ارقا توسىندەگى اقمولانىڭ ەلىمىزدىڭ باس ورداسى بولعانى كەشە عانا سياقتى ەدى, ەندى قاراساق وعان دوپتاي دومالاپ 21 جىل وتە شىعىپتى. مۇنى, بەينەلەپ ايتقاندا, ات جالىن تارتىپ مىنەر جىگىتتىڭ جاسى دەپ ايتۋعا بولادى. وسى جىلدار ارالىعىندا استانامىز الپامىستاي كۇن ساناپ ءوسىپ وتىردى. بىراق شاھار ءبىر كۇندە وسىلاي بولا قويعان جوق. سوندىقتان قالانى سالۋعا قاجىر-قايراتىمەن كىرىسكەن ادامداردىڭ جانكەشتى ەڭبەگىن كوزىمەن كورىپ, سونىڭ ورتاسىندا جۇرگەن اقمولاعا الماتىدان العاش ات باسىن تىرەگەن زيالى قاۋىمنىڭ ءبىرى اقىن قادىر الىمقۇلوۆتى اڭگىمەگە تارتقان ەدىك.
– اعا, قالا كۇنىمەن قۇتتىقتايمىن! ءسوزىمىزدى كوپ ۇزاتپاي, العاش اقمولاعا كوشىپ كەلگەندەگى اسەرىڭىزدەن باستاساق…
– راقمەت, ءىنىم! قازىر ويلاسام, سونىڭ ءبارى ماعان ەرتەگى سەكىلدى كورىنەدى. ءبىز ەلىمىزدىڭ باس ورداسىنا ۇلى كوشپەن قاراشادا كەلدىك. كۇزدىڭ قارا سۋىعى بەت قاريدى. بۇرىن دا ءبىر-ەكى رەت اقمولاعا تابانىم تيگەن. بىراق ول كەزدە جىلى مەزگىلدە كەلگەن ەدىم. مۇنداي قاقاعان سۋىقتى كورگەن ەمەسپىن. الماتىدان شىعاردا تانىستارىم: «ول جاقتا كۇن سالقىن, توڭىپ قالاسىزدار, سوندىقتان جىلى كيىم الىڭىزدار» دەگەننەن كەيىن ءبىر قابات جىلى كيىمدەرىمىزدى الىپ, تارتىنىپ كەلدىك. قۇدايدىڭ ءوزى سىنادى ما, سول جىلعى قىس وتە قاتتى بولدى. ءۇش اي بويى اياز 30 گرادۋستان تۇسپەدى. جانە ارقانىڭ اق بورانى دا ءۇيىرىپ سوقتى دا تۇردى. شىنىندا, قايدا كەلدىك دەپ ويلادىم. ءبىر جاعىنان, الماتىعا ۇيرەنىپ قالعان ادامعا سول جىلدارى قالادا كوزگە كورىنەتىن ەشنارسە دە جوق بولاتىن. كوشەدەن ءدارىحانالار مەن كووپەراتيۆ دۇكەندەرىن عانا كورەسىز. باسقا تارتىمدى دۇنيە جوق. ءوزىم تاۋدىڭ بالاسى بولىپ وسكەننەن كەيىن جان-جاعىما قاراسام, كوز توقتاتار ەشتەڭە كورىنبەيدى. سونداي كەزدە ۇشار باسىن اق قار باسىپ جاتاتىن الاتاۋدى اڭسايمىن. بىراق قازاقتىڭ كەز كەلگەن جەرى قاسيەتتى دەپ ويلايمىن. ارقانىڭ كيەلى توپىراعى دا ماعان بوتەن ەمەس. مىسالى, مەن الماتىدا قالسام, ەكى قولعا ءبىر كۇرەك تابىلار ەدى. قولىمداعى قالامىم مەن قاعازىمدى ەشكىم تارتىپ المايدى. الاتاۋدىڭ ەتەگىندەگى اسەم شاھاردا 30 جىل تۇردىم. ءبارى تانىس. بىراق جۇرەگىمدەگى وتانسۇيگىشتىك سەزىم مەنى جاي جاتقىزبادى. بۇكىل ەل بولىپ ۇلكەن ءىستى قولعا الىپ جاتقاندا مەنىڭ تاسادا تايساقتاپ قالعانىم جاراماس دەپ ويلادىم. ءتىپتى ساتقىندىق بولار دەپ قابىلدادىم. وسىعان ارىم جىبەرمەدى.
