قازاق ەلى ەگەمەندىگىن جاريا ەتكەلى بەرى استاناعا بىلتىرعى 1 جەلتوقسانداعى كورسەتكىش بويىنشا 17 مىڭ ورالمان (4857-گە جۋىق وتباسى) كوشىپ كەلگەن. 2011 جىلدى قوسا العاندا, ورالمانداردىڭ باسىم بولىگى كوشىپ كەلۋ كۆوتاسىنا ەنگىزىلىپ, الەۋمەتتىك كومەكتەر جاسالىپ تۇردى.
2005 جىلعا دەيىن ورالمانداردىڭ كوشىپ كەلۋ كۆوتاسىنا ەنگىزىلگەن وتباسىلارعا مەملەكەت تاراپىنان باسپانالار بەرىلدى. بۇگىنگى كۇنى ورالماندارعا كوشىپ كەلۋ كۆوتاسى اياسىندا مەملەكەت تاراپىنان كومەكپەن قامتىلماعان. سەبەبى, 2012 جىلدان بەرى ەلباسىنىڭ جىل سايىنعى جارلىعىمەن ورالمانداردى كۆوتا ارقىلى قابىلداۋ توقتاتىلعان.
2014 جىلدان باستاپ سىرتقى كوشى-قوننىڭ لەگىن ەلىمىزدىڭ سولتۇستىك, شىعىس جانە باتىس ايماقتارىنا بۇرۋ كوزدەلىپ, اقمولا, اتىراۋ, قوستاناي, پاۆلودار, شىعىس, باتىس جانە سولتۇستىك قازاقستان وبلىستارى سىرتتان قونىستانۋشىلاردى قابىلداۋشى ايماقتار بولىپ بەكىتىلدى. وسى قۇجاتقا سايكەس 2014 جىلعى 25 مامىردان باستاپ بۇگىنگى كۇنگە دەيىن استانا جانە الماتى قالالارىندا ورالمان مارتەبەسىن بەرۋ توقتاتىلعان ەدى. ەندى جاڭا قابىلدانعان قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە حالىقتىڭ كوشى-قونى جانە جۇمىسپەن قامتىلۋ ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭى نەگىزىندە اتالعان ەكى قالا ەلىمىزگە ورالعان قانداستارىمىزعا وسى جىلدان باستاپ, ورالمان مارتەبەسىن بەرۋ ءۇشىن ۇمىتكەرلەردىڭ وتىنىشتەرىن قابىلداۋدى باستايتىن بولادى. قر «حالىقتىڭ كوشى-قونى تۋرالى» زاڭى مەن باسقا دا زاڭدارىنىڭ بۇرىنعى ماتىندەرى كوشى-قون اتالعان سالاسىنداعى ماسەلەلەردى تولىق جانە ءتيىمدى شەشە الماعاندىقتان, وعان بىرقاتار وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزىلدى.
ايتالىق, قر «حالىقتىڭ كوشى-قونى تۋرالى» زاڭىنىڭ 1-بابى 19-1- تارماقشامەن تولىقتىرىلدى. وندا «ءبىر تەرەزە» قاعيداتى بويىنشا مەملەكەتتىك قىزمەتتەر كورسەتۋشى «ازاماتتارعا ارنالعان ۇكىمەت» مەملەكەتتىك كورپوراتسياسى ارقىلى ورالمانداردىڭ كەلگەن جەرىندە تىكەلەي نەمەسە ەلەكتروندىق تۇردە ورالمان مارتەبەسىن الۋعا ءوتىنىش بەرۋگە مۇمكىندىگى بار.
وسى زاڭنىڭ 6-بابىنىڭ 4-تارماعى بويىنشا الىس جانە جاقىن شەتەلدەردەن تاريحي وتانىنا ورالعان ەتنيكالىق قازاق قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك شەكاراسىن كەسىپ وتكەن كۇننەن باستاپ كۇنتىزبەلىك بەس كۇندە باسقا دا شەتەلدىكتەر سياقتى ۋاقىتشا تۇرۋعا ىشكى ىستەر ورگاندارىنان رۇقساتىن الادى; جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندار ەتنيكالىق قازاقتاردىڭ ورالمان مارتەبەسىن بەرۋ تۋرالى ءوتىنىشىن قاجەتتى قۇجاتتارىمەن قوسا قابىلدايدى, ياعني, ەتنيكالىق قازاقتار «ازاماتتارعا ارنالعان ۇكىمەت» مەملەكەتتىك كورپوراتسياسى جانە جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندار ارقىلى ءوتىنىش بەرۋلەرىنە بولادى.
