شىنىن ايتساق, دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنىڭ بۇگىنگى جاعدايى كوپ ادامنىڭ كوڭىلىنەن شىقپايدى. ءىرى كلينيكالاردىڭ بازاسىن جاڭارتىپ, زاماناۋي قۇرال-جابدىقتار الىپ, مامانداردىڭ بىلىكتىگىن ارتتىرۋدا اتقارعان جۇمىس, ارينە, از ەمەس. الايدا ەمحانالاردىڭ دالىزدەرىندە سابىلىپ جۇرگەن قاراپايىم حالىقتىڭ سانى ازايار ەمەس. ءپروفيلدى مامانعا كورىنۋگە الدىن الا اپتالاپ جازىلىپ, كەزەككە تۇرادى. دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنداعى وڭ وزگەرىستەرگە قاشان جانە قالاي قول جەتەدى؟ كەلەسى جىلدان باستاپ ەنگەلى وتىرعان مىندەتتى الەۋمەتتىك مەديتسينالىق ساقتاندىرۋ پاكەتى وسى سالانىڭ جاۋىرىن جابا الا ما؟ بۇل سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋ ءۇشىن الدىمەن دۇنيە ءجۇزىنىڭ وزىق تاجىريبەسىنە شولۋ جاساپ كورەلىك.
ادەتتە, ءبىر ەلدەگى مەديتسينانىڭ دامۋىن سول ەلدىڭ حالقىنىڭ ءومىر ءسۇرۋ جاسىنىڭ ۇزاقتىعىنا قاراپ ەسەپتەيدى. بۇل رەتتە جاپوندىقتار ورتاشا ەسەپپەن العاندا 83 جىل جاسايدى ەكەن. ال مەديتسيناسىن تۇلەتۋگە مەملەكەت ىشكى جالپى ءونىمىنىڭ 10,23 پايىزىن قۇيىپ وتىر. كورەيا رەسپۋبليكاسى دۇنيە ءجۇزى بويىنشا وزىق كورسەتكىشتەرىمەن الدا تۇر. حالقىنىڭ ورتا جاسى بۇگىندە – 82 جىل. ەلدىڭ ىشكى جالپى ءونىمىنىڭ 7,37 پايىزى دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنا بولىنەدى. مۇندا دا مەديتسينالىق ساقتاندىرۋدىڭ مەملەكەتتىك باعدارلاماسى بار, وعان حالىقتىڭ 97 پايىزى قامتىلعان. جانە ءاربىر ازامات جىلىنا جالاقىسىنىڭ 5 پايىزىن وسى باعدارلاماعا اۋدارادى. وسى ۇشتىكتىڭ سوڭىن تۇيىقتاعان يسپانيا ءىجو 9,03 پايىزىن بولەدى. ال بىزدە شە؟ دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ ۇسىنىسى 6 پايىزدى مولشەرلەسە دە, ناقتى ءبولىنىپ وتىرعان قارجى ەلدىڭ ىشكى جالپى ءونىمىنىڭ 3,7 پايىزىن عانا قۇرايدى. وسى قاراجاتقا جاپونيا مەن كورەيا مەديتسيناسىنىڭ وزىق ءۇردىسىن تالاپ ەتۋگە بولا ما؟
سوڭعى ون جىلدا نە وزگەردى؟
2009 جىلدان بەرى قازاقستان حالقىنىڭ سانى 2,4 ملن ادامعا كوبەيدى. ادامداردىڭ ءومىر ءسۇرۋ ۇزاقتىعى 4,5 پايىزعا ارتتى. وسىعان سايكەس ەگدە جانداردىڭ سانى 6,6 پايىزدان 7,4 پايىزعا ارتتى. بالالار مەن زەينەتكەرلەر باسقالارعا قاراعاندا ءجيى اۋىرىپ, دارىگەرگە كوپ بارادى. مۇنداي ۇدەرىسكە قازىرگى دەنساۋلىق ساقتاۋ ءىسى دايىن با؟ مىنە, وسى رەتتە مىندەتتى الەۋمەتتىك مەديتسينالىق ساقتاندىرۋ پاكەتىن جۇزەگە اسىرۋ قاجەتتىگى تۋىنداپ وتىر. جالپى سوزبەن ايتقاندا, سالانى ساۋىقتىراتىن – قوسىمشا قاراجات كوزى. ونىڭ كىمدەر تولەيدى؟ جۇمىس بەرۋشىلەر مەن جۇمىسشىلار. ياعني ەڭبەككە قابىلەتتى جاستاعى بارلىق ازاماتتاردى مىندەتتەپ وتىر. وسى جەردە: «ونسىز دا ۋىستاپ سالىق تولەپ وتىرعاندا نەگە تاعى مەديتسينالىق تولەم تولەۋگە مىندەتتەيدى؟ ونسىز دا اۋرۋعا ۋاقىت جوق. بىردەڭە بولا قالسا, قالتامنان تولەپ ءجۇرمىن» دەيتىندەر تابىلادى. بۇل راس, وسىنداي وي كوبىمىزدە بار. دەگەنمەن وسىدان شيرەك عاسىر بۇرىنعى كەزەڭگە شەگىنەيىك. ول كەزدە ءالى دە ىدىراي قويماعان, نارىققا ەنبەگەن جۇيە بولاتىن. باس اۋىرىپ, بالتىر سىزداسا, ەمحاناعا بارىپ اينالدىرعان 10-15 مينۋتتىڭ ىشىندە دارىگەرگە كورىنىپ, ەمىمىزدى الاتىنبىز. قىزمەت ساپاسى دا كوڭىلدەن شىعاتىن. قازىر شە؟! جارتى كۇن تالونىن, تاعى باسقا تالداۋىن تۇگەندەپ, كەشكە قاراي دارىگەردىڭ الدىنا جەتسەك قۋانامىز. ونىڭ سەبەبى نە؟ حالقى كۇن سايىن ءوسىپ جاتقان شاھارلاردا ەمحانالار, دارىگەرلەر جەتىسپەيدى, بىلىكتى دارىگەرگە ءزارۋمىز. مەديتسينالىق قىزمەتتىڭ ساپاسى مەن قولجەتىمدىلىگى تۋرالى مۇلدەم ءسوز جوق. ورتاق يگىلىككە قارجى جۇمسالاتىن قارجى – قوعامنىڭ ىزگىلەنۋىنە, ۇلكەنگە قۇرمەت, كەمتارعا قامقور بولۋدىڭ ءبىر كورىنىسى.
جۇمىلا كوتەرگەن جۇك جەڭىل
وسىعان مەملەكەتپەن بىرگە ءاربىر ازامات ۇلەس قوسىپ, ورتاق ناتيجەسىن دە, جەمىسىن دە بىرگە كورۋ. تەك مەملەكەتتىڭ ۇلەسىنە قالدىرۋ ازدىق ەتەتىنىن كورىپ وتىرمىز. الدا-جالدا اۋىرعان جاعدايدا, لايىقتى مەديتسينالىق قىزمەت الاتىنىمىزعا سەنىمدى بولۋىمىز كەرەك. ورتا ەسەپپەن 12 ايدا 150 مىڭ تەڭگەنىڭ 1 پايىزى كوپ تە ەمەس. جىلىنا 60 مىڭدى قۇرايدى. سالىستىرمالى تۇردە الساق, جاي عانا ءبرونحيتتى ەمدەۋگە 80-100 مىڭعا دەيىن تەڭگە جۇمسالادى, ەكىقابات ايەلدى بوساندىرۋ مەملەكەت قازىناسىنا 100-120 مىڭ تەڭگەگە تۇسەدى. بۇل از دەسەڭىز, نەگىزگى جۇقپالى ەمەس, ونكولوگيا, قانت ديابەتى, قان-تامىر اينالىمى جۇيەسىنىڭ سوزىلمالى اۋرۋلارى 2,5 پايىزعا ارتتى. بۇل رەتتە حالىقتىڭ جاڭا جۇيەنى قولداپ, قاراجات جاعىنان قولداۋ كورسەتۋى دۇرىس. ەگەر بۇل ماسەلەنى تەك مەملەكەتتىڭ مويىنا ارتىپ قويىپ, جاڭا جەتىستىكتەرگە مۇددەلى بولماساق, كۇندەردىڭ كۇنىندە قاراجات ءبىتىپ قالدى دەپ وپەراتسيا ۇستىندە جارىقتى اجىراتىپ, يا بولماسا جۇرەككە قوسىلعان اپپاراتتى قاراجاتىڭىز تاۋسىلدى دەپ ءوشىرىپ تاستاۋعا ءماجبۇر بولاتىن كۇن تۋادى. ەستەرىڭىزدە بولسا, توقسانىنشى جىلدارى الدىڭعى وقيعا ورىن العان بولاتىن.
