ەلوردانىڭ ەسكى بولىگى مەن جاڭا قونىسىن جالعاستىراتىن كوپىردەن وتسەڭىز, الەكساندر باراەۆ اتىنداعى كوشە بار. ونشالىقتى ۇزىن بولماعانىمەن, ەنى كەڭىنەن تارتىلعان بۇل ورامنىڭ بويى قاشان كورسەڭ دە اكادەميكتىڭ ءتىرى كەزىندەگى باستان كەشكەن تىرشىلىگى سەكىلدى قىم-قۋىت بولىپ, قازانداي قايناپ جاتادى. ال جاقىندا الەۋمەتتىك جەلىدەن سارىارقا ءتوسىنىڭ استىق ولكەسىنە اينالۋى جولىندا ولشەۋسىز ەڭبەك سىڭىرگەن اتاقتى عالىمنىڭ اتىن ارداقتاۋ ءۇشىن بەرىلگەن سول كوشەنى جوشى حانعا اۋىستىرايىق دەگەن ۇسىنىستى وقىپ, قاتتى قايران قالدىق.
سەبەبى بۇل, قاي تۇرعىدان كەلگەندە دە, كوڭىلگە قوناتىن ۇسىنىس ەمەس. الىپ يمپەريا ءامىرشىسى جوشى حانعا ۇلى دالا تورىنەن ۇلكەن كوشە تابىلار, شىن ىزدەسە. ال اتى تىڭ ەپوپەياسى كەزىندە قازاقتىڭ جەرىن توزدىرماي, اۋىسپالى ەگىستى پايدالانايىق دەپ دابىل قاققان, بيدايدىڭ جاڭا مىعىم سورتتارىن شىعارۋمەن تانىلعان, بۇگىندە ەسىمى دە, ءىسى دە تاريحي باعاسىن العان بەلگىلى عالىمنىڭ ارۋاعىن مازالاۋدىڭ كەرەگى جوق. اربىردەن سوڭ ءوزىنىڭ عۇمىر جولىندا كەڭەس وداعىنىڭ ەكى كەزەڭدەگى ەكى بىردەي باسشىسىمەن ۇستاسىپ, ولارعا جەڭسىك بەرمەگەن تۇلعانىڭ كەيىنگى ۇرپاققا ۇقتىرار تاعىلىمى مول. ول كەزىندە نيكيتا حرۋششەۆپەن ايقاستا اۋىسپالى ەگىس تانابى ءتارتىبىن جانقيارلىقپەن قورعاپ شىقسا, ميحايل گورباچەۆپەن ەگىنشىلىكتىڭ باسقا تاسىلدەرى تۋراسىندا مامىلەگە كەلە الماي, سوڭىنان سونىڭ سالدارىنان ءجانتاسىلىم ەتكەن. رەسپۋبليكامىزدىڭ شەجىرەسىندە ەرەكشە ورنى بار وسىنداي قاراما-قايشىلىعى كوپ قايراتكەردى بۇگىنگى ۇرپاق ەسكە الىپ وتىرۋى كەرەك دەپ ويلايمىز.
