نۇرسۇلتان نازارباەۆ: يادرولىق قارۋدان باس تارتۋ – ءبىزدىڭ سانالى تاڭداۋىمىز
تاۋەلسىزدىك سارايىندا ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ قاتىسۋمەن سەمەي يادرولىق سىناق پوليگونىنىڭ جابىلۋىنا 25 جىل تولۋىنا ارنالعان «يادرولىق قارۋسىز الەم قۇرۋ» اتتى حالىقارالىق كونفەرەنتسيا ءوتتى. الەمنىڭ 52 ەلىنەن 200-گە جۋىق ادام قاتىسقان شارادا يادرولىق قارۋسىزداندىرۋ ماسەلەسى قوزعالدى. كونفەرەنتسيا بارىسىندا بايانداما وقىعان پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆ شيرەك عاسىردان بەرى تۇتاس جەر بەتىن بەيبىتشىلىككە بولەۋ ءۇشىن بارىنشا كۇش-جىگەر سالعانىمىزدى مالىمدەدى. سونداي-اق, قاراشا ايىندا ەلباسىنىڭ باستاماسىمەن استانادا بەيبىتشىلىك ءسامميتى وتەتىنى بەلگىلى بولدى. وعان مەملەكەتتەردىڭ, ۇكىمەتتەردىڭ باسشىلارى, بەلگىلى ساياسات جانە قوعام قايراتكەرلەرى, كوپتەگەن ەلدەردىڭ عالىمدارى مەن بيزنەسمەندەرى قاتىسپاق.
«29 تامىز – بارشا ادامزات تاريحىنداعى ايتۋلى كۇن. 25 جىل بۇرىن مەنىڭ جارلىعىممەن جەر بەتىندەگى ەڭ ۇلكەن سىناق الاڭدارىنىڭ ءبىرى – سەمەي پوليگونى جابىلدى. 40 جىل بويى يادرولىق جارىلىس جاساعان پوليگوننىڭ ءۇنى ءبىرجولاتا ءوشتى. وسىلايشا, حالقىمىز تاۋەلسىزدىك تاڭىن اتار ساتتە بەيبىتشىلىك جولىنداعى قادامىن بارشا الەمگە پاش ەتتى. بۇل – قازاقستاننىڭ قاۋىپسىزدىك كوشىن باستاعان تەڭدەسىز قادامدارىنىڭ باستاۋى. بيىل ءبىزدىڭ ەلىمىز تاۋەلسىزدىكتىڭ 25 جىلدىعىنىڭ مەرەيلى بەلەسىن اتاپ وتەدى. قازاقستان شيرەك عاسىردان بەرى تۇتاس جەر بەتىن بەيبىتشىلىككە بولەۋ ءۇشىن بار كۇش-جىگەرىن سالىپ كەلەدى» دەدى ەلباسى.
قازاقستان وسى ۋاقىت ارالىعىندا يادرولىق قارۋدان ازات الەمگە قول جەتكىزۋدىڭ ءتيىمدى مودەلىن قۇرا ءبىلدى. پرەزيدەنت بۇل ۇلگىنى الەمنىڭ بارلىق مەملەكەتتەرىنە پايدالانۋدى ۇسىندى.
ەل تاۋەلسىزدىگىن يادرولىق پوليگونسىز يەلەنىپ, يادرولىق قارۋسىز نىعايتقانىمىز تاريحتان بەلگىلى. ەلباسى ءوز سوزىندە وسىنداي جوعارى حالىقارالىق بەدەلگە يادرولىق قارۋسىز قول جەتكىزگەنىمىزدى العا تارتتى. ال, اتوم ەنەرگياسىنىڭ اشىلۋىن ءححى عاسىرداعى عىلىمنىڭ ۇزدىك جەتىستىگىنە باعالاعان نۇرسۇلتان نازارباەۆ, ونىڭ اسكەري ماقساتتارعا پايدالانىلۋىن ادامزات تاريحىنداعى ەڭ ءىرى قاتەلىك دەپ سانادى. ءوز كەزەگىندە ءبىزدىڭ ەلىمىز يادرولىق مارتەبەسىنەن باس تارتقانمەن, بەيبىت اتومدى دامىتۋ مۇمكىندىگىن ساقتاپ قالعانىن ايتىپ ءوتتى. وسىلايشا, جاھاندىق انتيادرولىق قوزعالىستا قازاقستان كوشباسشى اتانىپ, «اتوم» جوباسىن جۇزەگە اسىرۋدا. نۇرسۇلتان نازارباەۆ كونفەرەنتسيادا ايتىلعان ۇندەۋلەر مەن جاھاندىق قاۋىپسىزدىككە قاتىستى ماسەلەلەر الەم ساياساتكەرلەرىنىڭ نازارىنان تىس قالمايتىنىنا سەنىم ءبىلدىردى.
