2017 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان باستاپ ەلىمىزدە مىندەتتى الەۋمەتتىك مەديتسينالىق ساقتاندىرۋ جۇيەسى كەزەڭ-كەزەڭىمەن ەنگىزىلەدى. اتالمىش جۇيە دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنا قانشالىقتى وزگەرىس اكەلەدى؟ تۇرعىندارعا مەديتسينالىق قىزمەت كورسەتۋ قالاي جۇزەگە اسىرىلادى؟ وسى جانە وزگە دە ساۋالداردى وتان سوعىسى مۇگەدەكتەرىنىڭ ورتالىق كلينيكالىق گوسپيتالىنىڭ ديرەكتورى ءادىلحان ابدۋلينگە قويعان ەدىك.
باسەكەگە قابىلەتتىلىك ارتادى
– ءادىلحان امىربەكۇلى, ءمىندەتتى الەۋمەتتىك مەديتسينالىق ساقتاندىرۋ جۇيەسىنىڭ ەڭ ءتيىمدى تۇسى قانداي؟ ماسەلەن, قاراپايىم ازامات رەتىندە بۇل جۇيە ماعان نە بەرەدى؟
– ۇلت دەنساۋلىعىن ساقتاۋ – مەملەكەت نازارىنداعى باستى ماسەلە. سوندىقتان مەديتسينا سالاسىنداعى بۇل رەفورما حالىقتىڭ دەنساۋلىعىن جاقسارتۋعا باعىتتالعان. ءبىرىنشىدەن, ەل اۋماعىنداعى ءوزىڭىز قالاعان كەز كەلگەن ەمحانادان مەديتسينالىق كومەك الاسىز. ەكىنشىدەن, مىندەتتى الەۋمەتتىك مەديتسينالىق ساقتاندىرۋ جۇيەسىندە قاراستىرىلعان قوسىمشا بارلىق اقىلى قىزمەتتەن بوساتىلاسىز. بۇدان باسقا دا ءتيىمدى تۇستارى بارشىلىق. مىسالى, ساقتاندىرۋ جارنالارىن ازاماتتارعا جۇمىس بەرۋشى مەكەمەلەر تولەيدى. ال جۇمىسسىزدار مەن ەڭبەككە جارامسىز ازاماتتار ءۇشىن جارنا مەملەكەتتەن اۋدارىلادى. بۇل جۇيە حالىقتىڭ بارلىق توپتارى ءۇشىن مەديتسينالىق جانە دارىلىك كومەكتىڭ تەڭ كولەمى مەن ساپاسىن قامتاماسىز ەتەدى.
– وسى جۇيەگە قاتىستى سان الۋان پىكىرلەر كوپ. ۇلكەندەر جاعى 1990 جىلدارداعى ءمىندەتتى مەديتسينالىق ساقتاندىرۋ قورىنىڭ قاتەلىگىن العا تارتادى. مۇنى قايتالاماس ءۇشىن قوردىڭ قارجىلىق تۇراقتىلىعى قامتاماسىز ەتىلە مە؟
– قارجىلىق تۇراقتىلىعىن قامتاماسىز ەتۋدە ءتۇرلى تەتىكتەر قاراستىرىلعان. بىرىنشىدەن, قىزمەت كوممەرتسيالىق سيپاتتا ەمەس. اۋدارىمدار مەن جارنالاردىڭ نىسانالى سيپاتى جانە ولاردىڭ قايتارىمسىزدىعى قامتاماسىز ەتىلەدى. الەۋمەتتىك مىندەتتى ساقتاندىرۋ قورىنىڭ اكتيۆتەرىن مەديتسينالىق قىزمەت بەرۋشىلەردىڭ قىزمەتتەرىنە اقى تولەۋ ءۇشىن ايرىقشا قولدانۋ كوزدەلگەن. بۇل – ەلىمىزدىڭ اشىق ينۆەستيتسيالىق ساياساتى. سونىمەن قاتار, قانداي دا ءبىر ءۇشىنشى تۇلعالار تاراپىنان امسق اكتيۆتەرىندە وندىرۋلەردى تالاپ ەتۋگە تىيىم سالىنادى.
