ايقىن دۇيسەمباەۆ, پسيحولوگ: وزىنەن جەرىنگەندى بوتەن باۋىرىنا باسپايدى
سوڭعى كەزدەرى اتاۋىنا ەپتەپ قۇلاعىمىز ۇيرەنىپ كەلە جاتقان پسيحولوگ قىزمەتىنە كوبىمىز جۇگىنبەيتىنىمىزدى, ونىڭ نە ەكەنىن تۇسىنبەي, وسى قىزمەتكە كۇمانمەن قارايتىنىمىزدى دا قوسا ايتقاندا, كاسىبي پسيحولوگ ايقىن دۇيسەمباەۆ بۇل سالانىڭ كەشەۋىلدەپ دامىپ, كەنجەلەپ قالعانىمەن ءتۇسىندىردى.
– راسىندا دا, پسيحولوگيا 90-جىلدارى عانا حالىق اراسىندا كەڭىنەن تارالا باستادى. كوبىمىز جاپا-تارماعاي زيگمۋند فرەيد سياقتى اتاقتى عالىمداردىڭ كىتاپتارىن ساتىپ الىپ, پارقىنا جەتپەي, جىلى جاۋىپ قويا سالعانبىز. جاڭا عىلىمعا دەگەن قىزىعۋشىلىعىمىز وسىمەن ءبىتتى دەسە دە بولادى. ايتسە دە, ادام جانىنىڭ بىلگىرلەرى تۋرالى ايتىلعان جەردە ەلەڭ ەتە قالىپ, ايتقان كەڭەستەرىنە قۇلاعىمىز ءتۇرىك جۇرەتىن.
– تەك قازاقتار ەمەس, تمد ەلدەرى بويىنشا تۇرعىنداردىڭ 7-10 پايىزى عانا پسيحولوگقا جۇگىنەدى. ال قالعان 90 پايىزى ەمشى, كورىپكەل, قۇمالاقشى, تاعىسىن تاعىلارعا بارۋعا قۇلىقتى. ونىڭ ءبىر سەبەبى – كەڭەس بيلىگى 1936 جىلدارى ارناۋلى قاۋلىمەن پسيحولوگيانى جالعان عىلىم رەتىندە تانىپ, تىيىم سالىندى. وسىلايشا, كەڭەستىكتەردىڭ ءوزىن-ءوزى تانۋعا دەگەن تالپىنىسىن شەكتەدى. سوڭعى جيىرما جىلدىق ءتاجىريبەمدە بۇل عىلىمنىڭ قازاقتىڭ دۇنيەتانىمىنا جات ەمەستىگىنە كوزىم جەتىپ وتىر. بىردە ۇجىمدا جابىق سەميناردا تالدانىپ وتىرعان تاقىرىپتى, «پسيحولوگيالىق تەحنيكاعا» سايكەس, قازاقتىڭ دانالىعىمەن شەگەلەپ وتىردىم. سەمينار سوڭىندا ۇلتى كارىس ايەل قاسىما كەلىپ: «ەندى مىندەتتى تۇردە قازاق ءتىلىن ۇيرەنەمىن. امەريكالىقتار مۇنىڭ ءبارىن 80 جىل بۇرىن ويلاپ تاپسا, قازاق حالقىنىڭ دانالىعى, ولاردىڭ ۇستانىمى, دۇنيەگە كوزقاراسى مىڭداعان جىلدار بۇرىن قالىپتاسىپ, بۇگىنگى كۇنگە جەتكەن ەكەن. سوندا اقىلدىڭ يەسى كىم؟» دەپ تاڭعالدى. مۇمكىن قازاقتاردىڭ پسيحولوگياعا اسا ءمان بەرمەۋى وسىعان دا بايلانىستى شىعار. اركىم اتا-بابالارىنىڭ وتكەن جولىنا, ءوز جۇرەگىنە ۇڭىلە بىلسە, ءومىردىڭ بارلىق سۇراقتارىنا جاۋاپ تابادى دەپ ويلايمىن.
– سوندا قازاقتىڭ قانداي دانالىعى پسيحولوگيامەن قابىسىپ جاتىر دەپ ويلايسىز؟
– «قىزىم ساعان ايتامىن, كەلىنىم سەن تىڭدا», «ەڭكەيگەنگە ەڭكەي, اتاڭنان قالعان قۇل ەمەس. شالقايعانعا شالقاي, پايعامباردىڭ ۇلى ەمەس», «قالاۋىن تاپسا قار جانادى», «جىلى-جىلى سويلەسەڭ, جىلان دا ىنىنەن شىعادى», «ادام سويلەسكەنشە, جىلقى كىسىنەسكەنشە», «جاتقان تاستىڭ استىنان سۋ اقپايدى», «ءوزىڭ بىلمە, بىلگەننىڭ ءتىلىن الما», «ءتۇسى جىلىدان تۇڭىلمە». ايتا بەرسە, وسىلايشا كەتە بەرەدى.