ال, پارلامەنت سەناتىنىڭ توراعاسى قاسىم-جومارت توقاەۆ يادرولىق قارۋدى جويۋ جولىنداعى ەلىمىزدىڭ تاريحي قادامدارىنا كەڭىنەن توقتالدى. ونىڭ ايتۋىنشا, قازاقستان بويىنشا 1,5 ملن ادام زارداپ شەكسە, الەم بويىنشا قۇربانداردىڭ سانى ميلليوندارمەن ەسەپتەلەدى.
– سىناقتارعا جاپپاي تيىم سالۋ جانە يادرولىق قارۋدى زاڭسىز دەپ تانۋ – بۇل بۇكىل اسكەري اتوم قۇرىلىمىنان قۇربان بولعانداردىڭ الدىنداعى ءبىزدىڭ ادامگەرشىلىك پارىزىمىز جانە ساياسي بورىشىمىز, – دەدى ق. توقاەۆ.
ودان كەيىن ءسوز العانداردىڭ قاتارىندا بۇۇ-نىڭ جەنەۆاداعى بولىمشەسىنىڭ باس حاتشىسى مايكل موللەر, يادرولىق سىناققا جاپپاي تيىم سالۋ تۋرالى شارت ۇيىمىنىڭ دايىندىق كوميسسياسىنىڭ اتقارۋشى حاتشىسى لاسينا زەربو, بولگاريانىڭ ۆيتسە-پرەزيدەنتى مارگاريتا پوپوۆا, كوستا-ريكا سىرتقى ىستەر ءمينيسترى مانۋەل گونسالەم, پارلامەنتارالىق وداقتىڭ توراعاسى سابەر ۋاۋدحۋري, پانافريكا پارلامەنتىنىڭ پرەزيدەنتى رودجەر نكودو دانگ, كورەيانىڭ بىرىگۋ جونىندەگى ءمينيسترى حونگ ەنگ پە جانە تاعى باسقا سپيكەرلەر قارۋسىزداندىرۋدىڭ كەلەشەگى, حالىقارالىق قاۋىپسىزدىكتىڭ جاڭا سيپاتى, يادرولىق قارۋدان ازات ايماقتار تۋرالى وزدەرىنىڭ ۇسىنىستارى مەن پىكىرلەرىن ورتاعا سالدى.
سونىمەن قاتار, سىرتقى ىستەر ءمينيسترى ەرلان ىدىرىسوۆتىڭ قاتىسۋىمەن وتكەن سەسسيا وتىرىسىندا يادرولىق قارۋسىز نەمەسە سوعىسسىز قاۋىپسىزدىك مەسەلەسى كەڭىنەن تالقىلاندى. ال, PNND جاھاندىق ۇيلەستىرۋشىسى الىن ۆەر وتكىزگەن جيىندا بۇۇ-نىڭ يادرولىق قارۋسىزدانۋعا قول جەتكىزۋدەگى ءرولى تاقىرىپقا ارقاۋ بولدى.
اۋقىمدى ماسەلەنى قاۋزاعان حالىقارالىق جيىننىڭ سەسسياارالىق وتىرىسىندا «نەۆادا-سەمەي» يادرولىق قارۋعا قارسى قوزعالىستىڭ نەگىزىن قالاۋشى ولجاس سۇلەيمەنوۆ, اتوم جوباسىنىڭ قۇرمەتتى ەلشىسى كارىپبەك كۇيىكوۆ جانە ەلىمىزدىڭ باس ءمۋفتيى ەرجان مايامەروۆ قاتىسىپ, بايانداما وقىدى.
ايتا كەتكەن ءجون, بۇگىندە الەم حالقى جىل سايىن 29 تامىزدا يادرولىق قارۋعا قارسى كۇرەستىڭ حالىقارالىق كۇنىن اتاپ وتەدى.
گۇلميرا ايماعانبەت
