قوعامدىق سانانى جانە قوعامدىق پىكىردى قالىپتاستىرۋشى – ول البەتتە بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى. ەلىمىزدە بىرقاتار ۋنيۆەرسيتەتتەر بولاشاق جۋرناليستەردى دايىندايدى. الاي̆دا ولاردىڭ ساپاسىنا سالا ماماندارىنىڭ دا, ءبىلىم الۋشىلاردىڭ دا كوڭىلى تولا بەرمەي̆دى. وسى ورايدا ءبىز «اشىق سيللابۋس» ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارىنا تالداۋ-زەرتتەۋ جۇرگىزگەن ەدىك. 24 وتاندىق جانە 22 شەتەلدىك وقۋ ورنىنىڭ ءبىلىم بەرۋ باعدارلاماسىن تالداپ, سالىستىرمالى اناليز جاسادىق.
تالداۋ ناتيجەسىندە قازاقستانداعى ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ بارىندە مىندەتتى تەوريالىق پاندەردىڭ مىندەتتى پراكتيكالىق پاندەردەن از ەكەنى بەلگىلى بولدى: 12%-ى – مىندەتتى تەوريالىق پاندەر, 31%-ى – مىندەتتى پراكتيكالىق پاندەر, 52%-ى – مەديا جانە جۋرناليستيكاعا باي̆لانىستى تاڭداۋ پاندەرى جانە 5%-ى بولاشاق ءجۋرناليستىڭ مادەني بىلىكتىلىگىن ارتتىراتىن پاندەر.
سالالىق جۋرناليستيكا – بەلگىلى ءبىر سالانىڭ وزەكتى اقپاراتىن جيناۋ, وڭدەۋ مەن ءتۇرلى ارنا ارقىلى تاراتۋدىڭ الەۋمەتتىك قىزمەتى. وتاندىق عالىمداردىڭ پىكىرىنشە, بۇعان دەي̆ىن قازاقستان مەديا كەڭىستىگىندە سپورت, عىلىمي-تانىمدىق جانە ەكونوميكا جۋرناليستيكاسى ايتارلىقتاي دامىعان جانە ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارىندا دا, نەگىزىنەن, وسى سالالارعا كوڭىل بولىنگەن. سوعىس, قاقتىعىس, لاڭكەستىك, حالىقارالىق قاتىناستار, ساياسات جۋرناليستيكاسى 15 ۋنيۆەرسيتەتتە قامتىلعان. ونىڭ ارتىقشىلىعى مەن كەمشىلىگى دە بار. بىرىنشىدەن, قازىرگى قالىپتاسقان گەوساياسي جاعداي̆دا سوعىس نە قاقتىعىس الاڭىنان ءدال, ناقتى ءارى ساۋاتتى اقپاراتتى حالىقارالىق داۋ تۋدىرماي̆تىنداي̆ جازۋ – بولاشاق جۋرناليست ماماننىڭ شەبەرلىگى. كەمشىلىگى, مۇنداي̆ پاندەردىڭ مىندەتتى نەمەسە بازالىق ەلەكتيۆ پاندەر قاتارىندا كوپتەپ كەزدەسۋى ستۋدەنتتەردىڭ كوڭىل از بولىنگەن جۋرناليستيكا سالالارىن تاڭداماۋىنا الىپ كەلۋى مۇمكىن. ناتيجەسىندە از قامتىلعان نەمەسە مۇلدەم قامتىلماي̆ وتىرعان باعىتتار ەلەۋسىز قالا بەرمەك. ەكىنشى ورىندا 11 ۋنيۆەرسيتەتتە وقىتىلاتىن ەكونوميكا/ىسكەرلىك جۋرناليستيكا تۇر. قازىر قارقىندى دامىپ كەلە جاتقان SMM, بلوگگينگ, ءموبيلدى جۋرناليستيكا باعىتى ءۇشىنشى ورىندى يەلەنگەن. قازاقستان ۋنيۆەرسيتەتتەرى ىشىنەن سالالىق جۋرناليستيكاعا ەڭ كوپ باسىمدىق بەرگەن ە.بوكەتوۆ اتىنداعى قاراعاندى ۋنيۆەرسيتەتى مەن حالەل دوسمۇحامەدوۆ اتىنداعى اتىراۋ ۋنيۆەرسيتەتى ەكەنى انىقتالدى. اتىراۋ ۋنيۆەرسيتەتى ەكسترەمالدى جۋرناليستيكانى دا وقىتادى.