قازاق دالاسىندا جارتى عاسىرداي ەڭبەك ەتىپ, داڭقى شىققان الەكساندر يۆانوۆيچ باراەۆ 1908 جىلى 16 شىلدەدە پەتەربۋرگتە تەمىرجول جۇمىسشىسىنىڭ وتباسىندا دۇنيەگە كەلەدى. تۇرمىس تاۋقىمەتىن تارتقان كوپبالالى وتباسى ۆولوگود وبلىسىنا قونىس اۋدارىپ, اكەسى يۆان باراەۆ اۋىل شارۋاشىلىعى كووپەراتيۆىن باسقارادى, الەكساندر شارۋاعا ەرتە ارالاسادى جانە بۇكىل عۇمىرىن اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىنا ارنايدى. سامارا ءداندى داقىلدار ينستيتۋتىن ۇزدىك بىتىرگەن ول ءومىرىن جەر تۋرالى عىلىمعا ارنايدى. ەڭبەك جولىن ەدىلدىڭ ورتا اعىسى بويىنداعى لەنين اتىنداعى استىق كەڭشارىنىڭ بولىمشە اگرونومى بولۋدان باستايدى. بۇدان كەيىن كۋيبىشەۆ وبلىسىنداعى استىق شارۋاشىلىعىنىڭ اگرونومى, بەزەنچۋك تاجىريبە ستانساسىنىڭ عىلىمي قىزمەتكەرى بولادى. 1936 جىلى قازاقستانداعى ورال اۋىلشارۋاشىلىق تاجىريبە ستانساسىنىڭ ديرەكتورلىعىنا كوتەرىلدى. ول باسقارعان جىلداردا ستانسادا قار توقتاتۋ ماسەلەلەرى كەڭىنەن زەرتتەلدى, توپىراق وڭدەۋ تاسىلدەرى سىنالدى, ەروزياعا قارسى وڭدەۋ جۇمىستارىنىڭ بىرقاتار ەلەمەنتتەرى تالداندى. ال 1953 جىلى باراەۆ قازاق جەر وڭدەۋ عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى بولىپ تاعايىندالدى.
قوعامدا قازاقستانداعى تىڭ يگەرۋ ناۋقانى تۋرالى كەرەعار پىكىرلەر جەتەرلىك. جەرىمىز وسىلدى, ءتىلىمىز كەسىلدى, تىڭ ولكەسىندە ازشىلىققا اينالدىق, ۇلتقا قاۋىپ ءتوندى دەگەن سياقتى اڭگىمەلەر ءجيى ايتىلادى. دەگەنمەن تىڭ يگەرۋ ارقىلى ەلىمىز الەمدەگى استىقتى دەرجاۆالار قاتارىنان ويىپ تۇرىپ ورىن الدى. ونىڭ يگىلىگىن ءالى كۇنگە دەيىن كورىپ كەلەمىز. ال توپىراقتى توزدىرماي, استىق ءتۇسىمىن كوبەيتۋگە باراەۆ باستاعان عالىمداردىڭ قوسقان ۇلەسى وراسان. ەندەشە اكادەميك باراەۆ ەسىمى ەستەن شىقپاۋى ءتيىس.
1956 جىلى كسرو ۇكىمەتىنىڭ شەشىمىمەن اقمولا وبلىسىنداعى شورتاندى تاجىريبە ستانساسىنىڭ بازاسىندا, تىڭ جانە تىڭايعان جەرلەردىڭ ناعىز قايناعان ورتاسىندا بۇكىلوداقتىق استىق شارۋاشىلىعى ورتالىعى عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتى (قازىر ا.باراەۆ اتىنداعى قازاق استىق شارۋاشىلىعى عىلىمي-وندىرىستىك ورتالىعى) قۇرىلدى. ونى باسقارۋ بىردەن الەكساندر باراەۆقا تاپسىرىلدى. مىنە, تاياۋداعى ونداعان جىل ىشىندە جەر وڭدەۋ جۇيەسىندەگى توپىراق قورعاۋدىڭ نەگىزگى ادىستەرى وسىندا جاسالىپ, اۋىل شارۋاشىلىعى عىلىمىنداعى جاڭا باعىت ومىرگە كەلدى. باراەۆتىڭ جەردى وڭدەۋدەگى نەگىزگى قاعيداتتارى ءداندى داقىلداردىڭ قىسقا مەرزىمدىك (3-5 جىل) اۋىسپالى ەگىس تانابىن مەڭگەرۋ, استىق ەگىلەتىن توپىراقتى تىك ءتىستى سوقامەن جىرتىپ ءوتىپ, تاناپتى جەلدەن قورعاۋ ءۇشىن ونىڭ بەتكى جاعىنىڭ 80 پايىزىن سول قالپى قالدىرۋ, القاپتاردى ىلعال جيناپ تۇراتىنداي ەتىپ جىرتۋ بولدى.