مەنىڭ انامنىڭ جاسى 77-گە كەلدى. «ادامدى كورگەن بەتتە كىم ەكەنىن جازباي تانيمىن» دەيتىن انامنىڭ ءسوزىن كەزىندە ازىلگە اينالدىرۋشى ەدىم. سودان لەنينگرادتا وقىپ جۇرگەندە, امەريكالىق عالىم البەرت مەگرابياننىڭ ادامنىڭ «نەۆەربالدىق» قاسيەتى تۋرالى ەڭبەگىن وقىدىم. ول تۇڭعىش رەت كورىپ تۇرعان اداممەن تىلدەسكەن بەس مينۋتتىڭ ماڭىزى بار دەگەن شەشىمگە كەلگەن. عالىم 8 مىڭداي اداممەن كەزدەسىپ, تىلدەسكەن. ياعني, جاڭا كورگەن بەيتانىسقا كوز جۇگىرتىپ قاراۋ ارقىلى 55 پايىزدىق ءپىكىرىڭىز ورنىعادى, ونىڭ 38 پايىزى داۋىسىڭىزدىڭ اۋەزدىلىگى مەن ىرعاعىنا قاتىستى بەكيدى, 7 پايىزى عانا نە ايتاتىنىڭىزعا بايلانىستى ەكەن. تىلدەسپەي جاتىپ كوزدەرى ءتۇيىسكەن كەزدە ءبىراز نارسەنى كوڭىلگە ءتۇيىپ ۇلگەرەدى. دەمەك, شەشەمنىڭ «كىسىنى ءبىر كورگەننەن تانيمىن» دەگەن ءسوزىنىڭ جانى بارىنا كوزىم جەتتى.
– بۇل ءىلىمنىڭ كوشىن زيگمۋند فرەيدتەن باستايدى دەيدى.
– پسيحولوگيانىڭ ءار تارماعىن جەتە زەرتتەگەن كوپتەگەن عالىمدار بار. سونىڭ ءبىرى – تاجىريبەلىك پسيحولوگيانىڭ باستاۋىندا فرەيد تۇر. ول «بەسسوزناتەلنوە» تەورياسىن اشتى. قىسقاشا تۇسىندىرگەندە, سانالى ادامداردىڭ ماقۇلىقتاردان ايىرماشىلىعى – ويلاۋ قابىلەتىندە. ادام سانالى دەيمىز. بىراق فرەيد ادام جاراتىلىسىنىڭ 10 پايىزى سانالى دەسە, قالعان پايىزىن «بەيسانا» بيلەيدى دەيدى. الدىندا مەن دە كەلىسپەگەنمىن. ىزدەنە كەلە, لوگيكانىڭ دۇرىستىعىنا كوزىم جەتتى. «بەيسانا» – بۇل ءبىزدىڭ ەموتسيامىز. مىسالى, تەمەكى تارتاتىن ادام جامان ادەتىن تاستاعىسى كەلەدى. ءوزى دە بىلەدى, دارىگەرلەر دە زيان ەكەنىن ايتىپ ءجۇر. ادام تۇسىنەدى. تاستاعىسى كەلەدى, الايدا كوبىنىڭ قولىنان كەلمەيدى, جامان ادەتتەن قۇتىلا المايدى. سانامىز ايقىن بولسا دا, جامان ادەت «بەيسانادا» جاسىرىنىپ جاتىر. 90 پايىز 10 پايىزدى الىپ تا, شالىپ تا جىعادى عوي. «كوز قورقاق, قول باتىر» دەگەن دانالىقتى باسشىلىققا الىپ, ونى العا يتەرمەلەيتىن ىلمەك تاۋىپ, ءوز ەرىك-جىگەرىن ۇشتاماسا, وڭ ناتيجەگە قول جەتكىزۋ قيىن. ادام جانىن تالداي كەلگەندە, «سانا», «بەيسانا», «سانااستى», «سانادان تىس» ارەكەتتەرىمەن تولىعادى. ادام جانىنا ۇڭىلگەن سايىن ارەكەت, قيمىلدارىنىڭ ءبىر قازىققا بايلانعانىن بايقايمىز.