جالپى, ورالمانداردىڭ ەكى ساناتى بارىن بىلەمىز. ولار – ورالمانداردى قابىلداۋدىڭ وڭىرلىك كۆوتاسىنا ەنگىزىلگەندەر جانە ەلىمىزگە ءوز بەتىنشە كەلگەن جانە تۇرىپ جاتقان ورالماندار. بۇل جەردە الماتى, قىزىلوردا, جامبىل, وڭتۇستىك قازاقستان, قاراعاندى, اقتوبە, ماڭعىستاۋ وبلىستارى مەن استانا جانە الماتى قالالارى ورالمانداردى قونىستاندىرۋ ءۇشىن قر ۇكىمەتى ايقىنداعان وڭىرلەر تىزىمىنە ەنگىزىلمەگەندىگىن ايتا كەتۋىمىز كەرەك. بىراق تا, كەلەشەكتە جەرگىلىكتى باسقارۋ ورگاندارى (اكىمدىكتەردىڭ) ورالمانداردى قابىلداۋ تۋرالى ۇسىنىستارىن ۇكىمەتىنە ورتالىق ۋاكىلەتتى ورگان ارقىلى جاساۋعا مۇمكىندىگى بار.
زاڭنىڭ 18-بابى 2-تارماعى بويىنشا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ شەگىنەن تىس جەردە تۇراتىن ەتنيكالىق قازاقتار ورالمان مارتەبەسىن الۋ جانە (نەمەسە) ورالمانداردى قابىلداۋدىڭ وڭىرلىك كۆوتاسىنا ەنگىزۋ جونىندەگى ءوتىنىشىن قازاقستاننىڭ شەتەلدەردەگى ەلشىلىكتەرىنە دە بەرە الادى. ياعني, ورالمان مارتەبەسى بەرىلگەندىگى, كوشىپ كەلۋ كۆوتاسىنا ەنگىزىلگەندىگى (تاڭداعان ايماعىڭىزعا بايلانىستى) تۋرالى شاقىرۋ قاعازىن العان كەزدە اتاجۇرتقا كوشە بەرۋگە بولادى. جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگان ءوتىنىش تۇسكەن كۇننەن باستاپ بەس جۇمىس كۇنى ىشىندە ەتنيكالىق قازاقتارعا نەمەسە ولاردىڭ وتباسى مۇشەلەرىنە ورالمان مارتەبەسىن, ونى دالەلدەيتىن ورالمان كۋالىگىن بەرەدى, نە ورالمان مارتەبەسىن بەرۋدەن ءۋاجدى تۇردە باس تارتادى.
ال, 3-ءشى تارماق بويىنشا ورالمان مارتەبەسىن سۇراۋشىلاردىڭ ۇلتى جەكە باسىن كۋالاندىراتىن قۇجاتتاعى جازبالارعا سايكەس, مۇنداي جازبا بولماعان جاعدايدا ۇلتىن راستايتىن باسقا دا قۇجاتتار (شەتەلدىڭ ىشكى ءجۇرىپ-تۇرۋ كۋالىكتەرى, انىقتامالار جانە ت.ب.) نەگىزىندە انىقتالادى. سونداي-اق, ورالمان مارتەبەسى ءبىر جىل وتكەننەن كەيىن توقتاتىلادى. وسى ۋاقىتشانىڭ ىشىندە ورالمان وتباسىن تولىق اكەلىپ قونىستاندىرىپ, تۇراقتى تىركەلىپ, قازاقستان ازاماتتىعىنا قۇجاتتارىن تاپسىرىپ ۇلگەرۋى كەرەك.