– ول كەزدە قايدا قىزمەت ءىستەيتىن ەدىڭىز؟
– وندا پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنىڭ جاۋاپتى قىزمەتكەرىمىن. مەن وسى مەكەمەدە 25 جىل جۇمىس ىستەدىم. بىزبەن اقمولاعا قونىس اۋدارعانداردىڭ اراسىندا ءبىر-ەكى ايدان كەيىن ۇيرەنە الماي, الماتىعا قايتىپ كەتكەندەر دە بولدى. اتالارىمىز «ۋاقىت – سىنشى» دەپ بەكەر ايتپاعان. قازىر ويلاسام, استاناعا ەلمەن بىرگە كوشىپ كەلگەنىمدى ومىرىمدەگى باقىتتى ساتتەرىمنىڭ ءبىرى دەپ باعالايمىن. سول ارقاعا كەلگەن جىلى: «نەمەرەمدى ورادىم اق بورانعا, قاسيەتتى قازاقتىڭ ەرتەڭى ءۇشىن» دەپ ۇلى كوشكە بايلانىستى العاشقى جىرىمدى جازدىم. ماسەلەن, الماتىدا قالعاندا: «جۇرت استانانى سالۋعا ۇلەسىن قوسىپ جاتىر. مەن سودان قالىپ قويدىم» دەپ ءوزىمدى ولگەنشە جازعىرىپ وتەر ەدىم. ۇلى كوشپەن بىرگە قالىڭ توپتىڭ ورتاسىندا ءجۇردىم. تاۋەلسىزدىكتى تۇعىرىنا قوندىرۋعا ازداپ بولسا دا, قارلىعاشتاي قاناتىمەن سۋ سەپكەندەي, ۇلەسىم ءتيدى دەگەندەي جۇرەكتى جىلىتىپ تۇراتىن سەزىم بار. ەڭ ۇلكەن نارسە – سول. ونىڭ ۇستىنە بارلىق شەشىمدەردى قابىلداعان ەلباسىنىڭ يدەيالارىن قاعازعا ءتۇسىرىپ, سوعان قولعابىسىمدى تيگىزدىم. كەيدە ەلگە بارعاندا اۋىل ادامدارىنىڭ: «ءبالى, سىزدەر ەلوردانى قاتىرىپ تۇرعىزىپ جاتىرسىزدار. تەلەديداردان كورگەندە كۇندە ءبىر كەرەمەت عيمارات بوي كوتەرىپ جاتادى» دەگەن اڭگىمەلەرىن ەستيمىن. سوعان ءوزىم كادىمگىدەي مارقايىپ قالامىن.
– قازىر باس شاھاردا ۇلكەن ءبىر اۋلەتكە اينالىپ, ماۋەلى بايتەرەك سەكىلدى تامىرىڭىزدى تەرەڭگە جايىپسىز…
– ءيا, سولاي. قۇداي بەرگەن ءۇش ۇلىم بار. سول ۇشەۋىن دە وزىممەن بىرگە ەلورداعا الىپ كەلدىم. قازىر وسى ءۇش بالام اقار-شاقارلى ءۇش ءۇيلى بولدى. جوعارى ءبىلىمدى مامان يەلەرى. جۇمىستارى بار, جاعدايلارى جاقسى. استاناعا كەلگەننەن بەرى ون نەمەرەم دۇنيەگە كەلدى. جانىمىزعا جان, باسىمىزعا باس, سانىمىزعا سان قوسىلدى. ماعان ارقانىڭ اۋا رايى دا ۇنايدى.