– ساقتاندىرۋ قورىنىڭ حالىق ءۇشىن قاجەتتىلىگىن ايتتىڭىز. ال مەملەكەت پەن قىزمەت بەرۋشىلەرگە قانشالىقتى پايداسى بار؟
– تاعى قايتالاپ ايتايىن, حالىق امبۋلاتوريالىق ءدارى-دارمەكپەن قامتاماسىز ەتىلەدى جانە دەنساۋلىق ساقتاۋداعى بەيرەسمي تولەمدەر دەڭگەيى تومەندەيدى. ەلىمىز ءۇشىن دە تيىمدىلىگى جوعارى. مەديتسينالىق كومەك جالپىعا ورتاق بولعاندىقتان, ازاماتتاردىڭ جاۋاپكەرشىلىگى دە ورتاق بولادى. تۇتىنۋ كولەمدەرىن تەڭگەرىمدەۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن دەنساۋلىق ساقتاۋدىڭ قارجىلىق تۇراقتى جۇيەسى قالىپتاسىپ, نارىقتىق تەتىكتەرى جەتىلدىرىلەدى. قارجى رەسۋرستارىن پايدالانۋ ءتيىمدىلىگى ارتادى. ال قىزمەت بەرۋشىلەر ءۇشىن ەڭبەكاقى تولەۋ جۇيەسى جەتىلدىرىلىپ, باسەكەگە قابىلەتتى جالاقى الۋ مۇمكىندىگى بولادى. سونداي-اق, جاڭا مەديتسينالىق تەحنولوگيالاردى ەنگىزۋ ارقىلى نەگىزگى قۇرالدار ۋاقىتىلى جاڭارىپ وتىرماق.
شۇعىل كومەك بارىنە كورسەتىلەدى
– ەگەر ساقتاندىرىلماعان ادام شۇعىل تۇردە كومەككە مۇقتاج بولعاندا ەمدەۋگە قالاي جاتقىزىلادى؟ ازاماتتاردىڭ وزدەرىنەن اقى تولەۋدى تالاپ ەتۋ ارقىلى سىبايلاس جەمقورلىققا جول بەرىلمەي مە؟
– مەنىڭ ويىمشا, قالتادان تولەۋ, كەرىسىنشە, ماڭىزدىلىعىن جوعالتادى. جۇمىسسىز رەتىندە تىركەلگىسى كەلمەيتىن نەمەسە سالىق تولەمەيتىن ادامدار جوسپارلى كومەككە اقى تولەۋگە مىندەتتى بولادى. شۇعىلدىلىقتى باقىلاۋ ساراپتاما بويىنشا جانە شۇعىل جاعدايلاردىڭ تىزبەسىنىڭ نەگىزىندە جۇزەگە اسىرىلادى.
– قازىردىڭ وزىندە اقىلى قىزمەت كورسەتەتىن جەكە زەرتحانالىق ورتالىقتار كوپ. ولار دا ساقتاندىرۋمەن قامتىلا ما؟
– بۇل جەردە ولاردىڭ مىندەتتى الەۋمەتتىك مەديتسينالىق ساقتاندىرۋ جۇيەسىندە جۇمىس ىستەۋ نيەتىنە بايلانىستى. زەرتحانالىق قىزمەتتەر مەديتسينالىق كومەكتىڭ ءبىر بولىگى رەتىندە ءمامس جۇيەسىمەن قامتىلادى.
– ساقتاندىرۋ بولماعان جاعدايدا مەديتسينالىق كومەك كورسەتۋدەن باس تارتۋعا بولا ما؟
– جارنالاردى تولەمەيتىندەرگە تەك جوسپارلى ستاتسيونارلىق كومەك كەزىندە باس تارتىلادى.
– ال جەدەل جانە شۇعىل مەديتسينالىق كومەك قالاي كورسەتىلەدى؟
– كەيىنگە قالدىرۋعا بولمايتىن شۇعىل كومەك بارلىق ازاماتتارعا تۇگەل كورسەتىلەدى. قازىرگى ۋاقىتتا زاڭعا سايكەس كلينيكالىق بەلگىلەرى جانە پارامەترلەرى بويىنشا شۇعىل جاي-كۇي تىزبەسى ازىرلەنۋ ۇستىندە.