كەيبىرەۋلەر پسيحولوگيانى پسيحوتەراپيامەن شاتاستىرىپ جاتادى. ونىڭ ءبىزدىڭ قىزمەتىمىزدەن ايىرماشىلىعى – ادامدى تۇيسىك, سەزىمى جوق دەنە رەتىندە قارايدى. ولار ناۋقاستىڭ ءتانىن ەمدەگەنىمەن, جانىن ەمدەۋگە كەيدە قۇدىرەتى جەتە بەرمەيدى. ال پسيحولوگتىڭ پسيحوتەراپيامەن اينالىسۋىنا بولمايدى. ويتكەنى ولار ءدارىگەر دە, پسيحوتەراپەۆت تە ەمەس.
ادامداردىڭ ءبىر-بىرىمەن قارىم-قاتىناسى, جان دۇنيەسى, كوزقاراسى ءبىزدى مامان رەتىندە قىزىقتىرىپ, ولاردىڭ قولايلى ءومىر سۇرۋىنە جول اشامىز. تەك سوزبەن ەمەس, ادامعا اسەر ەتەتىن ءتۇرلى تەراپيا مەن ادىستەمەلەردى قولدانۋ ارقىلى بۇل سالانىڭ ادامتانۋدا العا وزعانىن ايتقىم كەلەدى.
– ءوزىڭىز اشقان «قاسيەت» پسيحولوگيا ورتالىعى 2006 جىلدان بەرى جۇمىس ىستەپ كەلەدى. باستى باعىتتارىن ەكشەپ العاندا, كەشەندى پسيحولوگيالىق تەستىلەۋگە ءمان بەرەسىزدەر. ونى قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟
– مۇنى پسيحولوگيانىڭ ماڭىزدى ءبىر ادىستەمەسى, باستى قۇرالدارىنىڭ ءبىرى دەۋگە بولادى. جاسىراتىن نەسى بار, ادامنىڭ نە ويلاعانىن ءدوپ باساتىن قۇرالدار وتە تاپشى. مىسالى ءۇشىن ايتالىق, سۋيتسيدتىك ويى بارلاردى انىقتاۋعا ارنالعان تەست وتە ساۋاتسىز جازىلعان. رەسمي بەكىتىلگەن سوڭ ونى قولدانۋعا تۋرا كەلەدى. الايدا باسىندا بوتەن ويى بارلار وعان جاۋاپ بەرمەيدى. كوپجىلدىق تاجىريبەمە سۇيەنە وتىرىپ, ءوزىمنىڭ «12 ماڭىزدى ماركەر» دەپ اتالاتىن سۇراقتارىمدى قۇراستىردىم. ەگەر وسى ساۋالنامانىڭ جارتىسىنا عانا «ءيا» دەگەن جاۋاپ الساڭىز, وندا جاعدايدىڭ قيىنداعانى. التىعا دەيىنگى وڭ جاۋاپتاردى بەرى قايتارۋعا بولادى. ونداي جاۋاپ التىدان اسسا, شۇعىل تۇردە ارنايى جۇمىس ىستەۋدى تالاپ ەتەدى.
ءبىراز جىل بۇرىن اسكەري سالادا جۇمىس ىستەدىم. ول كەزدە ءبىزدىڭ تىرلىگىمىزگە كوپ ءمان بەرمەي, شارتتىلىق رەتىندە قابىلدايتىن. سوندا دا ءوز جۇمىسىمدى جۇرگىزدىم. مىڭداعان سولداتتارعا ساۋالناما جۇرگىزىپ, ءوزىمىزدىڭ تۇيگەنىمىزدى العا تارتتىق. كۇندەردىڭ كۇنىندە ءۇش سولداتتىڭ وزىنە-ءوزى قول جۇمساعان وقيعاسى ورىن الدى. تاياقتىڭ ءبىر ۇشى پسيحولوگقا تيەدى. قاعازدى كوتەرگەنىمىزدە, كوز جۇمعان ۇشەۋدىڭ دە التى سۇراققا «ءيا» دەپ جاۋاپ بەرگەنىن العا تارتتىم. وسى قايعىلى ناتيجەلەردەن كەيىن عانا پسيحوتەستتى مويىنداتۋعا تۋرا كەلدى. قالعان ءتورت جىلدىق اسكەري قىزمەتىمدە مۇنداي وقيعا ورىن العان جوق.
الايدا بۇگىندە بۇعان قاتىستى جايت ءجيى الدىمنان شىعادى. سۋيتسيد جاسارىپ كەلەدى. بۇرىن 6-سىنىپتىڭ وقۋشىسى وزىنە قول جۇمساسا, قازىر 3-سىنىپتىڭ وقۋشىسى ەشتەڭەدەن تارتىنبايتىنى ويلاندىرادى.
