1944 جىلى قازاقستانعا كۇشتەپ كوشىرىلگەن احىسكا تۇرىكتەرىنىڭ ىشىندە ءبىزدىڭ پيريەۆتەر وتباسى دا بولدى. اكەم اللاۆەردي دەپورتاتسيا كەزىندە نەبارى 10 جاستا ەكەن.
قاراشانىڭ قارا سۋىعىندا تاڭەرتەڭ كۇتپەگەن جەردەن ەسىك قاعىلىپ, اۋىلدى تولىعىمەن كەڭەس اسكەريلەرى قورشاۋعا الادى. ولار «نەمىستەر جاقىنداپ قالدى, ۇيلەرىڭدى تاستاپ, بىرنەشە كۇنگە جاقىن ماڭداعى ەلدى مەكەنگە ۋاقىتشا ورنالاساسىڭدار» دەپ, قولدارىنداعى قارۋلارىمەن قورقىتا كوشۋگە ماجبۇرلەپتى. بۇل كەزدە اۋىلدا تەك قاريالار, ايەلدەر, بالالار مەن اۋرۋ-سىرقاۋ, مۇگەدەكتەر عانا قالعان بولاتىن. ال شامامەن 40 مىڭداي احىسكالىق تۇرىكتەر مايداندا ەدى. مالىنىڭ الدىنا ءشوپ-سۋىن بەرىپ, اۋىل تۇرعىندارى ەشنارسەدەن كۇدىكتەنبەستەن دايىن تۇرعان جۇك كولىكتەرىنە ءمىنىپ, تەمىرجول ستانساسىنا اكەلىنەدى. قولىنا ۇيدەن بىردە-ءبىر زات الۋعا رۇقسات ەتىلمەگەن. ستانسادا باسقا اۋىلداردان تۋرا سونداي سىلتاۋمەن جينالعان مىڭداعان ادامداردى كەزەك-كەزەك جۇك ۆاگوندارىنا تيەي باستايدى.
سونىمەن كۇزدىڭ قارا سۋىعىندا احىسكا تۇرىكتەرىنىڭ بەلگىسىز باعىتقا, بەلگىسىز ەلگە ازاپتى ساپارى باستالادى. ۆاگوننىڭ ەسىگى سىرتىنان قۇلىپتالعان. ىشىندە پەش, سۋ, دارەتحانا ءتارىزدى قاراپايىم قاجەتتى نارسەلەردىڭ ءوزى بولماپتى. قاسىرەتكە تولى الىس جولدىڭ العاشقى كۇندەرىندە-اق بىرنەشە جاس كەلىنشەك قايتىس بولعان ەكەن. ولار ۆاگوندا ۇلكەن كىسىلەرمەن بىرگە كەلە جاتقاندىقتان, كىشى دارەت سىندىرۋعا ۇيالىپ, اقىرىندا ءزار بەزدەرى جارىلىپ, مارقۇم بولىپتى. كەيىن بىرتە-بىرتە سۋىقتان, اشتىقتان, ءتۇرلى اۋرۋدان باقيلىق بولعاندار قوسىلادى. وسىلايشا كۇن سايىن قازا تاپقاندار سانى ارتقانى سەبەپتى, كەيبىر جەرلەردە پويىز توقتاپ, مارقۇمداردىڭ دەنەلەرىن جولدىڭ بويىندا قاردىڭ ىشىنە تاستاپ كەتىپ وتىرعان. نە كەبىن, نە اقىرەتى مەن جەرلەۋ جورالعىسىز ايدالاعا لاقتىرىلعانى جۇرتتىڭ اشۋىن تۋعىزادى. بىراق قولدان كەلەر قايران دا جوق. ايتەۋىر, كەيبىرەۋلەر مايىتتەرىن جاسىرىپ بەرمەۋگە تىرىسقان. ستانساعا توقتاعاندا, اسكەريلەرگە سوڭعى التىندارىن بەرىپ, جالىنا ءجۇرىپ, تەز ارادا جەرلەۋ ءراسىمىن جاساعاندارى دا بولىپتى. وسىلايشا, جول بويىنداعى قارعا نەمەسە توپىراققا جەرلەنگەندەردىڭ سانى دا, ولاردىڭ جاتقان جەرى دە ءالى كۇنگە دەيىن بەلگىسىز كۇيى قالدى.