تىڭ جەرلەرگە العاش سوقا تۇرەنى تيگەن جىلدارى توپىراق ءالى ءوزىنىڭ ۇساق كەسەكتى قۇرىلىمىن جوعالتا قويعان جوق ەدى, ارامشوپتەر قاۋ ەتىپ كوتەرىلىپ ۇلگەرە الماي جاتقان, سوندىقتان استىقتان الىنعان ءونىم ەگىنشىلەر قاۋىمىن قۋاندىرىپ تاستاعان. الايدا بۇدان كەيىنگى جىلدارى جەردى قايىرما سوقامەن, ءتىستى تىرمامەن جانە قوپسىتقىش ديسكىمەن وڭدەۋ توپىراقتى بارعان سايىن ۇنتاقتاي بەردى. وسى تۇستا ەگىن شىعىمدىلىعى جىل ساناپ كەمي ءتۇستى. سول كەزدە قازاقستان مەن ءسىبىردىڭ تىڭ جەرلەرىن ادەتتەگى سوقامەن وڭدەۋدىڭ پايداسى از ەكەنى, مۇنىڭ ورنىنا جەردى جىرتۋدىڭ باسقا بالامالى جولىن تاۋىپ, جەل ەروزياسىمەن كۇرەسۋ قاجەتتىگى تۇسىنىكتى بولدى. تىڭ ءىس جۇزىندە جەردى سوقاسىز وڭدەۋدىڭ جاڭا تەحنولوگياسىن وندىرىسكە ەنگىزۋگە جول اشىپ بەردى. بىراق مۇنى ول ۇزاققا سوزىلعان كەسكىلەسكەن كۇرەس ۇستىندە جەڭىپ الدى.
باراەۆ ءوزىنىڭ جەردى قورعاۋ جۇيەسىن قورعاۋدا ەشتەڭەدەن تايسالمايتىن قايتپاس قايسار عالىم بولدى. ول مۇنى قولدانعاندا الىناتىن وڭ ناتيجە تۋرالى ساعاتتاپ تالماي اڭگىمەلەۋگە بار ەدى. راس, ونىڭ بۇل تاسىلىنە قارسىلار دا از بولعان جوق. بىراق وسى تالاستار تۇسىندا عالىمعا تابيعاتتىڭ ءوزىنىڭ بولىسقان كەزدەرى ءجيى كەزدەسىپ قالىپ ءجۇردى. مىسالى, 60-جىلداردىڭ باسىندا ۇيىتقي سوققان شاڭدى داۋىلدار ەگىستىك جەرلەردىڭ قارا توپىراقتى بەتىن ءسۇرىپ اكەتتى. وسىلايشا 1962 جىلى قازاقستاندا 7 ميلليون گەكتارعا جۋىق القاپتىڭ توپىراعى جەل ەروزياسىنا ۇشىرادى. ال 1965 جىلى ول ءبىزدىڭ رەسپۋبليكا عانا ەمەس, سونىمەن قاتار رەسەيدىڭ التاي ولكەسىن, باشقۇرتستاندى, قالماقيانى جانە الىپ ەلدىڭ تاعى دا باسقا بىرقاتار ايماعىن شارپىدى. سول كەزدە اۋىل شارۋاشىلىعى وندىرىسىنە باراەۆتىڭ جۇيەسىن جاپپاي ەنگىزۋ جونىندە ءار جەردە ايتىلا باستادى.
بۇكىلوداقتىق استىق شارۋاشىلىعى عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ عالىمدارى بۇل ۋاقىتقا دەيىن تىرناۋىش, توپىراق قوپسىتقىش, ارناۋلى دانسەپكىش سياقتى قۇرالداردى ازىرلەپ قويعان بولاتىن. ولار تاجىريبە شارۋاشىلىعىندا جاساپ شىعارىلىپ, ينستيتۋتتا, وزات كەڭشارلاردا جانە تىڭ ماشينا سىناۋ ستانساسىندا سىناقتان وتكىزىلدى. 1964 جىلدان «باراەۆ ماشينالارى» وندىرىستەن شىعارىلا باستادى. سول كەزدە ەروزياعا قارسى تەحنيكانى قازاقستاننىڭ سولتۇستىك وبلىستارى مەن ءسىبىردىڭ دالالىق اۋداندارى, سونىڭ ىشىندە قۇلاندى القابى مەن ءنوۆوسىبىر وبلىسى قولدانۋعا كىرىستى. بۇلاردىڭ سوڭعىلارى سول جىلدىڭ جازىندا قاتتى قۇرعاقشىلىققا ۇشىراعان ەدى.
