2019 جىلدىڭ 1 شىلدەسىنەن باستاپ 4 بالاسى بار جالعىزباستى وتباسىلار الاتىن اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەك 63 000 تەڭگەدەن 103 945 تەڭگەگە دەيىن (40 000 تەڭگەگە) وسەدى. قوسىمشا تولەمدەردى قوسا ەسەپتەگەندە مۇنداي وتباسىنىڭ تابىسى 74 244 تەڭگەدەن 114 449 تەڭگەگە كوبەيەدى. بۇل تۋرالى كەشەگى ۇكىمەت وتىرىسىندا ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ ءمينيسترى بەردىبەك ساپارباەۆ ءمالىم ەتتى. مينيستر اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەكتى ەسەپتەگەن كەزدە كوپبالالى وتباسىلارعا, «التىن القا», «كۇمىس القا» يەگەرلەرىنە, مۇگەدەك بالاسى بار وتباسىلارعا بەرىلەتىن جاردەماقىلار مەن شاكىرتاقىلار الىنىپ تاستالاتىنىن جەتكىزدى. بەردىبەك ساپارباەۆ ەل ۇكىمەتى بۇگىنگى تاڭدا باسپانا الۋدىڭ كەزەگىندە تۇرعان 28,1 مىڭ كوپبالالى وتباسىنىڭ ماسەلەسى الداعى 7 جىلدا تولىقتاي شەشىلەتىنىن حابارلادى. ول ءۇشىن 2025 جىلعا دەيىن 42 مىڭ جالعا بەرىلەتىن پاتەر سالىنادى. ءمينيستردىڭ ايتۋىنشا, زاڭعا ەنگىزىلەتىن تۇزەتۋلەر ناۋرىز ايىندا پارلامەنتتىڭ قاراۋىنا ەنگىزىلەدى.
جاردەماقىنى راسىمدەيتىن قۇجاتتار قىسقارادى
ۇكىمەت وتىرىسىندا ايتىلعانداي, 2019 جىلدىڭ 1 شىلدەسىنەن باستاپ اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەكتى الۋشىلاردىڭ سانى 571,6 مىڭنان 830 مىڭ ادامعا دەيىن كوبەيەدى. «الەۋمەتتىك جاعىنان از قامتىلعان وتباسىنىڭ بالالارىنا بەرىلەتىن جاردەماقى كولەمى دە وزگەرەدى. ەگەر ولار 1 شىلدەگە دەيىن 4 834 تەڭگە الاتىن بولسا, 1 شىلدەدەن باستاپ بۇل سوما 20 789 تەڭگەگە ۇلعايادى. جاردەماقى 18 جاسقا دەيىن تولەنەدى, ەگەر بالالار وقيتىن بولسا, تولەۋ مەرزىمى 23 جاسقا دەيىن جالعاسادى» دەپ ءتۇسىندىردى ب.ساپارباەۆ.
ول اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەك تولەۋ ءراسىمى قالاي جەڭىلدەتىلەتىنىن ايتتى. «بۇل جۇمىس «ە-حالىق» اقپاراتتىق جۇيەسىنىڭ كومەگىمەن جۇرگىزىلەدى. ەگەر كەيبىر مالىمەتتەر جوق بولسا, اتا-انالاردىڭ ەشقايدا بارۋىنا قاجەتتىلىك بولمايدى. حالىققا قىزمەت كورسەتۋ ورتالىقتارى جانە كەنتتەر مەن اۋىلدىق وكرۋگتەردىڭ اكىمدەرى قۇزىرلى ورگاندارعا سۇراۋ سالىپ, قاجەتتى قۇجاتتاردى الادى» دەدى مينيستر. بەردىبەك ساپارباەۆ ەلەكتروندى الەۋمەتتىك كارتا جاساۋ ءۇشىن تسيفرلىق دامۋ, قورعانىس جانە اەروعارىش ونەركاسىبى مينيسترلىگىنە ءبىر اي ىشىندە «ە-حالىق» جۇيەسىن قالالار مەن اۋىلدار دەڭگەيىندە تولىقتاي ەنگىزۋگە تاپسىرما بەرۋدى ءوتىندى. الەۋمەتتىك كارتادا ءار وتباسىنىڭ قاجەتتىلىگى مەن الەۋمەتتىك-تۇرمىستىق جاعدايلارى باعالانادى. «كوپتەگەن كوپبالالى انالار: «ەگەر مەملەكەت بىزگە جەر ۋچاسكەسىن بەرسە, ءۇيدى ءوزىمىز سالىپ الاتىن ەدىك» دەگەندى ايتادى. مۇنداي ۇسىنىستار دا بار. جەر ۋچاسكەسىنە العاشقى جارنانى تولەۋگە مەملەكەت كومەكتەسسە… سونداي-اق, جالعا بەرىلەتىن ۇيلەردى ويلاستىرۋعا بولادى» دەدى ول.