ۇلكەندەردىڭ ايتقانىنان تاعى ءبىر وقيعا ەسىمدە ساقتالىپتى. ستانسالاردىڭ بىرىندە اياعى اۋىر جاس كەلىنشەكتىڭ تولعاعى باستالادى. الايدا ايەلدەرگە دە, ەرلەرگە دە ۆوكزال عيماراتىنا بارۋعا رۇقسات ەتىلمەگەن. تەك ۆاگوننان تۇسۋگە جانە بىرنەشە مەترلىك قاشىقتىققا بارۋعا عانا رۇقسات بەرىلگەن. ايەلدەر قۇلاقتارىنداعى التىن سىرعالارىن جيناپ, اسكەري-قاراۋىلدارعا بەرىپ, تولعاعى قىسقان كەلىنشەككە كومەك كورسەتۋدىڭ جولدارىن قاراستىرادى. تولعاتىپ جاتقان كەلىنشەكتىڭ باسى-قاسىندا ەكى ايەل, ولاردىڭ توڭىرەگىنە اينالا ءۇش-ءتورت ايەل شەڭبەر جاساپ, ال ولاردان كەيىن ەر كىسىلەر ايەلدەر جاققا سىرتتارىمەن تۇرا ءۇشىنشى شەڭبەردى قورشاعان. سوسىن اينالا تۇرعان ەر كىسىلەر ماعىناسىز سوزدەرمەن ايقايلاپ, شۋلاي باستايدى. شۋ شىعارۋداعى ماقسات – بوسانعان كەلىنشەكتىڭ داۋىسى ەستىلمەسىن, بوسانعانى بىلىنبەسىن دەگەندىكتەن ەكەن. ءويتكەنى ادەت-عۇرىپپەن وسكەن ورتادا بۇل ۇيات بولىپ سانالعان عوي. وسى جاعدايدان كەيىن اسكەريلەر «بۇلار جابايى, تاۋدان تۇسكەن قۇبىجىقتار» دەپ مازاقتاي باستايدى. ءتىپتى, ساپاردىڭ سوڭىندا قازاق ەلىنە كەلگەن كەزدە دە جەرگىلىكتى بيلىككە تابىستاپ جاتىپ تا, جولدان سۇراعاندارعا دا تۋرا سولاي «بۇلار جابايىلار, تاۋدان تۇسكەندەر» دەپ ايتقان ەكەن. مىنە, وسىنداي ازاپتى كۇندەرگە تولى كەزەڭ تەك قازاقستاننىڭ قيىر وڭتۇستىگىنە جەتكەننەن سوڭ, قازاق وتباسىنىڭ قاسىنا قونىستانعاننان سوڭ عانا اياقتالادى.
اكەم دە, اتا-اجەلەرىمىز دە ءبىزدىڭ ۇلت بولىپ ءوسىپ, ادام بولىپ ساقتالىپ قالعانىمىز ءۇشىن قازاقتارعا العىس ايتۋدان جالىققان ەمەس. «كەلگەن جەرىمىز قانداي ەل ەكەن؟ ءتىلى, ءدىنى قانداي ەكەن؟» دەپ جەتكەنشە ۋايىمداساق, سوزدەرى بىزگە ۇعىنىقتى, ءتۇرلەرى وتە ۇقساس, ءدىنى – يسلام. ەڭ العاش كەزدەسكەن ادامدارعا «اسسالاۋماعالەيكۇم» دەپ امانداسىپ, ودان «ۋاعالەيكۇم اسسالام» دەگەن جاۋاپتى ەستىگەن كەزدە اجەم ەرىكسىز كوز جاسىن ۇستاي الماي قالىپتى. «بۇلار دا مۇسىلمان ەكەن, ەندى ولمەيمىز» دەگەن ەدى اكەم.
اتام وتباسىمەن وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنداعى ستالين سوۆxوزىندا قازاق جانۇياسىنىڭ ءبىر بولمەلى جەر ۇيىنە ورنالاسقان ەكەن. العاشقى ۋاقىتتا ءبىر-بىرىنە كۇمانمەن قاراعانىمەن, ءبىر-ەكى كۇننىڭ ىشىندە جاقىن تانىپ, بىلىسكەن سوڭ, ەكى تاراپ تا وزدەرى تۋرالى ايتىلعان ءسوز جالعان ەكەنىن تۇسىنگەن. سول اياداي عانا جەر ۇيدە العاشقى ايلاردا قوجايىنىنىڭ وتباسىنان باسقا دەپورتاتسيامەن كەلگەن تاعى ءۇش وتباسى تۇرعان ەكەن. اكەم قازاقستاندا 35 جىل قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانىنىڭ مۇعالىمى بولىپ قىزمەت ەتتى. ادىسكەر مۇعالىم, ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەر, اعارتۋ سالاسىنىڭ ۇزدىگى اتاندى. مەكتەپ ديرەكتورى بولدى. پەدينستيتۋتتا جۇمىس ىستەدى. مۇعالىمدەردى جەتىلدىرۋ ينستيتۋتىندا قازاق تىلىنەن مۇعالىمدەرگە ساباق بەردى. «اعارتۋ سالاسىندا اتقارعان قىزمەتىمنىڭ بارلىعى – مەنىڭ قازاق حالقىنا, قازاقستانعا ايتقان العىسىم» دەپ وتىراتىن اكەم.
اسكەر پيريەۆ,
«احىسكا» تۇرىك مادەني
ورتالىعىنىڭ توراعاسى