– ەلباسىنىڭ الاتاۋدىڭ ەتەگىندەگى باس وردانى ارقا جەرىنە كوشىرۋدە دە تەرەڭ تاعىلىم جاتقانىن بىلەمىز. بۇعان سول كەزدە ءارتۇرلى پىكىرلەر ايتىلدى. ءسىز قالاي قابىلدادىڭىز؟
– استانانى كوشىرۋدىڭ ءوزى ساياساتقا بارىپ تىرەلەدى. سودان كەيىن الماتىدا جەر سىلكىنۋ, تاۋدان سەل كوشۋ قاۋپى دە بار. ونداعى حالىق سانى دا ميلليونعا جەتىپ, تولىپ كەتتى. ال ەلوردا اقمولاعا اۋىسقاننان كەيىن ەلدىڭ ءبارى وسىندا اعىلدى. قالا قازاقىلاندى. كەيبىرەۋلەر مۇنى ءجوندى تۇسىنبەي «سونشا قارجى شىعارىپ, استانانى اۋىستىرۋدىڭ قاجەتى بار ما؟» دەگەن ءسوز ايتقانى راس. بۇل دۇرىس ءسوز ەمەس. پرەزيدەنتتىڭ كوپ نارسەنى جاريا ايتا المايتىن جاعدايلارى بولادى. جۇرت ونى ءبىلۋ كەرەك. قازىر تاۋەلسىزدىك تۋرالى قىزىنىپ سويلەيمىز. مەنىڭ تۇسىنىگىمدە, ءبىز سەكىلدى سانى از حالىق ءۇشىن ءابسوليۋتتى دەربەستىك بولمايدى. ول امەريكا نەمەسە قىتاي ءۇشىن بولۋى مۇمكىن. ازدى-كوپتى رەسەي ءۇشىن دە بولار. ال بىزگە ونداي اڭگىمە الىس. ءبىز نە بۇكىل ەل مويىنداعان ۇلت بولۋىمىز قاجەت نەمەسە بەس قارۋى ساي, مىقتى قارۋلانعان, ەشكىم باتىپ كىرە المايتىنداي كۇشكە يە مەملەكەت بولۋىمىز كەرەك. قازىر بىزگە الدىمەن بىرلىك قاجەت. تىرلىك – بىرلىكتەن باستالادى.
– بەلگىلى مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى ماحمۇت قاسىمبەكوۆ ەكەۋىڭىزدىڭ «نۇرسۇلتان دەپ ات قويدىم» دەگەن كىتاپتىڭ جازىلۋى تۋرالى ايتىپ وتەسىز بە؟
– ءبىزدىڭ حالقىمىز قادىر تۇتاتىن ادامدى اڭىزعا اينالدىرىپ جىبەرەدى. پرەزيدەنت اكىمشىلىگىندە قىزمەت ىستەپ ءجۇرگەندە اعايىنداردان «بالاما نۇرسۇلتان دەپ اتىڭىزدى قويدىم, باتاڭىزدى بەرسەڭىز» دەگەن حاتتار ءجيى كەلەتىن. ءتىپتى وزبەك, قىرعىز, ازەربايجان تۋىسقانداردان دا سونداي حاتتار كەلدى. سودان ءبىر كۇنى ۋكراينادان كەلگەن حاتتا «بالامىز دۇنيە ەسىگىن اشتى. سوعان ءسىزدىڭ اتىڭىزدى بەرسەك دەپ ويلادىق. بىراق بىزدە نۇرسۇلتان دەگەن ەسىم جوق. سوندىقتان ءسىزدىڭ فاميلياڭىزعا بايلانىستىرىپ «نازار» دەپ اتادىق» دەپ جازىپتى. ەندى ءبىر كۇنى جەردىڭ ءتۇبى – قيىر شىعىستاعى حاباروۆسكتان «بالامىزعا «نۇرسۇلتان» دەپ ات قويدىق» دەپ ورىس ازاماتى پرەزيدەنتكە حات جولداعان. بۇل حاتتار مەنى ويلاندىردى. سودان ەلباسىعا ءوزىم كىرىپ: «ءسىزدىڭ اتىڭىزدى حالقىمىز بالاسىنا قويىپ جاتقاندا ۇندەگەن جوقپىن. ەندى ەسىمىڭىز حالىقارالىق مانگە يە بولىپ, ونى ورىس, تۇرىك, ۋكراين جۇرتى بالاسىنا بەردى. وسىلاردىڭ ءبىرازىن الىپ, ەلگە كورسەتسەم دەيمىن. ول – تەك سىزگە دەگەن قۇرمەت قانا ەمەس, حالقىمىزعا دەگەن قۇرمەت» دەپ ويىمدى جەتكىزدىم. ول كىسى ايتقانىمدى قولداپ, جازۋدى ماحمۇت ەكەۋمىزگە تاپسىردى.