ۇبت-مەن ۇركىتىپ كەلەمىز
– مۇنداي قاسىرەتتىڭ قالاي الدىن الۋعا بولادى؟ ءوزىڭىزدىڭ ادىستەمەڭىز, ويعا تۇيگەندەرىڭىز بار ما؟
– ونىڭ الەۋمەتتىك ماڭىزدىلىعىنا قاراي تارتىلعان مامانداردىڭ سانىندا كەمىستىك جوق. دارىگەرلەر, پوليتسيا مەن پەداگوگتار, پسيحولوگتار دا وسى ءتۇيىننىڭ كۇرمەۋىن شەشۋمەن اينالىسادى. قالالىق ەمحانالاردا سۋيتسيدولوگيا كابينەتى اشىلدى. اڭگىمە جۇمىستىڭ تيىمدىلىگىندە, مامانداردىڭ ۇيلەسىمدى جۇمىس اتقارۋىندا. ورىن العان وقيعالارعا قاراپ, باعىتىمىزدى اۋىستىرىپ, باسقا تۇرعىدان قاراۋ قاجەتتىگى بار دەپ ەسەپتەيمىن.
مەكتەپ پسيحولوگتارىنىڭ ءبىر شوعىرى دا جۇمىس ىستەپ جاتىر. ولاردىڭ دا شاراسىزدان قولىن جاياتىن كەزدەرى جوق ەمەس.
«سكرينينگ» – تۇرعىنداردىڭ قۇلاعى ۇيرەنگەن تەرمين. مۇنى سۇزگىدەن وتكىزۋ دەگەن ۇعىممەن بايلانىستىرۋعا بولادى. ەگەر سالىستىرا ايتساق, وزەن-كولدەن بالىق اۋلاۋ ءۇشىن تور سالىنادى (اۋ). كوزى ۇلكەن توردان مايدا شاباقتار كەدەرگىسىز ءوتىپ كەتەدى. ال ءبىرشاما ىرىلەرىنىڭ ءىلىنىپ قالاتىنى بار. بۇلاردىڭ ءبارىنىڭ بىزگە كەرەگى جوق. وسىلاردىڭ اراسىنا توردى تاعى تاستاعاندا عانا كەرەك «بالىعىمىزدى» ۇستايمىز. ولار ءبىزدىڭ نازارىمىزعا تۇسكەنىن وزدەرى سەزبەيدى. پسيحولوگ ءتىرى جانعا بىلدىرمەي ءوزى جەكە جۇمىس ىستەۋ كەرەك. ياعني, كۇدىگىن سەيىلتۋ ءۇشىن بالانى سوزگە تارتىپ, ءالسىز جەرىن انىقتاۋ كەرەك. بىزدە شە؟ كۇندەردىڭ كۇنىندە قالت كەتەدى-اۋ, جامانشىلىققا بەيىمدى-اۋ دەپ انىقتاساڭىز بولدى, ونىمەن ءارى قاراي جۇمىس ىستەۋگە قۇقىعىڭىز جوق. ونىمەن ارنايى «سۋيتسيدولوگتار» جۇمىس ىستەۋ كەرەك. مەكتەپ وقۋشىسى بولسا ديرەكتورعا, مۇعالىمىنە, اتا-اناسىنا حابارلاۋ ءتيىس. اقىرىندا ءبارى جابىلىپ كەلىپ, ارقانعا وزدەرى بايلايتىنداي حالگە جەتكىزەدى. بۇل كوپشىلىكتىڭ تالقىسىمەن الدىن الاتىن احۋال ەمەس. ال پسيحولوگتىڭ ەكى قولى بايلاۋلى.
ءبىزدىڭ بىلگەنىمىز بويىنشا اداممەن تەك ءوزىمىز جۇمىس ىستەپ, ول ءتىپتى مۇعالىمى, ديرەكتورى, ۋچاسكەلىك ينسپەكتورى, تاعى باسقا بولسا دا, ەشكىمدى ارالاستىرماي, قايتا-قايتا تەستىلەپ, اڭگىمەلەسۋ, ترەنينگ ارقىلى ويىن انىقتايمىز. بالاعا بىلدىرمەي, تەڭ قۇربىلارىنىڭ ورتاسىنداعى ورنىن زەردەلەيمىز. اتا-اناسىمەن دە جۇمىس ىستەپ, جۇقالاپ سوزگە تارتىپ, بالاسىمەن قارىم-قاتىناسى مەن كوزقاراسىن تۇزەۋگە بولادى. سوندا عانا جىلت ەتكەن جامان ويدى بالانىڭ البىرت ساناسىنان الىپ تاستايمىز.