قۇرعاقشىلىق قامتىعان ايماقتاردا قايىرما سوقالاردان باس تارتۋ شىن ءمانىندە باراەۆ جۇيەسى قاعيداتتارىن جۇزەگە اسىرۋ بولىپ شىقتى. بۇل جۇيە وسىدان باستاپ ءوزىنىڭ جەڭىستى سوقپاعىنا ءتۇستى. بۇعان توپىراقتى جەل ەروزياسىنىڭ قاتتى زاقىمداۋى سەبەپكەرلىك ەتتى. 1975 جىلعا قاراي باراەۆتىڭ توپىراقتى قورعاۋ جۇيەسى 12 ملن گەكتار القاپتا جۇمىس ىستەدى, ال 90-جىلداردىڭ باسىندا تىرناۋىشپەن وڭدەلەتىن جەر كولەمى 60 ملن گەكتارعا جەتتى. جەردى يگەرۋدىڭ جاڭا جۇيەسى ەنگىزىلگەننەن كەيىن 1961-1965 جىلدارى قازاقستاندا ورتاشا جىلدىق استىق ءوندىرۋ كولەمى 14,5 ملن توننادان اينالدى. سالىستىرۋ ءۇشىن ايتا كەتەيىك, بۇل كورسەتكىش 1949-1953 جىلدارى 3,9 ملن توننانى قۇراعان ەكەن. ال 1976-1985 جىلدارى ەگىنشىلىكتىڭ توپىراقتى قورعاۋ ءتاسىلى ەنگىزىلۋىنىڭ ارقاسىندا قازاقستاندا جىل سايىن 25-27 ملن توننا استىق جينالىپ تۇردى.
رەسپۋبليكاداعى جىرتىلىپ تاستالعان ميلليونداعان گەكتار تاناپتار تاپ وسى توپىراقتى قورعاۋدىڭ جاڭا ءادىسى ارقىلى دەگراداتسيادان ساقتالىپ قالدى. ول جەردى شاڭدى داۋىلدار مەن ەروزيادان سەنىمدى قورعاۋشى بولدى. ءىس جۇزىندە تىڭدى كوتەرگەن سول ەدى. الايدا ەگىنشىلىكتەگى بۇل جاڭا عىلىمي باعىتپەن كەلىسپەۋشىلەردىڭ قاراسى ماسكەۋدە دە, قازاقستاندا دا از بولعان جوق. مىسالى, باراەۆتىڭ ارىپتەسى, ءىزباسارى, قازاقستاندىق بەلگىلى اكادەميك مەحليس سۇلەيمەنوۆ: «كەز كەلگەن عىلىمدا ادام ءوزىنىڭ اتىن عىلىمي جاڭالىقتار اشۋى ناتيجەسىندە عانا ەمەس, ازاماتتىق پوزيتسياسىنا بەرىكتىگى ارقاسىندا قالدىرادى. مۇنىڭ اكادەميك الەكساندر باراەۆقا دا قاتىسى بار» دەيدى دە, ونىڭ داڭقى عىلىمداعى جەتىستىگىمەن عانا ەمەس, ءوزى ومىرگە ەندىرگەن ءتاسىلدى تاباندى قورعاي بىلۋىمەن كەڭگە تارالعانىن باياندايدى.