جۇمىسسىزدارعا بالاما مۇمكىندىكتەر بار
– استانادا ۋاقىتشا جۇمىس ىستەۋگە كەلگەن شەتەلدىك ازاماتتار كوپ. ولاردىڭ ماسەلەسى نە بولماق؟
– ەلىمىزدىڭ «مىندەتتى الەۋمەتتىك مەديتسينالىق ساقتاندىرۋ تۋرالى» زاڭىنا ءسايكەس ەل اۋماعىندا تۇراقتى تۇراتىن شەتەلدىكتەر مەن ازاماتتىعى جوق تۇلعالار, سونداي-اق ورالماندار ەگەر وسى زاڭمەن وزگەشە كوزدەلمەسە, قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتارىمەن تەڭ مىندەتتى الەۋمەتتىك مەديتسينالىق ساقتاندىرۋ جۇيەسىندەگى قۇقىقتاردى قولدانادى. ەڭبەكشى ميگرانتتارعا مەديتسينالىق كومەك مەملەكەتارالىق كەلىسىمدەر شەڭبەرىندە كورسەتىلەدى. ەگەر ونداي كەلىسىمدەر بولماسا, وندا ەڭبەكشى ميگرانتتار ءامس شەڭبەرىندە مەديتسينالىق كومەك الادى, ال قورشاعان ورتاعا قاۋىپ توندىرەتىن اۋرۋلار كەزىندە تەگىن ەمدەلەدى.
– جۇمىسسىز ازاماتتاردىڭ جايىنا دا توقتالساڭىز…
– سالىق تولەمدەرىن جۇزەگە اسىرمايتىن بەيرەسمي جانە ءونىمسىز جۇمىسپەن قامتىلعان حالىق سانى بۇگىنگى تاڭدا شامامەن 2,5 ملن ادامدى قۇرايدى. ادەيى سالىق تولەمەيتىن ادامدار تەك جوسپارلى كومەك كەزىندە شەكتەلەدى. حالىقتىڭ بۇل ساناتى ءۇشىن مەديتسينالىق كومەك الۋدىڭ بالاما مۇمكىندىكتەرى بار: جۇمىسسىز رەتىندە تىركەلۋ ۇسىنىلعان, وندا جارنانى امسق-قا مەملەكەت تولەيتىن بولادى نەمەسە ءوز قىزمەتىن زاڭداستىرىپ, سالىقتى جالپى قورعا تولەۋى قاجەت.
– ەڭ سوڭعى ساۋال, جۇزەگە اسىرۋ ناقتى قاي كەزەڭدەردى قامتيدى؟
– مىندەتتى مەديتسينالىق ساقتاندىرۋ جۇيەسى ەلىمىزدە 2017-2024 جىلدار ارالىعىندا بىرتىندەپ ەنگىزىلەدى. 2017 جىلدان باستاپ مەملەكەت, جۇمىس بەرۋشىلەر جانە ءوزىن-ءوزى جۇمىسپەن قامتىعان ازاماتتار الەۋمەتتىك مەديتسينالىق ساقتاندىرۋ قورىنا جارنا تولەۋدى باستايدى. ەرەكشە ساناتتاعى ازاماتتار ءۇشىن مەملەكەت تولەيتىن جارنانىڭ مولشەرلەمەسى 2024 جىلعا قاراي ورتاشا ايلىق ەڭبەكاقىنىڭ 7%-ىن قۇرايتىن بولادى. ول باستاپقىدا 4%-بەن باستالسا, ودان ارعى جىلى 5%-عا ۇلعايماق. ال جۇمىس بەرۋشىلەر جارناسى مولشەرلەمەسىنىڭ جالپى كولەمى العاشقىدا 2%-دى قۇراسا, 2020 جىلى 5%-عا ارتاتىن بولادى. بۇل رەتتە 2020 جىلعا قاراي كىرىسىنىڭ 7%-ىن قورعا اۋدارىپ وتىراتىندار ءوزىن-ءوزى جۇمىسپەن قامتىعان ازاماتتار بولماق.
گۇلميرا ايماعانبەت