كوپ جىلعى جۇمىستاردان كەيىن جاسوسپىرىمدەر اراسىندا مىناداي ءۇردىس بارىن ءبىلدىم. اتا-اناسى تۇرعىسىندا «مەن ولسەم نە ىستەيسىڭدەر؟», «قالاي جىلار ەدىڭدەر؟» دەگەن وي وننىڭ توعىزىندا كەزدەسەدى. بۇل – ءوسىپ كەلە جاتقان بالا ءۇشىن قالىپتى نارسە. توعىزدىڭ ءبارى بىردەي وزىنە-ءوزى قول جۇمسايدى دەگەن ەمەس. ماسەلە بالانىڭ ويىن باسقا نارسەگە بۇرىپ, دەر كەزىندە ىقپال ەتە بىلۋدە جاتىر. ەگەر اتا-اناسى مەن ۇستازدارىنىڭ قولىنان كەلمەسە, كاسىبي پسيحولوگتىڭ قىزمەتىنە جۇگىنگەن ءجون.
تاعى دا ءبىر مىسال. 2-سىنىپتا وقيتىن بالانىڭ تاربيەسىنە الاڭداعان ەرەسەكتەر ۇيىنە شاقىردى. جيەنى ەكەن, اتا-انالارى باسقا قالادا تۇرادى. ساباق ۇلگەرىمى ناشار, مۇعالىمدەردىڭ ايتقانىن ورىندامايدى, مىنەزى قيقار. ءتىپتى بىرنەشە رەت ۇيىنە قاشىپ بارا جاتقان جەرىنەن پويىزدان ۇستاپ الىپتى. الدىن الا اقپاراتتى الىپ, ۇيگە كەلدىم. كەلسەم, بالا ءۇرپيىپ تۇر. پسيحولوگ دەگەن ءسوزدى قايدان ءتۇسىنسىن, جانالعىش كەلگەندەي قورقاقتاپ, كوزىنىڭ استىمەن قارايدى. مۇنداي جاعدايدا بالامەن سويلەسۋ مۇمكىن ەمەس. الدىمەن ەرەسەكتەرمەن سويلەسەيىن دەدىم.
بالانى ءوز بولمەسىنە جىبەرىپ, ءبىزدىڭ ءسوزىمىزدى ەستي الاتىنداي جەرگە جايلاستىق. جالپى, استىرتىن تىڭداعان, كەزدەيسوق كورگەن نارسەلەردىڭ ادام ساناسىنا اسەرى كۇشتى. ەگەر «بىلاي ەت, مۇنىڭ جامان» دەپ تىكەلەي ايتساڭ, ەلەمەۋى مۇمكىن. سودان نە كەرەك, ءۇي يەسى قىزىن ماقتاي جونەلدى. ول – «سۋپەر». مىنا بالا – اقىماق. ءوز تۋىسى بولسا دا, اكە-شەشەسى دە جامان ادامدار. مەن جاعدايدى ءتۇسىنىپ, بالانىڭ ادۆوكاتىنا اينالىپ, ماقتاي باستادىم. «ءسىزدىڭ قىزىڭىز جاقسى بولسا, وندا ءسىڭلىڭىزدىڭ دە بالاسى اقىلدى بولادى». وسىلايشا, الدىمەن بالانىڭ تاتەسىنىڭ ويىن تۇزەتۋگە تۋرا كەلدى. بالا ءۇنسىز تىڭداپ وتىر. ون كۇننەن كەيىن كەلسەم: «بالانى وزگەرتىپ قويعانداي, مىنەزى جاقسى, ۇلگەرىمى تۇزەلىپ, قۇرداستارىمەن دە ءتىل تابىسا باستادى» دەدى تاتەسى. ادامدى جامان دەگەننەن جاقسى بولمايدى عوي…
– ءسىزدىڭ استانالىق وقۋشىلارمەن جۇمىستارىڭىز, اسىرەسە, ۇبت-عا دايىندىق كەزىندە جاقسى جەمىسىن بەرىپ كەلەدى ەمەس پە؟
– ماقساتىم – وسى پروتسەسكە لايىقتى باعاسىن بەرىپ, وعان تۇلەكتەردىڭ دە, اتا-انالارىمەن بىرگە ۇستازداردىڭ دا كوزىن جەتكىزۋ. ەركىن ءوسىپ كەلە جاتقان جاستاردىڭ ۇلكەن ومىرگە بەت الىسىندا ۇبت-مەن ۇركىتىپ, قولدان كەدەرگى جاساۋعا بولمايدى. شاكىرتتىڭ ءبىلىم دەڭگەيىن عانا انىقتايتىن ءبىر شارتتىلىقتى زورايتىپ الدىق. ون جىل العان ءبىلىمىن سىزىپ تاستاپ, وزىنە دەگەن سەنىمىنەن الاستاپ, وقۋشىلاردىڭ پسيحولوگيالىق دايىندىعىنا ءمان بەرمەيمىز. كوپ بولسا, ءبىر باعاسىن كەم الار, مۇعالىمدەرىمەن, اتا-انالارىمەن دۇرىس قارىم-قاتىناس ورناتسا, ۇزدىك ءبىلىمىن دە كورسەتەر. الايدا ۇبت-دان سۇرىنگەندەردىڭ «وسىمەن ءومىر ءبىتتى» دەپ وزىنە قول جۇمسايتىندارى قاتتى الاڭداتادى. قوعام ءبىر شەشىمىن تابۋ كەرەك. ال ولاردىڭ وسىنداي جاعدايعا نە جەتكىزگەنىن پسيحولوگ مامان رەتىندە باعامداي الامىن.
