سالاۋاتتى قوعامدى دەنى ساۋ, رۋحى بيىك ۇلت قانا قۇرايدى. سوندىقتان مەملەكەت بۇل سالاعا ەرەكشە نازار اۋدارىپ, جىل سايىن بيۋدجەتتەن قىرۋار قارجى بولەدى. باسقالار سياقتى مەديتسينانىڭ دا ءوز كوشباسشىلارى مەن جۇلدىزدارى بولادى. سونداي مىقتى دارىگەرلەردىڭ ءبىرى, دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنىڭ ساراپشىسى, قازاق مەملەكەتتىك مەديتسينا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ جانە گاننوۆەر جوعارى مەديتسينا مەكتەبىنىڭ تۇلەگى, استانا قالاسى №8 ەمحانانىڭ ديرەكتورى قانات توسەكباەۆتان ەلوردانىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنا قاتىستى وزەكتى ماسەلەلەر تۋرالى سۇحبات الدىق.
– قانات مىرزا, كەيىنگى كەزدە مەديتسينا قىزمەتكەرلەرىنىڭ قۇقىقتىق مارتەبەسىن كوتەرۋ ماسەلەسى قوعامدا قىزۋ تالقىلانۋدا. بۇل ماسەلە قازىر مەملەكەت دەڭگەيىندە قالاي شەشىلەتىن بولدى؟
– بۇل زاڭناما ماجىلىستە ۇكىمەتپەن بىرگە تالقىلانۋدا. مەنىڭ ويىمشا, بۇل زاڭ ءالى دە بولسا تولىعىمەن مەديتسينا ماماندارىنىڭ قاجەتىن وتەمەيدى. سەبەبى مەديتسينا قىزمەتكەرلەرىنىڭ قۇقىقتىق مارتەبەسىن كوتەرۋ ءۇشىن نەگىزگى ءۇش قاعيدانى ساقتاۋ كەرەك. اتاپ ايتقاندا, قارجىلىق, قۇقىقتىق جانە الەۋمەتتىك قاۋىپسىزدىك. قارجىلىق قاۋىپسىزدىكتى دارىگەردىڭ ايلىعىن كوتەرۋمەن جاباتىن بولساق, ءبىر قۋانارلىعى, مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسىمەن ولاردىڭ جالاقىسىن جىلدان-جىلعا كوتەرۋگە مۇمكىندىك تۋدى. ال ەكىنشى, قۇقىقتىق قاۋىپسىزدىك ماسەلەسى بۇگىندە تولىعىمەن شەشىلمەگەن. ونى شەشۋ ءۇشىن ەڭ ءبىرىنشى قر قىلمىستىق كودەكسىنىڭ 317-بابىن دەكريميناليزاتسيالاۋ قاجەت. قازىرگى تاڭدا زاڭناما اياسىندا باس بوستاندىعىنان ايىرۋ مەرزىمىن قىسقارتۋ ماسەلەسى قاراستىرىلۋدا. سونداي-اق قر قك بويىنشا ەگەر جۇمىس بارىسىندا دارىگەردىڭ ومىرىنە قاۋىپ تونسە, ونى قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتۋ تۇرعىسىنان قاراستىرۋ كەرەك. ءۇشىنشى, الەۋمەتتىك قاۋىپسىزدىك دەگەنىمىز – دارىگەرلەردىڭ بالالارىن بالاباقشاعا بەرۋگە, پاتەر الۋىنا جاعداي جاساۋ جانە تاعى دا باسقا قوسىمشا مۇمكىندىكتەرىن ارتتىرۋ. ايتىلعان قاعيدالاردىڭ كەيبىرەۋلەرى عانا قاراستىرىلىپ جاتىر. سونىمەن قاتار بۇل زاڭناما اياسىندا ماماندىقتىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن ساقتاندارۋ بويىنشا جۇمىس جۇرگىزىلۋدە. بۇل – وتە جاقسى ناتيجە. الايدا وسى رەفورمانى جۇزەگە اسىرۋدى ورىندى باستاۋ ءۇشىن قاجەتتى ماماندار تاپشىلىعى بار, مىسالى, ساقتاندىرۋ ساراپشىلارى جەتىسپەيدى.
