مەملەكەت – مادەنيەتىمەن مارتەبەلى

جۋىردا ۇلتتىق اكادەميالىق كىتاپحانادا ەلىمىزدەگى مادەني ساياسات تۇجىرىمداماسى جوباسىن قوعامدىق تالداۋ اياسىندا «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مادەني ساياساتىنىڭ نەگىزگى ۇستانىمدارى مەن تەتىكتەرى» تاقىرىبىندا دوڭگەلەك ۇستەل ءوتتى. ەلىمىزدىڭ زيالى قاۋىم وكىلدەرى, مادەني مەكەمەلەردىڭ باسشىلارى مەن ماماندارى قاتىسقان القالى جيىندى ۇلتتىق اكادەميالىق كىتاپحانانىڭ باس ديرەكتورى, پروفەسسور ءۇمىتحان مۇنالباەۆا جۇرگىزدى.

«بۇل – وتە ماڭىزدى, كوپتەن كۇتكەن قۇجات. «قازاقستان جولى – 2050: ءبىر ماقسات, ءبىر مۇددە, ءبىر بولاشاق» اتتى جولداۋىندا مەملەكەت باسشىسى قازاقستاندىقتاردىڭ باسەكەگە قابىلەتتى مادەنيەتتى مەنتالدىگىن قالىپتاستىرۋعا جانە زاماناۋي مادەنيەت كلاستەرىن دامىتۋعا باعىتتالعان مادەني ساياساتتىڭ ۇزاق مەرزىمدى تۇجىرىمداماسىن ازىرلەۋ جانە بەكىتۋ تۋرالى ناقتى مىندەت قويدى. وسى جىلدىڭ 1 قىركۇيەگىنە دەيىن تۇجىرىمداما تۋرالى ەلباسى جارلىعىنىڭ جوباسى پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنە ەنگىزىلەتىن بولادى. سالا دامۋىنىڭ ۇزاق مەرزىمدى تۇجىرىمداماسى تاۋەلسىز قازاق­ستاننىڭ تاريحىندا تۇڭعىش رەت ءازىر­لەنىپ وتىرعانىن ەرەكشە اتاپ ءوت­كىم كەلەدى. ءبىز الەمدىك تاجىريبەنى تولىققاندى زەرتتەدىك, بارلىق باس­قارۋ مودەلىن قاراستىردىق. ءاربىر ەلدىڭ مادەني ساياساتىنىڭ الدىندا مەملەكەتتىك قولداۋ جانە مىقتى يدەولوگيا تۇرادى. مىسالى, دامىعان ەلدەردە مادەنيەت سالاسىن قارجىلاندىرۋ ورتا ەسەپپەن العاندا ءجىو-ءنىڭ 1,2 پايىزىن قۇرايدى, ال قازاقستاندا 0,2 پايىزدان تومەن» دەدى مادەنيەت ۆيتسە-ءمينيسترى اسقار بورىباەۆ. سونداي-اق, ونىڭ ايتۋىنشا, 2050 جىلعا دەيىن جۇمىس جاسايتىن قۇجاتقا قوسىمشا تۇزەتۋلەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋگە ءالى دە مۇمكىندىك بار, ال مادەني ساياساتتىڭ نەگىزگى باعىتتارىن جۇزەگە اسىرۋ مەرزىمى ءۇش كەزەڭگە جىكتەلگەن.
تۇجىرىمداما جوباسىنا قاتىستى بەلگىلى جازۋشى دۋلات يسابەكوۆ قازاق مادەنيەتى ءاردايىم ۇلتتىق بوياۋىمەن بيىك بولاتىنىن ەسكەرتتى. «مەن ءالى كونتسەپتسيامەن تولىق تانىس ەمەسپىن. دەگەنمەن, مەملەكەتتىڭ مادەنيەتسىز ءومىر سۇرە المايتىنىن كەش بولسا دا ۇعىنعانىمىزعا شۇكىرشىلىك ەتەيىك. ءبىز الەمدىك دەڭگەيگە ۇمتىلا وتىرىپ, ولاردىڭ كوشىرمەسىنە اينالماۋىمىز كەرەك. ايتالىق, يتاليانى ولارعا ەلىكتەۋ ارقىلى ەشقاشان دا تاڭعالدىرا المايمىز. ءبىز ۇلتتىق مادەنيەتتى ۇمىتپاۋىمىز كەرەك. اسىرەسە, تەاتر ماسەلەسىن ايتپاسقا امال جوق. تەاتر تۇجىرىمداماعا عانا ەمەس, جۇمىس جوسپارىنا ەنۋى كەرەك. ماسەلەن, وبلىستىق تەاتردىڭ اكتەرى 25 مىڭ تەڭگە جالاقى العاندا, ءبىز ودان قانداي شەبەرلىك تالاپ ەتەمىز؟! شىن مانىندە, بۇگىندە باسپاناسى جوق اكتەر قالاي شىعارماشىلىعىن شىڭداماق؟! مادەني ساياسات تۇجى­رىم­داماسىن جاساعان وتە جاقسى. الايدا, تەاترلاردىڭ ماتەريالدىق-تەحنيكالىق مۇمكىندىكتەرىن قوسىپ جاساماي, مادەنيەت ءوز بەتىنشە قايىرشى كۇيىندە دامي المايدى. ەڭ باستىسى, ۇلتتىق جاعىن ۇمىتپاعان ءجون. ۇلتتىق كينو, ۇلتتىق تەاتر, ۇلت­تىق مادەنيەت دەگەندى كوپ ايتامىز, بىراق ءالى تولىق تۇجىرىمداماسىن اڭعارا الماي كەلەمىز. ءوزىمىزدىڭ ۇلتى­مىزدىڭ دەڭگەيىن ءالى انىق اجىراتا الماي ءجۇرمىز» دەدى جازۋشى.

