مۇمكىن «مەدياتسيا» كوپ ادامعا تۇسىنىكسىز شىعار, بىراق بۇل – ءبىزدىڭ ۇلتتىق سانامىزدا قالىپتاسقان, ەلىمىزدىڭ الەۋمەتتىك قاتىناسىندا ورنى بار جۇيە. كەزىندە حالقىمىز دۋالى اۋىز بيلەردى تىڭداپ, ولاردىڭ شەشىمىن ەكى ەتپەگەنىن العا تارتقىمىز كەلدى. مەدياتسيا ينستيتۋتى بيلەر سوتى داستۇرىمەن ۇشتاسىپ جاتىر. تاريحي سانامىز جاڭعىرىپ, وسى ءداستۇردىڭ تيىمدىلىگىنە كوز جەتكىزە بىلسەك, مەدياتسيانىڭ دا بولاشاعى زور بولماق.
وسىدان بەس جىل بۇرىن, 2011 جىلى مەدياتسيا تۋرالى زاڭ قابىلدانىپ, العاش رەت مەدياتورلاردىڭ قىزمەتى بەلگىلەنىپ, جاڭا سالانىڭ قولدانۋ اياسى زاڭمەن بەكىتىلدى. زاڭناما بويىنشا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭدارىندا وزگەشە بەلگىلەنبەسە, جەكە جانە زاڭدى تۇلعالار قاتىساتىن ازاماتتىق, ەڭبەك, وتباسىلىق جانە وزگە دە قۇقىقتىق قاتىناستاردان تۋىندايتىن داۋلاردى شەشۋگە مەدياتسيا قولدانىلادى. سونداي-اق, ونشا اۋىر ەمەس جانە اۋىرلىعى ورتاشا قىلمىستار مەن قىلمىستىق تەرىس قىلىقتار تۋرالى ىستەر بويىنشا قىلمىستىق سوت ءىسىن ءجۇرگىزۋ بارىسىندا قارالاتىن داۋلار جانە اتقارۋشىلىق ءىس جۇرگىزۋدى ورىنداۋ كەزىندە تۋىندايتىن قاتىناستاردى زاڭمەن رەتتەۋگە دە مەدياتورلار ارالاسا الادى.
«سۋديالار ءىستى قاراۋ كەزىندە سوتقا جۇگىنۋشى تاراپتارعا كەلىسۋ پروتسەدۋرالارىن قولدانۋ مۇمكىندىگى جايلى ايتادى. ستاتيستيكاعا كوز جۇگىرتسەك, قالا بويىنشا ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ توعىز ايىنىڭ ىشىندە 26 215 ازاماتتىق ءىس قارالىپ, ونىڭ ىشىندە كەلىسۋ پروتسەدۋرالارىن قولدانۋمەن 1 525 ءىس, ونىڭ 1 164 ءىسى سوتتىق مەدياتسيا تارتىبىمەن ءارى مەدياتوردىڭ قاتىسۋىمەن قارالعان. وسى پروتسەدۋرالاردى قولدانعاننان كەيىن سوتقا جۇگىنۋشىلەردىڭ بيۋدجەتكە تولەگەن 285 044 964 تەڭگە كولەمىندەگى مەملەكەتتىك تولەمدەرى يەلەرىنە قايتارىلعان» دەيدى استانا قالاسى سوتىنىڭ سۋدياسى گۇلجانات راحمەتوۆا.
بۇل – داۋلى ماسەلەردى سوتقا جەتكىزبەي, داۋلاسۋشىلاردى ءوزارا مامىلەگە كەلتىرىپ, كەلىسۋ ارقىلى شەشۋگە بولاتىنىنىڭ دالەلى. ال يەلەرىنە قايتارىلعان قاراجات تاراپتار عانا ەمەس, مەملەكەتكە دە ءتيىمدى ەكەنىن بىلدىرەدى.
بۇل رەتتە, مەدياتسيا ارقىلى نەكە-وتباسىلىق داۋلاردىڭ جانە ودان تۋىندايتىن بالانىڭ جاعدايى مەن تاربيەسىنە قاتىستى ماسەلەلەردىڭ, ەڭبەك قاتىناستارى داۋى, مورالدىق شىعىندى وتەۋ, جەر داۋىنىڭ, تۇرعىن ۇيگە قاتىستى سۇراقتاردىڭ وڭ شەشىلۋىنە قول جەتكىزىپ كەلەدى.
«مەدياتسيانىڭ سوتتان ارتىقشىلىعىنىڭ ءبىرى – ءبىر ماسەلەدەن تۋىندايتىن سۇراقتاردىڭ ءبارىن ءبىر ساتتە قاراپ, ونىڭ تولىق شەشىمىن بەرۋگە مۇمكىندىك بار» دەيدى گۇلجانات راحمەتوۆا. ياعني, قاراپايىم مىسال رەتىندە ءتۇسىندىرىپ كورەلىك. ادام سوتقا جۇگىنگەندە تەك ءبىر داۋدى عانا رەتتەپ, ال ودان تۋىندايتىن كەلەسى ماسەلەلەر ءۇشىن تاعى ءبىر سوت پروتسەدۋراسىن راسىمدەۋ قاجەت. ايتالىق, نەكە-وتباسىلىق ماسەلەلەردە سوت شەشىمى ەرلى-زايىپتىنى زاڭمەن اجىراتۋعا عانا ۇكىم شىعارادى. ال اجىراسقانداردىڭ اراسىنداعى باسقا ماسەلەلەر جونىندە, ياعني, اكەسىنىڭ بالا تاربيەسىندەگى جاۋاپكەرشىلىگىن, مال-مۇلكىن ءبولۋى سياقتى جاعدايلاردى تەز ارادا شەشكىڭىز كەلسە, تەك مەدياتسيا ادىسىمەن قول جەتكىزۋگە بولادى. تۇرمىستا تالاي جايتتار بولادى. الدىمىزعا نەكەسىن بۇزۋعا ارىزدانىپ كەلگەن وتباسى مۇشەلەرىنىڭ اراسىنداعى ينەنىڭ جاسۋىنداي بولسا دا وتتى وشىرمەي, قالىپتى قاتىناس ورناتۋعا كۇش سالۋعا تىرىسامىز. نەكە ساقتالماسا دا, سىيلاستىقتارى قالدى. بۇل – بالا ءۇشىن دە وتە قاجەتتى نارسە. ءبىزدىڭ سوت زالىنداعى كەسىمنەن ايىرماشىلىعىمىز دا وسىندا جاتىر».