– دارىگەرلەرگە قول كوتەرەتىندەردىڭ كوبەيۋى دۇرىس ەمەس, دەگەنمەن بۇل ءبىر جاعى حالىقتىڭ بىلىگى تومەن مەديتسينا قىزمەتكەرلەرىنىڭ ارەكەتىنە دەگەن اشۋ-ىزاسىنىڭ شەگىنە جەتۋى دەپ سانامايسىز با؟ الدە كەيبىر ادامداردىڭ مادەنيەتىنىڭ تومەندىگىن كورسەتە مە؟
– وكىنىشكە قاراي, اق حالاتتىلارعا ناۋقاستار مەن ولاردىڭ تۋىستارى تاراپىنان شابۋىل جاساۋ كوبەيىپ كەتتى. ونىڭ بىرنەشە سەبەبى بار, بىرىنشىدەن, جوعارىدا ايتقانداي, سالا ماماندارىنىڭ قۇقىقتىق قاۋىپسىزدىگى قامتاماسىز ەتىلمەگەن. ەگەر جۇمىس ۋاقىتىندا وعان ناۋقاس نەمەسە تۋىسى ۇرىس شىعارىپ, قول كوتەرسە, جابىرلەگەن ادام تەك اكىمشىلىك جازاعا عانا تارتىلادى. سوندىقتان ادامدار قورىقپايدى. ەكىنشىدەن, ناۋقاستىڭ ءوزى مەن تۋىستارىنىڭ كۇيزەلىسى, سترەسى. اۋىر جاعدايدا تۇرعان كەزدە, ارينە, ناۋقاستار ءوزىنىڭ ارەكەتىنە جاۋاپ بەرە المايدى. بۇعان قوسا, ءالى دە دارىگەرلەر قىزمەتىنىڭ قاجەتتى دەڭگەيدە باعالانباۋى اسەر ەتۋدە. تاعى ءبىر سەبەبى – كەيبىر مەديتسينا ماماندارىنىڭ كوممۋنيكاتسيالىق قابىلەتىنىڭ تومەندىگى. بۇگىنگى تاڭدا حالىقتان تۇسەتىن شاعىمنىڭ ءبىر بولىگى دارىگەرلەر مەن مەدبيكەلەردىڭ ناۋقاستارعا دورەكى جاۋاپ بەرۋىنە قاتىستى بولاتىنىن ايتا كەتكىم كەلەدى. مۇنى دا ۋاقىت وتكىزبەي شەشۋ كەرەك.
– ءمامس جۇيەسىندە ءتۇسىنىسپەۋشىلىكتەر بار. كوپ ادام «اقىلى قىزمەتكە جۇگىنەمىز, وندا نەسىنە اي سايىن ايلىعىمىزدان وسى جۇيەگە جارنا ۇستاپ قالادى؟!» دەپ رەنىش بىلدىرەدى. ءمامس جالپى قاي ەلدەن الىنعان تاجىريبە؟ ونىڭ باستى ارتىقشىلىعى نەدە؟
– ءيا, وكىنىشكە قاراي, حالىق اراسىندا ءمامس جۇيەسىنە قاتىستى كەرەعار پىكىر كوپ. ءمامس-كە قارسى پەتيتسيا دا بولدى. مەنىڭشە, بۇل جۇيە قاجەت, ارينە, ونى جاقسارتىپ, جەتىلدىرۋ كەرەگىن جوققا شىعارا المايمىز. باسقا ەلمەن سالىستىرعاندا بۇل جۇيەنىڭ قازاقستاندا پايدا بولعانىنا ءۇش-اق جىل بولدى, ال گەرمانيادا ساپالىراق سانالاتىن الەۋمەتتىك ساقتاندىرۋ قىزمەتىنىڭ جۇزەگە اسىپ كەلە جاتقانىنا 100 جىلدان استى. بىزگە دە ۋاقىت كەرەك دەپ ويلايمىن. ماسەلەلەر ءوز شەشىمىن تابۋدا. جالپى ءمامس جۇيەسىن جەتىلدىرۋدىڭ بىرنەشە جولى بار. بىرىنشىدەن, مەديتسينالىق قىزمەت ءۇشىن تولەنەتىن ءتاريفتى تولىقتىرۋ قاجەت. ول تاريفتەردى تولىق تەكسەرىستەن وتكىزگەن ءجون, ويتكەنى ءبىر تاريف وتە جوعارى باعالانسا, كەي تاريف مۇلدەم تولتىرىلماعان. سوندىقتان بۇل تەڭسىزدىكتى جويۋ كەرەك. ەكىنشىدەن, الەۋمەتتىك ساقتاندىرۋ جۇيەسىندە سىبايلاس جەمقورلىق قاتەرى بويىنشا جۇمىس جۇرگىزگەن دۇرىس. ۇشىنشىدەن, وسى جۇيەدە جۇمىس ىستەيتىن, ساراپتاما جۇرگىزەتىن ساراپشىلاردىڭ دەڭگەيىن ارتتىرعان ابزال, سەبەبى الەۋمەتتىك ساقتاندىرۋ قورىندا شەشىمىن تاپپاعان ماسەلەلەر ءالى دە بار. سونىمەن قاتار وسى جۇيە ارقىلى قىزمەتپەن حالىقتى تولىقتاي قامتاماسىز ەتىپ, كورسەتكىشتى 95 پايىزعا جەتكىزۋ قاجەت دەپ ويلايمىن. تولەنەتىن جارنالار مولشەرىن جوعارىلاتپاسا, بۇگىنگى تاڭداعى ونىڭ مولشەرى جەتكىلىكسىز بولىپ وتىر. مەديتسينالىق قىزمەت ءتۇرى وتە كوپ, باسىم كوپشىلىگى ناۋقاستاردىڭ قاراجاتتى ءوز قالتاسىنان تولەۋى ارقىلى كورسەتىلۋدە.