وقۋ جىلى باستالعاننان ەكى يىنىنەن زورعا دەمالىپ, ەكى كوزى شاتىناپ, مۇعالىمدەر مەكتەپ بىتىرگەلى جاتقان وقۋشىلاردىڭ باسىنا قارا اسپان توندىرەدى. «الدا – ۇبت. بىلتىرعى وقۋشىلار ۇياتقا قالدىردى, سەندەردىڭ جۇرىستەرىڭ مىناۋ, ەرتەڭ نە بولادى؟» دەپ كۇندە دەگبىرىن الادى. سودان كەيىن بۋىنى بەكىمەگەن, پسيحيكاسى قالىپتاسپاعان ورەندەردە نە دارمەن قالادى؟ بىلگەنىنەن جاڭىلىپ, ۇبت-نى الىنبايتىن قامالداي كورەدى. ودان لايىقتى ءوتۋدىڭ ءتاسىلىن ۇيرەتىپ جاتقان ەشكىم جوق. مۇنداي تاجىريبەمدە بولدى, جىل سايىن كورسەتكىشتەرى وتىز مەكتەپتىڭ ىشىندە 29-ورىندى الىپ كەلە جاتقان مەكتەپتىڭ وقۋشىلارىمەن جۇمىس ىستەدىم. مۇعالىمدەردى دە جيناپ الىپ تىلدەستىم. اتا-انالاردى دا دايىندادىم. ناتيجەسىندە ۇبت-دان جاقسى كورسەتكىشكە جەتتى.
مەنىڭ انامنىڭ جاسى 77-گە كەلدى. «ادامدى كورگەن بەتتە كىم ەكەنىن جازباي تانيمىن» دەيتىن انامنىڭ ءسوزىن كەزىندە ازىلگە اينالدىرۋشى ەدىم. سودان لەنينگرادتا وقىپ جۇرگەندە, امەريكالىق عالىم البەرت مەگرابياننىڭ ادامنىڭ «نەۆەربالدىق» قاسيەتى تۋرالى ەڭبەگىن وقىدىم. ول تۇڭعىش رەت كورىپ تۇرعان اداممەن تىلدەسكەن بەس مينۋتتىڭ ماڭىزى بار دەگەن شەشىمگە كەلگەن. عالىم 8 مىڭداي اداممەن كەزدەسىپ, تىلدەسكەن. ياعني, جاڭا كورگەن بەيتانىسقا كوز جۇگىرتىپ قاراۋ ارقىلى 55 پايىزدىق پىكىرىڭىز ورنىعادى, ونىڭ 38 پايىزى داۋىسىڭىزدىڭ اۋەزدىلىگى مەن ىرعاعىنا قاتىستى بەكيدى, 7 پايىزى عانا نە ايتاتىنىڭىزعا بايلانىستى ەكەن. تىلدەسپەي جاتىپ كوزدەرى تۇيىسكەن كەزدە ءبىراز نارسەنى كوڭىلگە ءتۇيىپ ۇلگەرەدى. دەمەك, شەشەمنىڭ «كىسىنى ءبىر كورگەننەن تانيمىن» دەگەن ءسوزىنىڭ جانى بارىنا كوزىم جەتتى
شەكسىز مۇمكىندىك يەلەرى
– ءسىز كوپ جىلدار بويى قر پرەزيدەنتى جانىنداعى مەملەكەتتىك باسقارۋ اكادەمياسىندا قىزمەتكەرلەردىڭ بىلىكتىلىگىن كوتەرۋ كۋرسىندا پسيحولوگيادان ءدارىس بەردىڭىز. «قاسيەت» پسيحولوگيا ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى, جوعارى وقۋ ورىندارىندا پسيحولوگيا وقىتۋشىسى, قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ اسكەري كۇشتەرى قۇرىلىمدارىندا پسيحولوگ بولدىڭىز. پسيحولوگيا تىلىمەن جەتكىزسەك, مەنەدجمەنت, قوعامدىق قاتىناستار, ۇيىمداستىرۋشىلىق باسقارۋ, پەرسونالدى باسقارۋ, كەلىسسوزدەر ادىستەرى, جانجالداردى شەشۋ, ءيميدجدى جانە ىسكەرلىك بەدەلدى قالىپتاستىرۋ, باسشىنىڭ موتيۆاتسياسىن جوعارىلاتۋ ستراتەگياسى سالاسىندا كەڭەس بەرەمىز دەيسىزدەر. جەتە تۇسىنبەيتىن ادامعا بۇل قۇر سوزدەر سياقتى.