جالپى مەدياتسيا ءوزىنىڭ دامۋ تاريحىندا وتباسىلىق قۇقىق سالاسىندا ەرەكشە ءۇردىس الۋدا. باتىستا وسى سالاعا قاتىستى داۋلاردىڭ 40 پايىزى مەدياتسيا ارقىلى شەشىلىپ, ونىڭ دامۋ كوكجيەگىن كەڭ ەكەنىن كورسەتتى.
ارينە, ەگەر ەكى ادام ارازداسىپ سوتقا جۇگىنسە, وندا شىندىق ءوزىنىڭ عانا جاعىندا دەپ ويلايتىنى راس. ولاردى ءبىر ۇستەلدىڭ باسىنا وتىرعىزىپ, تالابىن تىڭداپ, وقيعانىڭ انىق-قانىعىنا جەتۋدىڭ ەموتسيونالدىق جاعى باسىم كەلەدى. مۇندايدا مەدياتوردىڭ تەك زاڭدى عانا ءبىلىپ قويماۋى كەرەك. ونىڭ ومىرلىك تاجىريبەسى مەن ادامتانۋ قاسيەتتەرى سىنعا تۇسەدى. ەگەر مامان جان-جاقتى بىلىمىمەن اسىپ تۇسسە, كەز كەلگەن كۇردەلى داۋدىڭ تۇبىنە جەتۋگە بولادى ەكەن.
ەلىمىزدە ەندى عانا وركەن جايا باستاعان مەدياتور ءىسىن مەدياتورلاردى دايارلاۋ باعدارلاماسى بويىنشا وقىتۋدان وتكەنىن راستايتىن قۇجاتى (سەرتيفيكاتى) بار جانە كاسىپقوي مەدياتورلار تىزىلىمىندە تۇرعان ازاماتتار جۇرگىزە الادى. بۇل قىزمەت كاسىبي نەگىزدە (كاسىپقوي مەدياتور) جانە كاسىبي ەمەس نەگىزدە (قوعامدىق مەدياتور) جۇزەگە اسىرىلادى.
مەدياتسيا قوعامدى كەمەلدەندىرەتىنى انىق. بۇل سالانىڭ ادامگەرشىلىك قۇندىلىقتاردىڭ ساقتالۋىنا ەكپىن بەرەتىن تۇستارىنا ايتا كەتۋ كەرەك. كەشىرىم, كەلىسۋ, تۇسىنىستىك سياقتى ادامگەرشىلىك قاتىناستاردىڭ كۇشەيۋىنە ءمان بەرىلەدى. اشۋ, ىزا-كەك, ادامدى ازدىراتىن, قاتىگەزدىككە باستايتىن قاسيەتتەر بولسا, ونى ۇدەتپەي, ارااعايىندىقتىڭ ارقاسىندا التىن ورتاسىن تاۋىپ, ەكى تاراپتىڭ دا مۇددەسىن قامتىپ, تاتۋلاستىراتىن وسى – مەدياتسيا. «ءبىز وسى سالانى دامىتۋ ارقىلى كەمەلدىككە, پاراساتتىلىققا قول جەتكىزەمىز. بۇل – بىرەۋدىڭ جىبەرگەن قاتەلىگىنە كوز جۇمىپ قاراۋ ەمەس, كەرىسىنشە ونىڭ ۋشىعا تۇسۋىنە جول بەرمەي, داۋلاسۋشى تاراپتاردىڭ باسىن قوسىپ وڭ شەشىمگە قول جەتكىزۋگە تالپىنامىز» دەيدى قوعامنىڭ الەۋمەتتىك ساۋىعۋىنا الىپ كەلەتىن جاڭا ءادىستىڭ مۇمكىندىكتەرىن العا تارتقان سۋديا گۇلجانات راحمەتوۆا.
مەدياتسيا – بىلمەستىكتەن, نەمەسە جازاتايىم جاڭىلىس باسقاندى بىردەن جازاعا تارتىپ, تۇرمەگە وتىرعىزۋدى ماقسات ەتپەيدى. داۋلاسقاندارى بىتىسپەس جاۋعا اينالدىرماي, بىتىمگەرشىلىككە شاقىراتىن جاڭا جۇيە عاسىرلاردان بەرى قازاق دالاسىندا قالىپتاسقان داستۇرمەن ۇندەسىپ, قايتا جاڭعىردى دەۋگە ابدەن بولادى.
ايگۇل ۋايسوۆا
