– ومىربەك اعا, جات جەردە ەل بيلەگەن بەيبارىس بابامىزعا قاتىستى تىڭ دەرەكتى ەلگە الىپ كەلدىڭىز. وسىنداي سان عاسىرلىق تاريحتى قوزعاۋعا نە تۇرتكى بولدى؟
– تاۋەلسىزدىك قولىمىزعا تيگەننەن كەيىن جان-جاققا تارىداي شاشىراعان تاريحىمىزدى جيناۋعا ۇلەسىمدى قوسسام دەپ ويلادىم. وسى باعىتتا جەر ءجۇزىن ارالاپ, ءبىرتالاي زەرتتەۋلەر جۇرگىزە باستادىم. حالقىمىزدىڭ وتكەن ءومىرى مەن كەشكەن عۇمىرىنىڭ جۇمباعى كوپ. ۇلتىمىزدىڭ ۇلى تاريحىندا اشىلماعان دۇنيەلەر جەتەرلىك. سونىڭ ءبارى قاشان جاريا بولادى دەپ ءجۇرۋشى ەدىم. ەندى, مىنە, ساتىمەن تابىلعان جاڭالىققا قۋانىپ وتىرمىن.
– بەيبارىس تۋرالى اڭىز كوپ. ءسىز ول تۋرالى نە ايتاسىز؟
– بەيبارىستى حالقىمىز جاقسى بىلەدى. مىسىردا بيلىك قۇرعان سۇلتان. ەگيپەتتە ول كىسىنىڭ سالدىرعان مەشىتى بار. بابامىز تۋرالى كەزىندە كينو ءتۇسىرىلدى. كىتاپتار دا جازىلدى. بىراق سونىمەن جۇمىستار توقتاپ قالعان سەكىلدى كورىندى ماعان. ونىڭ ۇستىنە, سۇلتاندى زەرتتەۋشىلەردىڭ مالىمەتتەرى از, شىندىققا جاناسپايتىن جەرلەرى كوپ. ءبىز وزىمىزدەن شىققان ۇلى ادامدارىمىزدىڭ الدىمەن كەمىستىگىن كورۋگە قۇشتارمىز. باسقا جۇرتتا ونداي مىنەز جوق. وزدەرىنەن شىققان تۇلعالاردى اسپانعا كوتەرىپ اسپەتتەيدى. ارينە, ارتىق ماقتاۋدىڭ كەرەگى جوق. الايدا شىندىقتان اسپاعان ءجون. كەيبىر زەرتتەۋشىلەر بەيبارىستى «قاراقشى» دەپ جازعان. ماملۇكتىڭ ماعىناسىن سولاي تۇسىندىرگەن. شىن مانىندە, ماملۇك ارابتىڭ «قىلىش» دەگەن ءسوزىن بىلدىرەدى. تاعى ءبىر تاريحشىلار سۇلتاندى «قارا تابان قۇل, ءبىر كوزىنىڭ اعى بار» دەگەن دەرەك كەلتىرەدى. نەگىزىندە, ولاي ەمەس.
ال بەيبارىس بابامىز سانالى عۇمىرىندا جيناعان دۇنيەسىن ساۋاپتى ىسكە جۇمساعان. ءبىز ەگيپەتتە سوققان مەشىتىن بىلەمىز. سۇلتاننىڭ يەرۋساليمدە بىرنەشە مەشىتى مەن مەدرەسەسى بولعان. ونى زەرتتەۋ قاجەت. شام قالاسىن جاۋلاپ الىپ, حالىقتى مۇسىلمان دىنىنە كىرگىزگەن.
– ەندى جاڭالىققا كەلسەك. مۇسا پايعامباردىڭ كەسەنەسى قاي جەردە ورنالاسقان؟
– پالەستيناداعى ارابتاردىڭ جەرىندە. يەرۋساليمنەن 24 شاقىرىم قاشىقتىقتا ورنالاسقان. ءولى تەڭىزگە باراتىن كۇرە جولدىڭ قاسىنداعى توبەنىڭ ارعى جاعىندا. كوزگە كورىنبەيدى. كەيبىر اڭىز-دەرەكتەرگە قاراعاندا, سوندا جاتىر. بۇرىن يوردان وزەنىنىڭ جاعاسىنا جەرلەنگەن. ءبىر كەزدەرى يوردان وزەنى قاتتى تاسىعان. كوكتەمدە بەيىتتى سۋ الاتىندىقتان, پايعامباردىڭ بىرگە جۇرگەن دوسى مۇردەنىڭ سۋ استىندا قالاتىنىن ءبىلىپ, سۇيەكتى قازىپ الىپ, تۇيەگە ارتىپ, توپىراعى قۇرعاق, بيىك جەرگە جەرلەيمىن دەپ, وسى جەرگە اكەلگەن. بىراق پايعامباردىڭ باسىن كوتەرۋگە ونىڭ شاماسى بولماعان سياقتى.
– ونى بەيبارىس بابامىز قايدان بىلگەن؟
– سۇلتان الدىمەن مۇسىلماننىڭ ءبىر پارىزىن ورىنداۋ ءۇشىن قاجىلىققا بارعان. سودان كەلگەننەن كەيىن مۇسا پايعامباردىڭ جاتقان جەرىن ەستىگەن. ونىڭ باسىندا ەشتەڭەنىڭ جوقتىعىن بارىپ كورگەن. بەيبارىسقا سوندا: «سەن پايعامبارعا كەسەنە كوتەر» دەگەن ايان تۇسكەن. ونى سۇلتان قابىل الىپ, ادامدارعا ءشول جەردە كەرۋەنمەن توپىراق تاسىتىپ, ۇلكەن مازار سالعىزادى.