– اتالعانداردىڭ ءبارى – زاماناۋي پسيحولوگيانىڭ ءبۇگىنگى مۇمكىندىكتەرى. ازىرگە جاقسى پسيحولوگ كەڭەسىنە تەك قالتالىلاردىڭ عانا قولى جەتەدى. الەۋمەتتىك جاعىنان از قامتىلعانداردىڭ دا بۇل قىزمەتكە ءزارۋ ەكەنىن ايتقىم كەلەدى. ءوزىم سۇرانىپ, قالادا وتكەن بوس جۇمىس ورىندارىنىڭ جارمەڭكەسىنە باردىم. ءوتىنىپ سۇرانىپ, ءبىر ساعاتتاي ادامدارمەن كەزدەسەيىن دەدىم. كوبى كۇمانمەن قاراپ, كەلىسە قويمايدى. ءبىر توپ مۇمكىندىگى شەكتەۋلى جاندارمەن سۇحباتتاستىم. ولار «جۇمىس تاۋىپ بەرەسىڭ بە؟» دەپ تىكەلەي سۇرادى. مەن جۇمىس تاۋىپ بەرمەيمىن, بىراق قالاي تاباتىن جولىن ايتامىن دەدىم. «سىزدەردى مۇمكىندىگى شەكتەۋلى جاندار دەپ اتايدى. جازاسىن وتەپ جاتقانداردى دا وسىلاي اتۋعا بولادى. ولاردىڭ دا بوستاندىعى شەكتەۋلى. ونىڭ قاسىندا سىزدەردىڭ مۇمكىنشىلىكتەرىڭىز شەكسىز. راس, تاعدىرىڭىز كۇرت وزگەردى. ەگەر قايتا تۇرۋعا كۇش-جىگەرلەرىڭىز جەتسە, وسى قالپىڭىزدا ءومىرىڭىزدىڭ ءمانىن تابۋ دا ءوز قولىڭىزدا. نە كەرەك, سوزىمە قۋاتتانىپ, وي ءتۇيىپ, ءوز جوندەرىمەن كەتتى. بۇل – اڭگىمەنىڭ باسى. ونىڭ ەكىنشىسى تاعى بار. ول دا پسيحولوگتىڭ قاتىسۋىنسىز بىتپەيدى. ياعني, جەكە سويلەسە وتىرىپ, ولاردىڭ يكەمىن انىقتاپ, جاڭا جۇمىس ورنىندا, جاڭا ورتادا ءوزىن قالاي ۇستاپ, قالاي جۇمىس ىستەۋىنە دە كەڭەس كەرەك. ايتا كەتۋ كەرەك, التى ايدان استام ۋاقىت جۇمىسسىز وتىرعان ادامنىڭ ءوزى باعدارىنان جاڭىلىسىپ قالادى. تەمىر دە جۇرمەسە توزادى عوي. ادام دا ىزدەنبەسە, تالاپتانباسا, جالىنى كەمي بەرەدى. مۇندايدا وعان قول ۇشىن سوزۋ كەرەك.