جيناق مازمۇندى بولىپ شىعۋ ءۇشىن ەلباسىنىڭ ەسىمى بەرىلگەن ەلىمىزدەگى سەگىز بالانىڭ ۇيىنە بارىپ, ولاردىڭ اكە-شەشەسىمەن سويلەسىپ, دەرەكتەردى تولىقتىردىم. بىردە حاباروۆسكتان پرەزيدەنتتىڭ ەسىمى بەرىلگەن بالانىڭ اكەسىنەن حات كەلدى. وندا ول: «وسىدان بەس جىل بۇرىن بالامىزعا ءسىزدىڭ ەسىمىڭىزدى قويىپ ەدىك. ءسىز بىزگە العىس ايتقان جاۋابىڭىزدى جىبەردىڭىز. قازىر سول بالامنىڭ كوزىنىڭ كورۋى ناشارلاپ, جانىمىزدى اۋىرتىپ ءجۇر. ءبىز تۇرعان جەردە بىلىكتى كوز دارىگەرى دە جوق. ءبىر جاعىنان, قارجى دا قولبايلاۋ بولىپ تۇر. بالاما كومەكتەسسەڭىز» دەپ جازىپتى. ەلباسىنىڭ تاپسىرماسىمەن بالانى ەلىمىزگە الدىرتىپ, الماتىداعى قازاق كوز اۋرۋلارى عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتىنا اپارىپ, تەكسەرۋدەن وتكىزىپ, كوزىنە وپەراتسيا جاساعاننان كەيىن ءتاۋىر بولدى. بالانىڭ اناسى ىستىقكولدىڭ قىرعىزى ەكەن. سونىمەن جيناق ەلباسىنىڭ العى سوزىمەن شىقتى. پرەزيدەنتتىڭ ءوزى كىتاپقا ريزاشىلىعىن ءبىلدىردى.
– كەيىنگى جىلدارى ءسىز, پوەزيادان بولەك, ۇلى اقىن مۇقاعاليدىڭ شىعارماشىلىعى تۋرالى زەردەلى ەڭبەكتەر جازىپ ءجۇرسىز. بۇعان كەلۋگە نە اسەر ەتتى؟
– زەينەتكەرلىككە شىققاننان بەرى مۇقاعالي تۋرالى ءتورت كىتاپ جازدىم. ءوزىم جاس كەزىمدە اقىندى كوردىم. بىراق جاقىن بارىپ, شەشىلىپ سويلەسە المادىم. سودان بەرى پوەزيا مۇزبالاعىنىڭ 60, 70, 80 جىلدىعى دۇركىرەپ تويلاندى. اركىم ول تۋرالى ەستەلىكتەر جازىپ جاتتى. بىراق اقىن جايىندا كولەمدى كوركەم دۇنيە جازىلعان جوق. سودان ونى باسقادان كۇتىپ وتىرماي ءوزىم جازايىن دەپ, «ءدۇريا داۋرەن» دەگەن روماندى قولعا الدىم. اقىننىڭ ومىرىندە ءابدىلدا تاجىباەۆتىڭ ءرولى ەرەكشە بولعان. العاشقى جىر جيناعىنا ولەڭدەرىن قاسىم امانجولوۆ ەنگىزسە, ءابدىلدا اعامىز «قازاق ادەبيەتى» گازەتىنە «ادەبيەتكە ناعىز اقىن كەلدى» دەپ العى ءسوز جازىپ, باتاسىن بەرەدى. روماننىڭ سوڭعى نۇكتەسى جاقىندا عانا قويىلدى. سوندىقتان كىتاپ وقىرمانعا ءالى جەتكەن جوق. بۇل تۋىندىدا كورنەكتى كومپوزيتور, حالىق قاھارمانى نۇرعيسا تىلەنديەۆ پەن «عاسىر اقىنى» اتانعان مۇقاعالي ماقاتاەۆتىڭ شىعارماشىلىق بىرلەستىكتە وتكىزگەن وتىز كۇندىك ءومىرى سۋرەتتەلدى.
– اعا, بيىل جەتپىسكە كەلىپ, ءومىردىڭ ءبىر بەلەسىنەن اسىپ وتىرسىز…
– مەنىڭ ويىمشا, جەتپىسكە جەتۋ دەگەن ەرلىك ەمەس. مەن جەتپىسكە مىقتى بولعاننان كەيىن كەلگەن جوقپىن. قۇداي قۋات بەردى, سودان امان-ەسەن جەتىپ وتىرمىن. تاعدىرىما دا شۇكىرشىلىك ەتەمىن. وسى عۇمىرىمدا قانشاما جاقسىلارمەن ارالاسىپ, سىرلاس, سىيلاس, دامدەس بولدىم. كەشەگى شەراعاڭمەن اعالى-ءىنىلى باۋىرداي سىيلاستىم. ول كىسى العاشقى جىر جيناعىما العى ءسوز جازىپ, ءسات-
ساپار تىلەدى. قازىر وسى اعالارىمدى ساعىنامىن.
– اسەرلى اڭگىمەڭىزگە راقمەت!
سۇحباتتاسقان
ازامات ەسەنجول