1982 جىلى «قاينار» باسپاسىنان جارىق كورگەن «ناننىڭ قۇنى» دەگەن جيناقتا ايگىلى شەرحان مۇرتازانىڭ ەسسەسى جاريالانعان ەكەن. «ءبىزدىڭ ەگىس القاپتارىمىز مول ءونىم بەرۋىنە ولشەۋسىز ۇلەس قوسقان اكادەميك ا.ي.باراەۆتىڭ كابينەتىندە قابىرعاعا ىلىنگەن پلاكات نەكراسوۆتىڭ «ءدان سەبۋشى ۇلى تۇلعا. ات باسىنداي التىن ءبىر ءۇزىم ناننان اۋىر ەمەس» دەگەن سوزىمەن ادىپتەلگەن ەكەن. وقىدىم دا, تاڭعالدىم. قازاقتار قالاي ءدال ايتقان:التىن, كۇمىس – تاس ەكەن,ارپا, بيداي – اس ەكەن» دەيدى شەراعاڭ ەسسەسىندە. «جەردى ءبىز سۇيىسپەنشىلىكپەن انامىز دەپ اتايمىز. ونى باعىندىرمايدى, ءسۇيەدى, يگەرەدى. القاپتىڭ قۇنارلى قاتپارىنا مۇقيات قاراماساق, جەر-انا ءبىزدى كەشىرمەيدى. جەر وڭدەۋشى مامان-عالىمدارىمىزدىڭ ارقاسىندا قۇنارلى توپىراقتى قادىرلەپ, ساقتاۋدى ۇيرەندىك»
«الەكساندر باراەۆ اسا جوعارى لاۋازىمدى باسشىلارمەن شالكەم-ءشالىس كەلۋدى نيكيتا حرۋششەۆپەن ۇستاسۋدان باستادى» دەپ جازادى قازاق اكادەميگى بۇدان ءارى. – ءبىر جاعى بۇل ونىڭ داڭقىن اسپانداتىپ جىبەردى. ءومىر كەيىن سوكپ ورتالىق كوميتەتى ءبىرىنشى حاتشىسىنىڭ كەيبىر ۇسىنىستارى, جالپى العاندا, دۇرىس بولىپ شىققانىن كورسەتتى, بىراق ول كەزدە ونىڭ عالىمعا جاساعان قىسىمىن ادىلەتسىزدىك رەتىندە باعالادى». شىنىندا دا, باراەۆ قازاقستاننىڭ ەگىنشىلىگىندە اۋىسپالى ەگىس تاناپتارىنىڭ مۇمكىندىگىنشە كوبىرەك بولۋى ءۇشىن ايانباي كۇرەسكەن. ول رەسپۋبليكانىڭ سولتۇستىگى مەن سىبىردە ەگىستىك القاپتاردىڭ جىل سايىن كەمىندە 25-30 پايىزى ءبىر جىل ەگىننەن بوس جاتۋى كەرەك دەپ ەسەپتەيدى. ول بۇل يدەيامەن 1956 جىلى تاجىريبە الماسۋ ءۇشىن كاناداعا ءۇش اي مەرزىمگە بارىپ قايتقاننان كەيىن «اۋىرا» باستايدى. بۇل كەزدە قازاقستاندا تىڭدى يگەرۋ ناۋقانى قىزۋ ءجۇرىپ جاتىر ەدى. شەتەلدىك ساپارى كەزىندە الەكساندر يۆانوۆيچ كسرو-نىڭ كاناداداعى ەلشىسىنىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى جونىندەگى كەڭەسشىسى يۆان حوروشيلوۆپەن