جاڭا زاڭنىڭ ورالماندارعا وڭتايلى تاعى ءبىر تۇسى ول 23-باپتىڭ 4-تارماعىندا كورسەتىلگەندەي, جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندارى ورالمانداردىڭ قونىستانۋ وڭىرلىك كۆوتاسىنان تىس كەلگەن ورالماندارعا جانە ولاردىڭ وتباسى مۇشەلەرىنە تۇرعىلىقتى جەرىنە جول ءجۇرۋ جانە مۇلكىن تاسىمالداۋ شىعىندارىن وتەۋدى قامتيتىن بىرجولعى جاردەماقىلار بەلگىلەيدى. بۇل باپتىڭ ورىندالۋى قالا اكىمىنىڭ تيەسىلى قاۋلىسى نەگىزىندە جۇزەگە اسادى.
ال, 4-تارماقتىڭ جاڭادان قوسىلعان 1-تارماقشاسى بويىنشا قونىستانۋشىلار شەكارادان وتەردە كولىك قۇرالدارىنا جەكە پايدالانۋعا ارنالعان مۇلكىنە كەدەندىك تولەمدەردى تولەۋدەن بوساتىلادى. ەتنيكالىق قازاقتار جانە ولاردىڭ وتباسى مۇشەلەرى ءۇشىن بۇل دا ايتارلىقتاي ماتەريالدىق قولداۋ ەكەنى داۋسىز.
شەتەلدەن كەلگەن ورالمانداردىڭ باسىم بولىگىنىڭ جەكە كۋالاندىراتىن قۇجاتتارىندا اتى-ءجونى دۇرىس جازىلماۋى ءجيى كەزدەسەدى. اڭگىمەگە ارقاۋ بولىپ وتىرعان زاڭنىڭ 26-بابىنداعى 1-تارماعىنىڭ 3-تارماقشاسىندا «ورالماندار مەن ولاردىڭ وتباسى مۇشەلەرىنىڭ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتىعىن العاننان كەيىن قولدا بار قۇجاتتارىنىڭ نەگىزىندە اتىن, اكەسىنىڭ اتىن (ول بولعاندا) جانە تەگىن قازاق تىلىندە دۇرىستاپ جازۋعا قۇقىعى بار» دەلىنگەن. ول ءۇشىن قاتەسى بار قۇجاتتى حالىققا قىزمەت ەتۋ ورتالىعىنا نەمەسە ازاماتتىق حال اكتىلەرىن جازۋ ورىندارىنا بارىپ ءوتىنىش بەرەدى.
تاعى ءبىر جاڭالىق – قىزمەتتىك نەمەسە ءوزىنىڭ تۇرعىن ءۇيى بولماعان جاعدايدا ورالمانداردى بەيىمدەۋ جانە ينتەگراتسيالاۋ ورتالىقتارىندا, ۋاقىتشا ورنالاستىرۋ مەكەمەلەرىندە ءبىر جىلدان اسپايتىن مەرزىمگە ۋاقىتشا تىركەلۋگە قۇقىعى بار. ال ءبىلىم الۋ ماقساتىمەن كەلگەن ەتنيكالىق قازاقتار وقۋعا تۇسكەننەن كەيىن جاتاقحانالارىندا ۋاقىتشا تىركەلە الادى ءارى جەڭىلدەتىلگەن تارتىپپەن (تىركەۋ تارتىبىمەن) قازاقستان ازاماتتىعىن قابىلدايدى. زاڭدا بۇدان باسقا دا جاقسى جاڭالىقتار بارشىلىق.
ايتا كەتۋىمىز كەرەك, تاريحي وتانىنا ورالعان قانداستارىمىزدىڭ جاڭا ورتاعا بەيىمدەلۋىنە, باسقا دا الەۋمەتتىك پروبلەمالاردى شەشۋگە قاتىستى ماسەلەلەر كەزدەسۋى مۇمكىن.
وسىنداي سۇراقتار تۋىنداعان جاعدايدا, سەنبى جانە جەكسەنبى كۇندەرىنەن باسقا كۇندەرى استانا قالاسى, ش.يمانباەۆا كوشەسى, 16-ۇيدەگى 11-بولمەدە ورنالاسقان كوشى-قون بولىمىنە كەلۋگە نەمەسە 21-10-99 بايلانىس تەلەفونىنا قوڭىراۋ شالۋعا بولادى.
استانا قالاسى جۇمىسپەن قامتۋ,
ەڭبەك جانە الەۋمەتتىك قورعاۋ باسقارماسى