– ءوزىڭىز ءمامس ارقىلى قىزمەتكە جۇگىنىپ كوردىڭىز بە؟ قاي ەمحانادا تىركەلگەنسىز؟
– ارينە, ءوزىم الەۋمەتتىك ساقتاندىرۋ جۇيەسى بويىنشا قىزمەتتەرگە جۇگىنەمىن, سول بويىنشا كومەك الامىن. جەكە ەمحانادا تىركەلگەنمىن, بىراق ول جەردە مەديتسينالىق كومەكتىڭ ءبارى ماعان دا ءمامس ەسەبىنەن كورسەتىلەدى.
– وسى سالانى جەتىك بىلەتىن مامان رەتىندە ەلوردانىڭ قازىرگى دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنداعى قانداي وزەكتى ماسەلەلەردى اتاپ ايتار ەدىڭىز؟
– ەلوردانىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنداعى وزەكتى ماسەلەنىڭ ەڭ ءبىرىنشىسى – شەت جاقتان كەلىپ جاتقان ناۋقاستار سانىنىڭ كوپتىگى. جىلدان-جىلعا استاناعا اعىلىپ كەلەتىن ادامدار سانى ارتۋدا, ال بىزدە دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسىنىڭ ينفراقۇرىلىم جوبالارى اياسىندا ماماندار, بىلايشا ايتقاندا, حالىقتىڭ ءبارىن تولىق قىزمەتپەن قامتۋعا ۇلگەرمەي جاتىر. جاڭا تۇرعىندار, كۇن سايىن كەلىپ جاتقان قوناقتار, ارينە, دەنساۋلىق ساقتاۋ مەكەمەلەرىنە قوسىمشا جۇكتەمە تۇسىرۋدە. بۇل – ينفراقۇرىلىم جوبالارىن كوبىرەك ىسكە اسىرۋ قاجەت دەگەن ءسوز. بۇرىننان جۇمىس ىستەپ كەلە جاتقان مەكەمەلەردى كۇردەلى جوندەۋدەن وتكىزىپ, جاڭا ەمحانالار, اۋرۋحانالار سالۋ كەرەك. سونداي-اق تاعى ءبىر وزەكتى ماسەلە, مەملەكەت باسشىسى ايتقانداي, بىزدە مەديتسينالىق كومەكتىڭ سان ءتۇرى كورسەتىلسە دە, ونىڭ قولجەتىمدىلىگى ءالى دە بولسا تومەن بولىپ تۇر, سول دەڭگەيدى ارتتىرۋ قاجەت. مەديتسينالىق قىزمەتكە قولجەتىمدىلىكتى ارتتىرۋ – دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسىندەگى ەڭ باستى ماقساتتىڭ ءبىرى. ارينە, دامىپ كەلە جاتقان قالا بولعاندىقتان, ەلوردادا, سايكەسىنشە, سالادا ماماندار جەتىسپەۋشىلىگى بايقالادى. كادر سانىن ارتتىرۋدا قارقىندى جۇمىس جۇرگىزۋ قاجەت دەپ سانايمىن. باسقا وڭىرلەرگە قاراعاندا رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار قالا بولعاندىقتان, ەلوردادا جاڭادان كەلگەن جاس دارىگەرلەرگە اكىمدىك تاراپىنان باسپانا بەرۋ ماسەلەسى قاراستىرىلعانى ءجون بولار ەدى. ەگەر سونداي الەۋمەتتىك پاكەت ەنگىزەر بولساق, بىزگە كەلەتىن جاس دارىگەرلەر سانى كوبەيە تۇسەرى ءسوزسىز.
– بۇگىندە ءوزىڭىز باسقاراتىن №8 ەمحانانىڭ وزگە ەمدەۋ مەكەمەلەرىنەن قانداي ارتىقشىلىقتارى بار؟
– ەمحانامىزدا بۇگىنگى تاڭدا 63 مىڭعا جۋىق حالىق تىركەلگەن. جىلدان-جىلعا تىركەلگىسى كەلەتىن باسقا تۇرعىندار سانى ارتىپ كەلەدى. ءبىزدىڭ ارتىقشىلىعىمىز – جوعارى ساناتتى اككرەديتتەلگەن سەرتيفيكات العان ەكى ەمحانانىڭ ءبىرى بولۋىمىز. سونىمەن قاتار بىلتىر دارىمەن قامتاماسىز ەتۋ بويىنشا حالىقارالىق GPP سەرتيفيكاتىنا يە بولدىق. وتكەن جىلى ماڭىزدى ينفراقۇرىلىم جوباسىن جۇزەگە اسىردىق, نەگىزگى عيماراتىمىزدى كۇردەلى جوندەۋدەن وتكىزدىك. بۇل دا ناۋقاستاردىڭ ساۋلىعىنا سەپتىگىن تيگىزەدى. سونداي-اق ەمحاناداعى ماماندار سانىنىڭ تولىق قۇرامى مەن زاماناۋي جابدىقتارمەن 90 پايىز قامتاماسىز ەتىلۋىن دە جەتىستىك دەپ ساناۋعا بولادى.