دوستاسىپ الادى. ديپلومات سول جولى باراەۆقا ۇيەڭكى جاپىراعى ەلىندە ەگىستىك القاپتاردىڭ بويىندا ىلعال ساقتالۋىنا كەپىلدىك جاسالۋى ءۇشىن جىل سايىن ونىڭ 40 پايىز اۋماعىنا ەشتەڭە ەگىلمەيتىنىن ايتادى. اۋا رايى قۇرعاقشىلىق جىلدارى, شىنىندا, وسى جەرلەردەن جاقسى ءونىم الىنادى ەكەن. بۇدان بولەك, باتىستىڭ كوپتەگەن عالىمدارى جەردى بۇلاي بوس قالدىرۋعا قارسى شىعىپ جۇرگەن كورىنەدى. بىراق اعىلشىن ءتىلىن بىلمەيتىن قازاقستاندىق عالىم الەمنىڭ عىلىمي ادەبيەتىمەن تانىس بولا المايدى. الايدا كانادا تاجىريبەسىن ساناسىنا ابدەن ءسىڭىرىپ قايتقان باراەۆتىڭ بەتىن قايتارۋ قيىن ەدى. ول سوندىقتان ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن وسى يدەيا جولىندا كۇرەسىپ ءوتتى. دەگەنمەن كەيىنگى جىلدارى ەگىسسىز قالدىرىلاتىن القاپ كولەمىن 16 پايىزعا دەيىن قىسقارتۋعا كونگەن ەكەن…
باراەۆ پەن حرۋششەۆ ايقاسىنىڭ شىرقاۋ شەگى 1961-1964 جىلدارمەن تۇسپا-تۇس كەلدى. ايتقانداي, بۇل كەزدەرى اۋىسپالى ەگىس تانابى ءتارتىبى ءۇشىن كۇرەسكەن جالعىز باراەۆ بولعان جوق. ونىڭ باستاماسىنا رەسەيدىڭ قورعان وبلىسىنداعى ءىرى شارۋاشىلىقتىڭ كەمەڭگەر اگرونومى, سوتسياليستىك ەڭبەك ەرى تەرەنتي مالتسەۆ تە قولداۋ كورسەتتى. وسى تەكەتىرەس بارىسىندا نيكيتا سەرگەەۆيچ ونى باعىتىنان تايدىرىپ, جۇگەرى ەگۋگە قاراي بۇرىپ جىبەرۋگە ارەكەتتەنىپ باقتى, بىراق تەرەنتي سەمەنوۆيچ تە العان بەتىنەن قايتپاي قويدى. ال بۇل كۇرەستىڭ قايناعان ورتاسى بۇرىنعىسىنشا قازاقستان بولىپ قالا بەردى. سوكپ ورتالىق كوميتەتى ءبىرىنشى حاتشىسى كەڭەسشىلەرىنىڭ تاپسىرمالارى بويىنشا التاي اۋىل شارۋاشىلىعى عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى گەورگي ناليۆايكو تسەلينوگرادقا شاقىرىلدى. بۇدان كەيىن ونىڭ ينستيتۋتى اۋىسپالى ەگىس تانابىن وزدەرىندە تاجىريبەدەن وتكىزىپ كوردى. بىراق وندا كورسەتىلگەن ناتيجەلەر تولىق باراەۆتىڭ پايداسىنا شەشىلە قويعان جوق. بۇل حرۋششەۆتى ودان بەتەر «جىنداندىرا» ءتۇستى.