حالىقتان تۇسكەن قاراجاتتىڭ ورنىنا جۇمسالعانىن قايدان بىلەمىز؟ مەنىڭشە, ءبىرىنشى كەزەكتە ەمحانالارداعى دارىگەرلەر كابينەتى كوبەيىپ, كەزەك كۇتكەن ادامداردىڭ سانى ازايادى. بالكىم, ماماندار حالىقپەن ەتەنە جۇمىس ىستەپ, اۋىرمايتىن جولدى كورسەتە ءبىلىپ, ءوز دەنساۋلىعىمىزعا دەگەن كوزقاراسىمىز دا وزگەرەر. ال مەملەكەت بولەتىن قاراجات مەديتسينالىق عيماراتتار سالۋعا, وزىق تەحنولوگيالاردى ساتىپ الىپ, مامانداردى دايارلاۋعا ارتىلاتىن بولار. سايىپ كەلگەندە, كوپ نارسە قاراجاتقا تىرەلەتىنى ءسىز بەن بىزگە تۇسىنىكتى عوي.
سونىمەن, مىندەتتى الەۋمەتتىك مەديتسينالىق ساقتاندىرۋ پاكەتىنە شولۋ جاسايىق. وعان تابىسى ورتاشا ازاماتتاردىڭ قالتاسى كوتەرە بەرمەيتىن جوعارى تەحنولوگيالىق مەديتسينالىق قىزمەتتەر, مرت, كومپيۋتەرلىك توموگرافيا, پتسر-اناليز, قانمەن جانە قان كومپونەنتتەرىمەن قامتاماسىز ەتۋ, مەديتسينالىق وڭالتۋ جانە قالپىنا كەلتىرۋگە باعىتتالعان ەم-دوم شارالارى, ەمدىك تاماقتانۋ, ت.س.س, كىرەدى. ءبىر كوزبەن قاراعاندا, بۇلاردىڭ ەمدەۋ ساپاسىنا تىكەلەي اسەرىن اڭعارۋعا بولادى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا, مەديتسينا ۇيىمدارىنىڭ اراسىندا باسەكەلەستىك ارتىپ, مەديتسينالىق قىزمەت ساپاسى ارتادى دەۋگە بولادى. مامانداردىڭ ايتۋىنشا, وسى پاكەتتىڭ ارقاسىندا ستوماتولوگيالىق قىزمەتتەر مەن ەرەسەكتەرگە ارنالعان check-up باعدارلاماسى دا قولجەتىمدى بولادى.
كەلەر جىلدىڭ قاڭتارىنان باستاپ ءمامس جۇيەسىنە تۇرعىنداردىڭ 94,5 پايىزى قامتىلماق. مەديتسينا سالاسىنا قان جۇگىرىپ, كەڭەستىك-دياگنوستيكالىق كومەكتى قارجىلاندىرۋ 3 ەسە, اۋرۋدان كەيىنگى وڭالتۋعا 2,7 ەسە اقشا بولىنەدى. بۇگىنگى كۇندە 5,7 ملن جالدامالى قىزمەتكەرلەردىڭ تولەمدەرى اۋدارىلىپ جاتىر. 800 مىڭ جەكە كاسىپكەرلەر جانە جەكە اينالدىراتىن ءوز شارۋاسى بارلار كەلەر جىلدان باستاپ جارنا تولەيتىن بولادى. مەملەكەت تاراپىنان ساقتاندىرىلاتىن جەڭىلدىگى بار ازاماتتاردى 15 ساناتقا ءبولىپ, ولاردىڭ تولەمىن مەملەكەت موينىنا الادى. بۇل – شامامەن 9-10 ميلليون ادام.