اسكەري جۋرناليستيكا: بۇل باعىتقا جاستاردىڭ قىزىعۋى جىلدان-جىلعا ارتىپ كەلەدى. دەگەنمەن, بۇل باعىت تەك اسكەري-پاتريوتتىق «اي̆بىن», «سارباز» تەلەباعدارلامالارىن جۇرگىزۋمەن شەكتەلگەن. اسكەري جۋرناليستيكا حالىقارالىق قاتىناستار, قاقتىعىس جانە ساياسات باعىتتارىنىڭ كولەڭكەسىندە قالىپ قوي̆عان. ءدىن جۋرناليستيكاسى: بۇل – قازاقستاندا ەندى عانا دامىپ كەلە جاتقان سالا. الەمدە ءدىني ەكسترەميزم, ال ەلىمىزدە يسلام قۇندىلىقتارىنا جات ءدىني اعىمدار مەن سەكتالار قىزمەتىن ناسيحاتتاپ جۇرگەندە, بۇل تۋرالى كونسترۋكتيۆ پىكىر بىلدىرە وتىرىپ, دالەلدەرگە سۇي̆ەنىپ جازا الاتىن جۋرناليستەر وتە از. بۇل سالا دا جوو جۋرناليستىك ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارى مۇلدە ەنبەگەن. بۇرىن اقپارات جەتكىزە الاتىن, جازا الاتىن ماماندارعا سۇرانىس جوعارى بولسا, قازىر جازۋ ماشىعىمەن بىرگە تەحنولوگيانى دا مەڭگەرگەن امبەباپ ماماندارعا سۇرانىس ارتتى. وسى ورايدا ەلىمىزدە جۋرناليستىك ءبىلىم بەرەتىن جوعارى وقۋ ورىندارى ديدجيتال زامان تالابىنا ساي̆ مامان داي̆ىنداۋدى قولعا الىپ, وزگەرىستەرگە بەي̆ىمدەلە باستاعانى باي̆قالادى. ماسەلەن, وتاندىق بىرقاتار ۋنيۆەرسيتەتتەر «تسيفرلىق جۋرناليستيكا», «Web جۋرناليستيكا», «جاڭا مەديا», «كونۆەرگەنتتى جۋرناليستيكا» ءبىلىم بەرۋ باعدارلاماسى بوي̆ىنشا مامان دايارلاۋدى باستاعان.
دەگەنمەن, وڭىرلىك ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ بىرىندە مىندەتتى پاندەر قاتارىنا تەك «مۋلتيمەديالىق جۋرناليستيكا» ءپانى ەنگەن, ال تسيفرلىق جۋرناليستيكاعا باي̆لانىستى وزگە پاندەر تەك تاڭداۋ كومپونەنتىنە كىرگەن. داتا جۋرناليستيكاعا باي̆لانىستى مىندەتتى ءپان 24 وقۋ ورنىنىڭ 7-ەۋىندە وقىتىلادى. اقپاراتتىق تەحنولوگيالار باعىتىنداعى جوو-دا كومپيۋتەرلىك باعدارلامالارعا كوبىرەك ءمان بەرىلگەن. ال تالداۋ نىسانىنا اي̆نالعان ءبىر ۋنيۆەرسيتەتتىڭ جۋرناليستىك ءبىلىم بەرۋ باعدارلاماسىندا تاڭداۋ كومپونەنتى مۇلدەم ۇسىنىلماعان. جۋرناليستىك ءبىلىم بەرۋدىڭ الەمدىك تاجىريبەسىندە اقپاراتتىق تەحنولوگياعا باسىمدىق بەرەتىنىن الداعى ۋاقىتتا ەسكەرىپ, اقپاراتتىق تەحنولوگيامەن باي̆لانىستى پاندەردى قوسقان دۇرىس.
بۇدان شىعاتىن ءتۇيىن مىناداي: جوو باسىم بولىگىندە ءداستۇرلى جۋرناليستيكاعا باسىمدىق بەرىلگەن. تاڭداۋ جانە مىندەتتى كومپونەنتتەر اراسىندا ماعىنالىق جاعىنان ءبىر-ءبىرىن قاي̆تالاي̆تىن پاندەر ءجيى كەزدەسەدى (Web-ءجۋرناليستىڭ شەبەرلىگى, Web-ءجۋرناليستىڭ شەبەرلىگى تۋرالى سەمينار). تەوريالىق ءپان اتاۋلارى ءبىرىزدى ەمەس. بۇل جاعداي̆ عىلىمي ءتىل قالىپتاستىرۋعا كەدەرگى كەلتىرەدى. پراكتيكالىق مىندەتتى پاندەردەن گورى پراكتيكالىق تاڭداۋ كومپونەنتتەرى كوبىرەك ۇسىنىلادى. تسيفرلىق جۋرناليستيكاعا بەيىمدەيتىن پاندەر قاتارى تاڭداۋ كومپونەنتىندە كوبىرەك بەرىلەدى. ءار وقۋ ورنىندا مىندەتتى پراكتيكالىق پاندەر ارقيلى جانە كرەديت سانى دا ءارتۇرلى.
ەندى ۇسىنىستارىمىزعا كەلەيىك. ۋنيۆەرسيتەتتە پسيحولوگيا جۋرناليستيكاسى پاندەرىن قوسۋ قاجەت. مەي̆لىنشە كوپ سالا قامتىلسا, سوعۇرلىم كونتەنت ساپاسى ارتادى. سالالىق جۋرناليستيكانىڭ ءوزىن بىرنەشە سالاعا ءبولىپ قاراستىرعان ابزال. زاڭ جۋرناليستيكاسىنىڭ وزىنەن سوت جۋرناليستيكاسى ءتارىزدى تارماقتاردى ءبولىپ وقىتۋعا بولادى. قازىرگى گەوساياسي جاعداي̆, الەمدىك كەڭىستىكتە بولىپ جاتقان قاقتىعىس پەن سوعىستى ەسكەرە وتىرىپ, وقۋ ورىندارىندا تەك كونفليكتولوگيامەن شەكتەلمەي̆, سوعىس جۋرناليستيكاسى, لاڭكەستىك جۋرناليستيكا, داعدارىس جۋرناليستيكاسى پاندەرىن اشۋ قاجەت. سالالىق جۋرناليستيكا پاندەرىنەن وقىتاتىن وقىتۋشى كادرلارىن دايارلاۋعا دەن قويۋ قاجەت. سپورت جۋرناليستيكاسىن دامىتۋ. ونىڭ ىشىندە سپورت تاقىرىبىن تەك ەر ادامدار جازادى دەگەن تۇسىنىكتەن ارىلۋ, وقىتۋ بارىسىندا گەندەرلىك تەڭدىكتى ەسكەرۋ. اقپاراتتىق تەحنولوگيالار, پروگراممالاۋ ءتىلى, ءموبيلدى جۋرناليستيكا ماشىعىن ۇي̆رەتەتىن پاندەر مىندەتتى كومپونەنت قاتارىندا بولعانى دۇرىس.
تسيفرلىق ءداۋىر ۆيزۋال كونتەنتكە كوبىرەك سۇي̆ەنەتىنىن ەسكەرە وتىرىپ, ستۋدەنتتەرگە شىعارماشىلىق جانە تەحنيكالىق پاندەردى مەڭگەرۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن گرافيكا/ديزاي̆ن كۋرستارىنىڭ بولۋى مەديا يندۋستريا ءۇشىن دە, ستۋدەنتتەر ءۇشىن دە پاي̆دالى بولماق.
جاساندى ينتەللەكت/روبوتوتەحنيكا حالىقارالىق مەديادا بەلسەندى قولدانىلا باستادى. بۇل ءپان بوي̆ىنشا بازالىق كۋرستىڭ ۇسىنىلۋى بولاشاق جۋرناليستەردىڭ مۇمكىندىگىن كەڭەي̆تە تۇسەدى. گازەت جانە جۋرنالداردىڭ ونلاي̆ن ترانسفورماتسياسىن ەسكەرە وتىرىپ, «گازەت جانە جۋرنال شىعارۋ» ءپانىن ونلاي̆ن باسىلىمعا ماتەريال داي̆ىنداۋ, ونلاي̆ن باسىلىمدار ديزاي̆نى مەن گرافيكاسى, كونۆەرگەنتتى جۋرناليستيكا ءتارىزدى پاندەرگە تۇرلەندىرۋ ۇسىنىلادى. وتاندىق وقۋ ورىندارىنا جازۋ نەگىزدەرىن ۇي̆رەتەتىن پاندەردە ستوريتەللينگ فورماتىنا كوڭىل ءبولۋ ۇسىنىلادى. قازاقستاندا تسيفرلاندىرۋدىڭ قارقىندى جۇرۋىنە وراي̆ جۋرناليستيكا ماماندىعىندا ستۋدەنتتەرگە «جاساندى ينتەللەكت», «تسيفرلىق قۇقىق», «تسيفرلىق ءال-اۋقات», «تسيفرلىق مەديا ەتيكاسى» پاندەرىن قوسۋ قاجەت.
جۋرناليستيكاسى دامىعان ەلدىڭ وركەنيەت ەسىگىن اشۋى جىلدامىراق بولاتىنى دالەلدەۋدى قاجەت ەتپەي̆تىن اكسيوما. وكىنىشكە قاراي̆, قازاق جۋرناليستيكاسىنىڭ قازىرگى زامان تالابىنا ىلەسە الماي̆ وتىرعانى باي̆قالادى. زاماناۋي جۋرناليستيكا كوشىنە ىلەسۋگە ىقپال ەتەتىن فاكتوردىڭ ءبىرى – جۋرناليستيكا سالاسىندا ءبىلىم بەرۋدى جەتىلدىرۋ. كەي̆ىنگى ون جىلدا جۋرناليستيكاعا قاجەت داعدى قاتارىنا دەرەكتەردى ءتۇسىنۋ, الگوريتمدەردى ءبىلۋ, كونتەنت ءوندىرۋ مەن الەۋمەتتىك جەلىلەردەگى جۇمىس قوسىلدى (Berger جانە Foote, 2017). سوندىقتان باتىستاعى وقۋ ورىندارى داتا جۋرناليستيكانى مىندەتتى ءپان قاتارىنا كىرگىزىپ قانا قوي̆ماي̆, ونى جۋرناليستيكا ماماندىعىنىڭ ىشىندەگى بولەك باعىت رەتىندە وقىتادى. قازاقستانداعى كەي̆بىر وقۋ ورىندارى دا مىندەتتى پراكتيكالىق كومپونەنتكە داتا جۋرناليستيكا باعىتىنداعى پاندەردى قوسقان. مىسالى: «دەرەكتەر جۋرناليستيكاسى», «مالىمەتتەر جۋرناليستيكاسى», «جۋرناليستيكاعا ارنالعان دەرەكتەردى ۆيزۋالداۋ». داتا جۋرناليستيكاعا باي̆لانىستى مىندەتتى ءپان 24 وقۋ ورنىنىڭ جەتەۋىندە وقىتىلادى. ال شەتەل جۋرناليستيكاسىندا مۋلتيمەديا مەن كونۆەرگەنتتىلىككە وي̆ىسۋ باي̆قالادى. ءداستۇرلى «تەلەجۋرناليستيكا», «راديوجۋرناليستيكا» پاندەرىنەن گورى «مۋلتيمەديا جۋرناليستيكاسى», «اۋديو ستوريتەللينگ», «ۆيدەو ستوريتەللينگ», «ديجيتال ستوريتەللينگ» ءتارىزدى پاندەر وقىتىلادى.
اينۇر سلامعاجى, Astana IT University
وقىتۋشىسى, PhD