حرۋششەۆ پەن باراەۆتىڭ سوڭعى كەزدەسۋى 1964 جىلدىڭ تامىز ايىندا تسەلينوگراد جەرىندە ورىن الدى. ينستيتۋتقا كەلگەن نيكيتا سەرگەەۆيچ قاسىندا وزىمەن سويلەسىپ تۇرعان ءبىر كىسىگە: «سىزدەردىڭ ديرەكتورلارىڭىز – باراەۆتىڭ مىنەزى مىسىققا ۇقسايدى, ادامدى مىسىق قۇساپ تىرناپ الادى. اۋىسپالى ەگىس تانابى دەپ وزەۋرەپ قويمايدى» دەيدى. مۇنى ەستىپ تۇرعان الەكساندر يۆانوۆيچ زاماتىندا: «بىلەسىز بە, نيكيتا سەرگەەۆيچ, اۋىسپالى ەگىس تانابىنىڭ جەرلەرى ءونىمدى ەكى ەسە كوپ بەرەدى. ءبىر جەرگە جىل سايىن ءدان سەبە بەرىپ, ونىڭ ءنارىن قۇرتۋعا بولمايدى. جەردىڭ ءبىر بولىگىن بوس قالدىرىپ, بىرەر جىل ءشوپ ءوسىرۋ كەرەك» دەپ جاۋاپ قايتارادى. بۇل سوزدەرگە قاتتى اشۋلانعان حرۋششەۆ نارتتاي قىزارىپ, جەردى بۇلاي بوس قالدىرىپ, ىسىراپ ەتۋگە بولمايتىنىن ايتىپ ايقايلايدى. ول وسى كەزدەسۋدەن كەيىن باراەۆتى ورنىنان الىپ تاستاۋ جونىندە بەرىك شەشىمگە كەلەدى. بىراق بۇيرىقتى شىعارتىپ ۇلگەرە المايدى. قازاقستانعا ساپارىنان كەيىن كوپ ۇزاماي پيتسۋنداعا دەمالىسقا كەتەدى. ءسويتىپ جۇرگەندە 1964 جىلعى قازان ايىنىڭ ورتاسى جەتىپ, نيكيتا سەرگەەۆيچتىڭ ءوزى كۇتپەگەن جەردەن اسا جوعارى لاۋازىمىن تاپسىرۋعا ءماجبۇر بولادى. قۇداي الەكساندر ءيۆانوۆيچتى وسىلاي ساقتاپ قالدى…
وسىدان كەيىن باراەۆتىڭ ءداۋىرى باستالدى. سوكپ ورتالىق كوميتەتى ءبىرىنشى حاتشىسىنىڭ پوزيتسياسىنا قارسى شىعۋ ونى اتى اڭىزعا اينالعان ادام دارەجەسىنە اپارىپ قويدى. بۇدان كەيىن وعان ءوزى ناسيحاتتاپ جۇرگەن عىلىمي تاسىلدەردى جۇرتقا دالەلدەپ جاتۋدىڭ قاجەتى بولماي قالدى. ەندى ونىڭ ايتقاندارىنىڭ ءبارى بارلىق جەردە سوڭعى ۇكىم سياقتى ەستىلەتىن بولدى. كەڭەس زامانىندا توپىراق قورعاۋ جۇيەسىنىڭ نەگىزىن قالاۋشىلاردىڭ ءبىرى, اۋىل شارۋاشىلىعى عىلىمدارىنىڭ دوكتورى, ۆاسحنيل اكادەميگى, لەنيندىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى, سوتسياليستىك ەڭبەك ەرى الەكساندر باراەۆ وسى اتاق-داڭقتىڭ بارىنە حرۋششەۆ داۋىرىنەن كەيىن يە بولدى.
اكادەميك الەكساندر باراەۆ, اۋىسپالى ەگىس تانابى جايىن بىلاي قويعاندا, جەردى ەروزيادان ساقتاپ قالۋعا دا وراسان زور ەڭبەك ءسىڭىردى. جەرگىلىكتى ديقاندار ءالى دە ونى مول ءونىم الۋدىڭ نەگىزگى فاكتورلارىنىڭ ءبىرى رەتىندە قاراستىرادى. 300 عىلىمي ەڭبەك جازىپ, 23 كىتاپ پەن بروشيۋرا شىعارعان اكادەميك تالاي جاس عالىمعا جول اشتى.