جان-جاقتى قولداۋ بولادى
بيىل مۇگەدەك بالالارى بار وتباسىلاردى قولداۋ كۇشەيتىلەدى. بيىل 1 شىلدەدەن باستاپ مۇگەدەكتىگىنە بايلانىستى جانە 18 جاستان اسقان بالالارعا كۇتىم جاسايتىن 100 مىڭ ازاماتقا تولەنەتىن جاردەماقىنىڭ كولەمى 31 183 تەڭگەدەن 41 578 تەڭگەگە دەيىن وسەدى. تولىق ەمەس كوپبالالى وتباسىلارعا ءوز ۇيىندە جۇمىس ىستەۋگە جاعداي جاسالادى. ال اۋىلدىق جەرلەردەگى كوپبالالى وتباسىلارعا گرانتتار مەن شاعىن نەسيە الۋعا جەكە كۆوتا بولىنەدى. مينيستر اۋىلداعى كوپبالالى وتباسىلارعا قايتارىمسىز نەگىزدە 500 000 تەڭگە كولەمىندە كاسىپ اشۋعا گرانتتار بولىنەتىنىن دە تىلگە تيەك ەتتى. شاعىن نەسيە بەرۋ باعدارلاماسى بويىنشا 2019 جىلعا جوسپارلانعان 14 000 شاعىن نەسيەنىڭ 5 000 اۋىلداعى كوپبالالى انالارعا جانە مۇگەدەك ازاماتتاردىڭ اراسىندا كاسىپكەرلىكتى دامىتۋعا باعىتتالادى.
باسپانا ماسەلەسى 7 جىلدا شەشىلەدى
قازىرگى تاڭدا مەملەكەتتەن باسپانا الۋدىڭ كەزەگىندە تۇرعان 28100 كوپبالالى وتباسىنىڭ ءماسەلەسى 2025 جىلعا دەيىن تولىق شەشىلەدى. بۇل تۋرالى كەشەگى ۇكىمەت وتىرىسىندا يندۋستريا جانە ينفراقۇرىلىمدىق دامۋ ءمينيسترى رومان سكليار مالىمدەدى.
«ەلىمىزدە 340 مىڭ كوپبالالى وتباسى بار. قازىرگى كەزدە باسپانا الۋدىڭ كەزەگىندە 28 100 وتباسى تۇر. مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسىنا سايكەس, جىل سايىن 6 000 جالعا بەرىلەتىن پاتەرلەر سالامىز. 2025 جىلعا دەيىن 42 000 جالعا بەرىلەتىن پاتەرلەر سالىنادى. دەمەك, الداعى 7 جىلدا كوپبالالى وتباسىلاردىڭ باسپانا ماسەلەسى تولىق شەشىلەدى» دەپ ءتۇسىندىردى مينيستر.
ونىڭ ايتۋىنشا, بيىل مامىر ايىنان باستاپ كوپبالالى وتباسىلارعا تۇرعىن ۇيلەر بەرىلە باستايدى. «ەڭ تومەنگى جالاقىدان تابىسى از الەۋمەتتىك جاعىنان از قامتىلعان وتباسىلارعا «تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكى» ارقىلى 20 جىلعا 2 پايىزدىق مولشەرلەمەمەن جەڭىلدەتىلگەن نەسيەلەۋ ەنگىزىلەدى» دەدى ر.سكليار. نەسيەنىڭ بۇل ءتۇرى 4 جانە ودان كوپ بالاسى بار, مۇگەدەك بالالارى بار, كامەلەتكە تولماعان بالالارى بار تولىق ەمەس وتباسىلارعا بەرىلەدى. الداعى 2 جىلدا مەملەكەت اتالعان ساناتتار ءۇشىن 22,5 مىڭ جەڭىلدەتىلگەن قارىز بەرۋدى جوسپارلاپ وتىر. بۇل ماقساتقا الداعى ءۇش جىلدىڭ ىشىندە رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن ءار جىل سايىن 50 ملرد تەڭگە بولىنەدى.
شىنىمەن دە, 7 جىلدا بۇل ماسەلە تۇپكىلىكتى شەشىلە مە؟ الداعى 2 جىلدا بەرىلەتىن 22,5 مىڭ جەڭىلدەتىلگەن قارىزدى كىمدەر الا الادى؟ العاشقى جارناسى 10 پايىزدى قۇرايتىن 20 جىلعا 2 پايىزدىق مولشەرلەمەمەن بەرىلەتىن «تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكىنىڭ» يپوتەكاسىنا كىمدەر ءۇمىت ارتادى؟ جىل سايىن ساتىپ الۋ قۇقىعىنسىز جالعا بەرۋ باعدارلاماسىمەن ۇسىنىلاتىن 6 مىڭ پاتەردى كىم الادى؟ وسى ساۋالدارعا جاۋاپ ىزدەدىك. ءبىر انىعى, كوشەدە جۇرگەن كەز كەلگەن ازاماتقا (كوپبالالى وتباسىنىڭ مۇشەسىنە) مەملەكەت تەگىن نەمەسە ارزان باسپانا بەرە سالمايدى.