اكتەر, حالىق ءارتىسى تۇڭعىشباي جامانقۇلوۆ تۇجىرىمدامانىڭ تۋىنداۋى قازاق ەلىنىڭ وركەنيەتكە كوش تۇزەگەنىنىڭ بەلگىسى دەپ تۇيگەنىن جەتكىزدى. «وسى تۇجىرىمدامانىڭ تالقىلاۋىنا ءوز باسىم بەسىنشى رەت قاتىسىپ وتىرمىن. بەسەۋىندە بەس ءتۇرلى ۇسىنىسىمدى جەتكىزگەنمىن. ءتىپتى, باسقا دا تارماقتارىندا ءبىز ايت­قان ماسەلەلەر قامتىلاتىن ءتارىزدى. كونتسەپتسيانىڭ بولعانى, بىرىنشىدەن, ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ وركەنيەتتىلىگىن كور­سەتەدى. ەستى ەلدەردىڭ بارىندە دە «مادەني ساياسات» دەگەن ۇلكەن جالاۋ­لارى بار. بارلىق ماسەلە سول سايا­ساتپەن جاسالۋىندا. ءبىز – قازىر ەتەك-جەڭىن جيناعان ەلمىز. ەكونوميكامىز تۇراقتالدى. ەندى مادەنيەتىمىزدى تۇزەۋى­مىز كەرەك. جالپى, كوپ قۇبىلىس تۇجى­رىمدامانىڭ استارىندا جاتىر. تۇجىرىمداما نەگىزىندە تاعى دا تارام-تارام قۇجات دايىندالادى دەگەن ءۇمىتىمىز بار. ەڭ باستىسى, وسى ماسە­لەلەردى زاڭ جۇزىندە تۇيىندەپ الساق, تاعى دا قۇر ءسوز قالپىندا قالماس.

2015 جىلدان باستاپ قازاقستان پارلامەنتى «تەاتر جانە كينو تۋرالى» زاڭدى قابىلداۋ قاجەت دەپ جاتىر. زاڭ قابىلدانسا, كوپتەگەن ماسەلەلەردىڭ ءتۇيىنى تارقاتىلار. سون­دىقتان كونتسەپتسيانى قولدايمىن. ءوز سالاما ورالسام, تۇجىرىمدامادا كينو جايىندا بەس-التى تارماق ءجۇر ەكەن. قۇجات قابىلدانسا دا, تەاتر جايىندا ايتا بەرەمىن. دۋلات اعامىز ايتقانداي, ايماقتاردا تەاترلاردىڭ سىرت قالعانى راس. بۇكىل وبلىستىق تەاترلاردى, ونەر سالاسى بويىنشا بارلىق جوعارى جانە ورتا وقۋ ورىندارىن مادەنيەت مينيسترلىگىنىڭ قاراماعىنا وتكىزۋ ماسەلەسى كوتەرىلىپ جاتىر. مۇنىڭ ءبارى تۇجىرىمدامادا كەلتىرىلگەن. سوعان قاراعاندا, مادەنيەت مينيسترلىگىنىڭ اۋقىمى مەن كۇشى كەڭەيەتىن بولار» دەدى ت.جامانقۇلوۆ..