– ونى قالاي دالەلدەيسىز؟
– مەن بۇعان دەيىن يەرۋساليمگە بارىپ, ءبىراز پايعامباردىڭ باسىنا قونعام. بىلتىر ءساۋىر ايىندا تاعى جولىم ءتۇستى. مۇسا پايعامباردىڭ كەسەنەسىنە ادەيى باردىم. ول جەردە ءتۇرلى ءدىن وكىلدەرى بولعان. مۇسىلماندار دا جۇرگەن. سولاردان ءتۇرلى جازۋلار قالعان. كوبىسى ارابشا جازىلعان. قۇراننان الىنعان سوزدەر كوپ كەزدەسەدى. بىزگە كەرەك دەرەكتى ىزدەپ ءجۇرىپ تاپتىق. بۇرىنعى ادامدار ءومىر سۇرگەن داۋىردە بۇگىنگىدەي ءبىلىم بولعان جوق دەيمىز. ال كەسەنەدەگى جازۋلاردىڭ بوياۋى قانشاما عاسىرلار وتسە دە, سول كۇيىندە تازا ساقتالعان. ءبىلىمدى اراب مامانىن ەرتىپ بارعانبىز. ول باسقا جازۋلاردىڭ ءبارىن وقىدى. ءبىز كورسەتكەن جازۋدى تۇسىنە المادى. «بۇل – وتە كونە جازۋ. ەرتەدەگى ارىپتەرمەن جازىلعان. مۇنى وقي المايمىن» دەدى. بىراق ودان «سۇلتان بەيبارىس» دەگەندى تانىدى. يەرۋساليم دەگەن ەرتەدەن عىلىم-ءبىلىمنىڭ ورداسى بولعان, تالاي عۇلامالار ءومىر سۇرگەن وردا عوي. سودان كونە جازۋدى بىلەتىن ءبىلىمدى ازاماتتى تاۋىپ, جازۋدى وقىتتىق.
– جازۋدا نە دەپ ايتىلعان؟
– جازۋدىڭ باسىندا قۇراننىڭ اياتىنان ءبىر سۇرە كەلتىرگەن. «ءنابي مۇسا» دەپ ارابشا جازىلعان. كەسەنەنى «سۇلتان بەيبارىس قاجىلىققا بارىپ كەلگەننەن كەيىن ءوز قارجىسىنا سالعىزدى» دەيدى. ودان ءارى بەيبارىستىڭ ادىلدىگىن, قايىرىمدىلىعىن ايتىپ, ماداقتايدى. «زامانىنىڭ ەسكەندىرى» دەپ دارىپتەيدى. ءبىز ول جازبانى وسى جول-ساپار تۋرالى تۇسىرگەن فيلمدە تولىق بەردىك. قازاقشاعا دا, ورىسشاعا دا اۋداردىق.
– كەسەنە قاي جىلدارى سالىنعان, قانداي كۇيدە ساقتالعان؟
– مۇسا پايعامباردىڭ ومىردەن وتكەنىنە 4 مىڭ جىل بولدى. كەسەنە 1267 جىلى كوتەرىلگەن. وتە ساپالى سالىنعان. كولەمى ۇلكەن. ەكى قاباتتى. زيارات ەتۋشىلەرگە ارنايى ورىن ازىرلەگەن. پايعامباردىڭ مۇردەسى بولەك بولمەدە ورنالاسقان. باسىندا شىراقشى بار.
مۇسا پايعامبار ەۆرەي حالقىنىڭ پايعامبارى عوي. ءبىزدىڭ قاسىمىزدا يزرايل ازاماتتارى بولدى. ولار بىزدەن «سۇلتان بەيبارىسقا قانداي جاقىندىقتارىڭىز بار؟» دەپ سۇرادى. «ول – قازاق ۇلتىنىڭ پەرزەنتى, سوناۋ جاۋگەرشىلىك زاماندا وسىندا كەتكەن. ءبىزدىڭ بابامىز بولىپ كەلەدى» دەدىك. سودان مەن شىراقشىعا: «ءبارى ءبىر اللانىڭ كۇشىمەن بولعان پايعامبارلار. سوندىقتان ولاردى جىبەرمەۋ دۇرىس ەمەس. ءدال وسىعان كەلگەندە ءوشتى-قاستىقتىقتارىڭىزدى ۇمىتىپ, جۇرەكتەرىڭىزدى ءجىبىتىپ, قارۋى جوق بولسا, كىرگىزگەندەرىڭىز ءجون» دەدىم.
– ءوزىڭىز پايعامباردىڭ مۇردەسى جاتقان بولمەگە كىردىڭىز بە؟
– اۋەلدە شىراقشى بولمەنىڭ كىلتىن بەرمەي تۇرعان. بارلىق جاعدايدى ايتقاننان كەيىن قولىما كىلتتى ۇستاتتى. سودان وڭ قولىممەن قۇلىپتى اشىپ, وڭ اياعىممەن بولمەنى اتتاپ كىردىم. قۇران وقىدىم. مىنە, وسىلايشا جات جەردە عيبراتتى ءىزى قالعان بەيبارىس بابامىزدىڭ ءبىر ونەگەلى ءىسىن كورىپ, ونىڭ رۋحىنا تاعى ءبىر تاعزىم ەتتىم.
سۇحباتتاسقان
ازامات قۇسايىن