قالاي دەگەندە دە, ۇزاق جىلدار بويى «كابينەتتەردەگى كەدەرگىلەرمەن» كۇرەسۋ ءومىرىنىڭ سوڭعى جىلدارىندا الەكساندر ءيۆانوۆيچتىڭ دەنساۋلىعىنا زالال كەلتىرىپ, جۇرەگى سىر بەرە باستايدى. دارىگەرلەر وعان ءبىراز ۋاقىت تىنىشتىق كەرەكتىگىن ەسكەرتەدى. بىراق «تىڭنىڭ باس اگرونومى» قول قۋسىرىپ, قاراپ وتىرا المايتىن ەدى. سوندىقتان تسەلينوگرادقا, ونىڭ ىشىندە ءوزى باسقاراتىن ورتالىق پەن تاجىريبە القاپتارىن ارالاۋعا «ۇلى قايتا قۇرۋشى» ميحايل گورباچەۆ كەلگەن كەزدە, دارىگەرلەردىڭ قاتاڭ تىيىم سالعانىنا قاراماستان, الەكساندر باراەۆ كەزدەسۋگە ويلانباستان بارادى. كولىگىن ماسكەۋدەن كەلگەن كۇزەتشىلەر قاڭتارعان عالىم باس حاتشىمەن كەزدەسۋگە جاياۋ جۇگىرىپ جەتەدى. بۇل 77-گە كەلگەن اكادەميكتىڭ جۇرەگىنە سالماق تۇسىرگەن ەدى. عىلىمي ورتالىق لابوراتوريالارىن 20 مينۋت ىشىندە قۇيىن سوققانداي ارالاپ وتكەن گورباچەۆ اكادەميكتەن اۋىل شارۋاشىلىعىنداعى قايتا قۇرۋدى تۇبەگەيلى وزگەرتۋدى تالاپ ەتتى. ال باراەۆ بۇگىنگى تاڭدا جوعارى ساپالى استىق ءوندىرۋدىڭ بارىنەن دە ماڭىزدى ەكەنىن, بۇل ءۇشىن ءبىرىنشى كەزەكتە جوعارى ءونىمدى تەحنيكا, تىڭايتقىش, سەلەكتسيالىق جۇمىستى جالعاستىرۋ مەن بيوتەحنولوگيا كەرەكتىگىن تۇسىندىرۋگە تىرىسىپ باقتى. «اۋىل شارۋاشىلىعىندا وسى ايتىلعانداردان باسقا تاعى قانداي قايتا قۇرۋ بولۋى مۇمكىن؟ ءبارىنىڭ نەگىزى قالانىپ قويىلعان, ەندى وعان تەك قولداۋ كورسەتۋ كەرەك» دەيدى سوندا عالىم. بىراق ءوزىنىڭ باسىمەن الىسىپ تۇرعان, «ءوزىن ۇلى اگرونوم سانايتىن» جوعارى لاۋازىمدى شەنەۋنىك بۇل ورىندى ءۋاجدى تىڭدار بولمادى. بۇعان قاتتى قاپالانعان الەكساندر يۆانوۆيچ جۇرەگىن ۇستاي قۇلايدى. دەرەۋ اۋرۋحاناعا جەتكىزىلدى. ول كەلەسى كۇنى, ياعني 1985 جىلدىڭ 8 قىركۇيەگىندە تسەلينوگرادتا اۋىر ينفاركتتەن ءجانتاسىلىم ەتەدى. باراەۆتىڭ 90 جىلدىعىنا ماقالا ارناعان «اكمولينسكايا پراۆدا» گازەتى (1998 جىلعى 1 تامىز) اكادەميك ەڭ سوڭعى باس حاتشىنىڭ «جاردەمىمەن» ءجانتاسىلىم ەتتى دەپ اشىق جازدى. وسىلاي بۇكىل سانالى عۇمىرىن, بارلىق كۇش-جىگەرىن ەگىن شارۋاشىلىعىنداعى توپىراقتى قورعاۋ ماسەلەسىنە ارناعان, جارتى عاسىر قازاقستاندا ءومىر ءسۇرىپ, ەڭبەك ەتكەن اسا كورنەكتى عالىم ومىردەن وتەدى. ا.باراەۆ ۇزاق جىلدار جەتەكشىلىك ەتكەن عىلىمي ورتالىق اكادەميك ەسىمىن يەلەنگەن. بۇل ورتالىقتا تالاي عىلىمي جاڭالىقتاردى تاجىريبەگە ەنگىزگەن, مەملەكەتتىڭ مارتەبەلى سىيلىقتارىنا يە بولعان جۇزدەگەن عالىم جەمىستى ەڭبەك ەتۋدە. ينستيتۋت اۋلاسىندا ۇستاز ءمۇسىنى كوز تارتادى.