ءوز كەزەگىندە جازۋشى-ستسەناريست ديدار امانتاي مادەني جۋرناليس­تيكانى قالىپتاستىرۋ يدەياسىن العا تارتتى: «كونتسەپتسيادا بۇگىنگى ءما­دەني سيتۋاتسيانىڭ جاعداياتى تۋرالى اناليز جاسالعان. بۇگىندە مادەنيەت ەلەكتروندى مادەنيەتكە اينالدى. قازىرگى تاڭدا ينتەرنەتتىك, ياعني ءۆيرتۋالدى باق-سىز مادەنيەت ءومىر سۇرە المايدى. تەك كىتاپتار عانا ەمەس, مۋزىكالىق كومپوزيتسيالار دا ينتەرنەتتە كەڭىنەن كورىنىس العان. كومپيۋتەرلىك تەحنولوگيالاردىڭ قارقىن الۋىنا قاراي, بۇگىنگى كۇنى ءاربىر ادام – وزىنشە رەجيسسەر, وزىنشە جازۋشى. سوندىقتان, بۇل ادەبيەتتىڭ مازمۇنىنا, مۋزىكانىڭ سيپاتىنا ءوز ىقپالىن تيگىزەدى. مۇنىڭ جاقسى جاعى دا, جامان جاعى دا بار. ءبىر ارتىقشىلىعى, كوپتەگەن جۇ­مىستاردى جەڭىلدەتەدى. كەم­شىن تۇسى, كومپيۋتەرلىك تەحنولوگيا يلليۋزيانى كوبەيتەدى. سالدارىنان ەكىنىڭ ءبىرى كومپوزيتور بولىپ كەتتى. اۋەنسىز اندەر كوبەيدى. سونىمەن قاتار, ماقالالارعا, ءتۇرلى كينولارعا بايلانىستى دا ماسەلەلەر جە­تەرلىك. ارينە, مۇنى رەتتەپ وتىرۋعا تۇجىرىمداما كەرەك. تۇجىرىمداما جالاڭ تەورياعا قۇرىلماعان, وزىق ەلدەردىڭ مادەنيەتى مەن تاجىريبەلەرىن تالداي وتىرىپ, بىزگە ۇسىنىستار بەرەدى. مادەنيەتتى ءبىز جاي عانا مادەنيەت ەمەس, ۇلتتىق يدەو­لوگيامىزدىڭ ءبىر ەلشىسى دەپ تانۋى­مىز قاجەت. ويتكەنى, ەل مەن ەلدى ەلدەستىرەتىن – ەڭ الدىمەن, مادەنيەت. تۇجىرىمداماعا كوز سالساق, مۇراجاي, كىتاپحانا سالالارىندا مامان تاپشىلىعى ەسكەرتىلگەن. وعان مەنىڭ قوسار ويىم, جۋرناليستيكا فاكۋلتەتتەرىندە, ونەر, مادەنيەت سالاسى بويىنشا تەرەڭ تالداپ ماقالا جازۋعا قالىپتاستىراتىن جەكە كافەدرالار قۇرىلۋى قاجەت. وسىلاي, مادەنيەت تاقىرىبىن جازاتىن جۋرناليست جەكە مامان رەتىندە وقىتىلسا, مەملەكەتتىك تىلدەگى مادەني باعىتتاعى ماقالالاردىڭ دەڭگەيى وسە تۇسەر ەدى. بىردە ءبىر تەلەارنانىڭ ەسەبىن وقىعان ەدىم. ەسەپكە زەر سالساق, ءبىر باعدار­لا­ماعا 100 ادام قاتىسقان, سونىڭ 67-ءسى انشىلەر ەكەن. سوندا سۋرەتشىلەر قايدا, مادەنيەت­تانۋشىلار قايدا, جازۋشىلار قايدا؟ قازىر وقۋ مادەنيەتى تومەندەپ كەتتى. قازىرگى جاستار كىتاپ وقىمايدى, تەك قاجەتتى اقپاراتىن ءۇستىرتىن قاراپ شىعادى. وسىعان بايلانىستى كىتاپ وقۋعا تارتاتىن ءىس-شارالار كوپتەپ ۇيىمداستىرىلۋى كەرەك. قىسقاسى, كىتاپ كۋلتىن قايتا جانداندىرۋىمىز قاجەت. سەبەبى, كىتاپ, كوركەم ادەبيەت – كەز كەلگەن ونەردىڭ ءتۇپ نەگىزى» دەدى قالامگەر.
جيىن بارىسىندا باسقا دا قاتى­سۋشىلار ويلارىن ورتاعا سالىپ, ۇسىنىس-پىكىرلەرىن جەتكىزدى.

عاليا بوكەيقىزى,
قر ۇلتتىق اكادەميالىق كىتاپحاناسى باس ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى