدە. جالپى بالاباقشا, مەكتەپ سالۋ جۇمىستارى – ۇنەمى باستى نازاردا. وسى ماسەلەلەردى شەشۋ ءۇشىن رەسپۋبليكادان جانە ينۆەستورلار تاراپىنان دا قاراجات قۇيىلىپ جاتىر. سىزدەر ايتقان بارلىق ماسەلەنى نازارعا الامىز, ولاردىڭ ءبىرازى شەشىلىپ تە جاتىر. بىردەن شەشۋ كەيدە مۇمكىن بولماي قالىپ جاتادى. دەگەنمەن ءبىز بارىنشا قولدان كەلگەنشە سوعان كۇش سالامىز, وسى جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن سىزدەرمەن تاعى دا بىرنەشە رەت كەزدەسەمىز. قويىلعان سۇراقتاردى كەلەسى اپتادا جينالىپ, ءتيىستى مەكەمەلەر باسشىلارىمەن بىرگە تاعى تالقىلايمىز, – دەدى اكىم كەزدەسۋ سوڭىندا.
جيىن بارىسىندا بارلىعى 50-دەن استام تۇرعىن اكىمگە سۇراق قويسا, الەۋمەتتىك جەلىدە 100-دەن استام ساۋال جولداندى. جالپى تۇرعىنداردىڭ سۇراقتار لەگىنەن ءالى دە شەشىمىن كۇتكەن, قوردالانعان ماسەلەلەر كوپ ەكەنى, دەگەنمەن سول قيىندىقتارىن تۇرعىنداردىڭ اشىنا ايتىپ, اكىممەن كەزدەسۋدە اشىق قويا الۋى, وعان اكىمدىك تاراپىنان ءتيىستى جاۋاپتار بەرۋگە تىرىسقانى ەلورداداعى ازاماتتىق قوعام بەلسەندىلىگىنىڭ دامۋىندا ىلگەرىلەۋ بار ەكەنىن اڭعارتتى.