كوپجىلدىق تاجىريبەمنىڭ ارقاسىندا مەكەمەلەردە وقۋعا جۇمىسقا ىرىكتەپ الۋدىڭ پسيحومەتريالىق ادىستەمەسىن جاسادىم. مەنىڭ اۆتورلىق ادىستەمەلەرىمنىڭ ءتيىمدى ەكەنىن جانە بەلسەندى قولدانىستا ەكەنىن ايتقىم كەلەدى. قالا اكىمدىگى تاراپىنان قولداۋ بولسا, پسيحولوگ كەڭەسىنە مۇقتاج جانداردىڭ بارىنە تەگىن كاسىبي قىزمەت كورسەتەتىن ورتالىق اشقىمىز كەلەدى. ءوزىم ۇيرەتىپ شىعارعان ماماندار دا جەتكىلىكتى. بۇل ورتالىققا ءومىر جولىن انىقتاي الماي جۇرگەن جاستار, ءۇي شارۋاسىنداعى ايەلدەر, زەينەتكەرلەر كەلىپ, كەڭەس الاتىن بولادى. وسى ارقىلى مىنا زاماننىڭ ءتۇرلى قاتەرلەرى مەن شابۋىلدارىنا قارسى تۇرۋعا قولىمىزدان كەلگەنشە كومەكتەسەر ەدىك. باعزى زامانداردان بەرى قازاق حالقىنىڭ سالت-داستۇرىندەگى ادامتانۋ, ادام سىيلاۋ, اداممەن ارالاسۋ سياقتى دارا ءداستۇرىن جاڭعىرتىپ, ءوز جولىنا قايتارار ەدىك. بۇكىلالەمدىك عالىمداردىڭ ساراپتاۋىنان وتكەن پسيحولوگيا عىلىمىنىڭ دامۋىنا قوسىلعان ۇلەسىمىز بولىپ باعالانباق.
كوپجىلدىق تاجىريبەمە سۇيەنە وتىرىپ, ءوزىمنىڭ «12 ماڭىزدى ماركەر» دەپ اتالاتىن سۇراقتارىمدى قۇراستىردىم. ەگەر وسى ساۋالنامانىڭ جارتىسىنا عانا «ءيا» دەگەن جاۋاپ الساڭىز, وندا جاعدايدىڭ قيىنداعانى.
ءبىراز جىل بۇرىن اسكەري سالادا جۇمىس ىستەدىم. كۇندەردىڭ كۇنىندە ءۇش سولداتتىڭ وزىنە-ءوزى قول جۇمساعان وقيعاسى ورىن الدى. تاياقتىڭ ءبىر ۇشى پسيحولوگقا تيەدى. قاعازدى كوتەرگەنىمىزدە, كوز جۇمعان ۇشەۋدىڭ دە التى سۇراققا «ءيا» دەپ جاۋاپ بەرگەنىن العا تارتتىم. وسى قايعىلى ناتيجەلەردەن كەيىن عانا پسيحوتەستتى مويىنداتۋعا تۋرا كەلدى
– ءبىر سوزىڭىزدە «ۇلتتىڭ رۋحىن كوتەرگەنى ءۇشىن» اتتى اتاق بولسا, بىرىنشىلەردىڭ قاتارىندا بولىپ الۋعا ۇمتىلار ەدىم» دەدىڭىز. باسقا-باسقا, ۇلتتىق ماراپاتتار, سىيلىقتار بىزدە جەتكىلىكتى كورىنگەن. ولاردىڭ ۇلتتىڭ رۋحىن اسقاقتاتۋعا قاتىسى جوق دەيسىز بە؟
– بۇل – پسيحولوگيا تۇرعىسىندا نەگىزدەلگەن ويىم. ادام بالاسىن ءوزىن-ءوزى تانۋ, وزىنە سەنىمى, تۇلعا بولىپ قالىپتاسۋى ۇلتتىق بولمىسىمەن قاتار ورىلەدى. سوڭعى كەزدە ۇلتتىق سانامىزدىڭ بەلەڭ الىپ كەلە جاتقان جايتتارىن ەلەمەي, «قازاقپىن» دەپ كەۋدە كوتەرگەننىڭ بارىنە الاكوزبەن قاراپ, ۇلتشىل دەيدى. بۇل دۇرىس ەمەس. ۇلتتىق سانامىز ءوز دارەجەسىندە قالىپتاسۋى كەرەك. پسيحولوگ رەتىندە ايتاتىنىم – اركىم ءوزىن تانىماسا, ءوزىنىڭ ۇلتىمەن, انا تىلىمەن, شىققان تەگىمەن ماقتانباسا, تولىققاندى ازامات بولىپ قالىپتاسپايدى. ءوزىن سىيلاماسا, وزگەنى دە كەرەك قىلمايدى. وكىنىشكە قاراي, وزىنەن جەرىنگەندى بوتەن دە باۋىرىنا باسپايدى.
سۇحباتتاسقان
ايگۇل ۋايسوۆا