باعدارلاما دايىن ەمەس
سونىمەن, ەڭ الدىمەن «تۇرعىن قۇرىلىس جيناق بانكىنىڭ» استاناداعى ورتالىق فيليالىنا باردىق. مەكەمە باسشىسىنىڭ ورىنباسارى اسەل تولەۋعاليەۆا ماسەلەنى بىلاي ءتۇسىندىرىپ بەردى: «بىرىنشىدەن, اتالعان باعدارلاما ءالى ازىرلەنگەن جوق. سول سەبەپتەن وعان قاتىسۋشىلاردىڭ قالاي ىرىكتەلەتىنى جانە ولارعا قانداي تالاپتار قويىلاتىنى بەيمالىم. ءسىزدىڭ ساۋالىڭىزعا ءدال قازىر ەشكىم جاۋاپ بەرە المايدى. ەكىنشىدەن, ەلباسىنىڭ «نۇر وتان» پارتياسىنىڭ XVIII سەزىندە بەرگەن تاپسىرماسى بويىنشا بارلىق مۇمكىندىكتەرىمىزدى قاراستىرىپ, جۇمىس ىستەپ جاتىرمىز. جاڭا باعدارلاما تولىق دايىن بولعان كەزدە باق ارقىلى حالىققا تانىستىرامىز. سونداي-اق كوپبالالى وتباسىلاردىڭ ءبىزدىڭ بانك ارقىلى قانشاسى باسپانا العانى جونىندەگى ستاتيستيكانى دا سول كەزدە جاريالايمىز». بانك باسشىسىنىڭ ورىنباسارى «…از ۋاقىتتا جاڭا باعدارلاماعا قاتىستى ءباسپاسوز ءماسليحاتىن وتكىزەمىز» دەگەندى ايتىپ قالدى. بىراق ءبىز از ۋاقىتتىڭ قانشا ەكەنىن بىلمەدىك.
ءالسىز توپتارعا جەڭىلدىك بار ما؟
بانكتەن شىعىپ, پارلامەنتكە باس سۇقتىم. ونداعى ويىم – دەپۋتاتتاردىڭ پىكىرىن ءبىلۋ. ءماجىلىس دەپۋتاتى ايقىن قوڭىروۆتىڭ پايىمداۋىنشا, مەملەكەت نارىق جاعدايىندا الەۋمەتتىڭ ءالسىز توپتارىنا بارىنشا جەڭىلدەتىلگەن جولمەن باسپانا الۋعا مۇمكىندىك تۋعىزۋعا ارەكەت ەتۋدە. «مەنىڭ ويىمشا, مەملەكەت اتالعان ساناتتاعى ازاماتتاردى تولىق باسپانامەن قامتاماسىز ەتە المايتىنىن ءتۇسىندى. ويتكەنى الەمدەگى ەكونوميكالىق احۋالدىڭ ناشارلاۋى ءبىزدىڭ ەكونوميكاعا دا ىقپالىن تيگىزىپ وتىر. ەلباسى ۇكىمەتكە الەۋمەتتىك جاعدايى تومەن وتباسىلارعا باسپانا الۋدىڭ قولايلى مەحانيزمىن قۇرۋدى تاپسىردى. بىرىنشىدەن, بۇرىن كوپبالالى, تولىق ەمەس, مۇگەدەك بالالارى بار وتباسىلاردىڭ مەملەكەتتىڭ تۇرعىن ءۇي قورىنان تەگىن باسپانا الۋ قۇقىعى بولدى. الايدا بۇل جەردەگى كەزەك جىلجىمايدى. ەكىنشىدەن, پاتەر جالدايتىن وتباسىلار وزىنە ءۇي الۋعا اقشا جيناي المايدى. ۇشىنشىدەن, مەملەكەت 2 پايىزدىق مولشەرلەمەمەن قارىز بەرسە, تولەۋگە جەڭىل بولادى. بۇل جەردەگى ءبىر كىلتيپان – العاشقى جارنا. ونى تابىسى تومەن نەمەسە مۇلدەم تابىس تاپپايتىن كوپبالالى وتباسىلار تولەي المايتىنى انىق. مەنىڭشە, پاتەر الۋعا العاشقى جارناسىز قارىز بەرىلۋى كەرەك. سول كەزدە بۇل باعدارلاما ومىرشەڭ بولىپ, مىڭداعان ءۇيسىز-كۇيسىز جۇرگەن كوپبالالى, تولىق ەمەس, كامەلەتتىك جاسقا تولماعان مۇگەدەك بالالارى بار وتباسىلاردىڭ باسپانا الۋىنا تولىق مۇمكىندىك بەرەدى» دەيدى دەپۋتات.
توقسان اۋىز ءسوزدىڭ توبىقتاي تۇيىنىنە كەلسەك, كوپتەگەن ازاماتتار ءالى كۇنگە اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەك, ارزان باسپانا دەگەندى تولىق تۇسىنبەيتىنى راس. مىسالى, كوپبالالى وتباسىنداعى ءار بالاعا تولەنەتىن 20 789 تەڭگە «مەملەكەتتىك اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەك تۋرالى» زاڭنىڭ اياسىنا كىرەتىن وتباسىلارعا عانا بەرىلەدى. الايدا سول وتباسىنىڭ تابىسى 15 مىڭ تەڭگەدەن اسپاۋى قاجەت.
