ۇلت جوسپارى: بەس ينستيتۋتسيونالدىق رەفورمانى جۇزەگە اسىرۋ جونىندەگى 100 ناقتى قادام باعدارلاماسىندا ەلباسى قر باس پروكۋراتۋراسى مەن قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى قىزمەتكەرلەرى الدىنا ستراتەگيالىق مىندەتتەر قويدى.
مەملەكەت باسشىسىنىڭ حالىقتىڭ مۇددەسى مەن يگىلىگى جولىندا ەلىمىزدە قۇقىقتىق قاتىناستاردى رەفورمالاۋ تاپسىرماسىنان تۋىندايتىن تۇجىرىمدارعا سايكەس اقپان ايىندا پروكۋراتۋرا ورگاندارى وسى باعىتتاعى ىلكى جوبانى ىسكە قوستى.
ءبىز وسىعان وراي قولعا الىنعان اۋقىمدى جۇمىستاردىڭ قالا پروكۋراتۋراسىندا اتقارىلۋ بارىسى جونىندە استانا قالاسى پروكۋرورىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى مۇرات مۇحامبەتقازىنى اڭگىمەگە تارتقان ەدىك.
– مۇرات باقىتۇلى, كەيىنگى كەزدە پروكۋراتۋرا تاراپىنان ازاماتتاردىڭ قۇقىن قورعاۋدا قوعامدى ءىلگەرىلەتۋ جونىندە ءبىرشاما ۇسىنىستار مەن باستامالار جاسالۋدا. وسىعان توقتالساڭىز؟
– قىلمىستىق جانە قىلمىستىق-ءىس جۇرگىزۋ زاڭناماسى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قۇقىقتىق تۇجىرىمداماسىنا سايكەس 2010 جىلدان 2020 جىلعا دەيىنگى كەزەڭدە سوت وندىرىسىندە وڭتايلى ۇلگى جاساۋ ماقساتىندا رەفورمالاناتىن بولادى. اتالعان وزگەرىستەر قىلمىستىق ءىس جۇرگىزۋدە ادامنىڭ قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىن قورعاۋدىڭ نەگىزگى ۇستانىمدارىن ودان ءارى بىرتىندەپ جەتىلدىرۋ باعىتىندا جاڭا ينستيتۋتتار ەنگىزۋدى كوزدەيدى.
ونىڭ ءبىر مىسالى رەتىندە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ باس پروكۋراتۋراسى مەن ىشكى ىستەر مينيسترلىگى بىرىگىپ, 2017 جىلدىڭ 15 اقپانىنان باستاپ استانا قالاسى الماتى اۋدانىنىڭ ىشكى ىستەر باسقارماسىندا جۇزەگە اسىرا باستاعان ازاماتتاردىڭ مۇددەسىنە قىلمىستىق ءىستى وڭتايلاندىرۋدىڭ قاناتقاقتى جوباسىن ايتۋعا بولادى. العاشقى تاجىريبەدە ساتتىلىكتەرى بايقالعان جوبا قازىردىڭ وزىندە ەلىمىزدىڭ بارلىق ايماقتارىنا تارالا باستادى.
جوبانىڭ ماقساتى قانداي؟
مۇنداعى نەگىزگى ماقسات – قىلمىستىق ۇدەرىستى جەڭىلدەتۋ مەن جەدەلدەتۋ. ءىس-تاجىريبە كورسەتىپ وتىرعانداي, اتالعان جوبانى جۇزەگە اسىرۋ كەم دەگەندە ەكى ماڭىزدى ناتيجەگە اكەلەدى.
بىرىنشىدەن, ادامداردىڭ مۇددەلەرىنە سايكەس قىلمىستىق ۇدەرىستىڭ وڭتايلى مودەلى قالىپتاستىرىلادى.
ەكىنشىدەن, قىلمىستىق ۇدەرىستى ساندىق فورماتقا اۋىستىرۋ قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى قىزمەتكەرلەرىنىڭ مۇمكىندىكتەرىن ارتتىرادى. جالپى جۇمىس جۇرگىزۋ جاعدايىن وزگەرتەدى. ەندى بۇرىنعىداي ەمەس, تەرگەۋدىڭ ساپاسى مەن مەرزىمىنە كوبىرەك كوڭىل بولىنەتىن بولادى.
جوعارىدا ايتىپ ءوتتىم, بۇل جۇمىستاردى دەندەپ جۇرگىزۋدەگى نەگىزگى ماقساتىمىز – قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا دەگەن ادامداردىڭ سەنىمىن ارتتىرۋ.
– اتقارىلعان جۇمىستاردىڭ ناتيجەسى قانداي؟
– ناتيجە بار. جاڭا جوبامىز ويداعىداي ءجۇرۋ ءۇشىن اۋەلى الماتى اۋدانى ىشكى ىستەر باسقارماسىندا كەز كەلگەن قۇقىق بۇزۋشىلىق قىلمىستاردىڭ تەرگەلۋى مەن اشىلۋىنا جاۋاپ بەرەتىن 18 انىقتاۋ جانە 10 جەدەل قىزمەت قىزمەتكەرىنەن تۇراتىن جۇمىس توبى قۇرىلدى.
جاڭا جوبا بويىنشا سوتقا دەيىنگى ايقىن جانە كۇمانسىز قىلمىستىق ىستەردى قاراۋ مەرزىمىن مەيلىنشە قىسقارتۋ كوزدەلەدى. بۇعان دەيىن قىلمىستىق تەرىس قىلىقتاردى تەرگەۋگە جانە سوت شەشىمىن شىعارۋعا 19 كۇن, جالپى قىلمىستار بويىنشا ەكى جارىم اي ۋاقىت كەتىپ ءجۇردى. ءتىپتى, ەش ءشۇباسىز ايعاقتارى بار, كۋالار كورسەتىپ تۇرسا دا, وسىنداي ۋاقىت الاتىنى جاسىرىن ەمەس. مۇنداي جاعدايدا قىلمىستىق ۇدەرىسكە تارتىلعانداردان ساعاتتاپ جاۋاپ الىناتىنىن, باسقالار سابىلىپ دالىزدە تۇرۋعا ءماجبۇر بولاتىنىن قوسىڭىز. ونىڭ ۇستىنە تەرگەۋشىلەردىڭ وزدەرىن ەركىن سەزىنىپ, زاڭ بويىنشا ۋاقىتتىڭ اسىپ ارتىلاتىنىن ءتۇسىنىپ, ءىستى ساعىزشا سوزاتىنى تاعى بار. ازاماتتار اۋرە-سارساڭعا تۇسەدى.
ال ەندى نە وزگەرمەك؟
ال جاڭا جوبا بويىنشا ءبارى مۇلدە باسقاشا. تەرگەۋ كەزىندە تۇككە قاجەتى جوق
بيۋروكراتيالىق ارەكەتتەر كەيىنگە ىسىرىلدى. تەرگەۋدىڭ ساپاسىنا زالال كەلتىرەتىن, ۇدەرىستى باياۋلاتاتىن تەتىكتەر جويىلدى. كەزەكشى پروكۋرورلاردىڭ جۇمىسى
جانداندىرىلدى. قازىر ولار اۋداندىق ىشكى ىستەر باسقارمالارىندا وتىراتىن بولدى. ءىستى سول جەردەن قاراپ, سوتقا تەزىرەك جولداۋعا مۇمكىندىك تۋدى. بۇرىن مۇنداي ىستەر پروكۋراتۋرا
قابىرعاسىندا ون كۇنگە دەيىن جاتاتىن. سونداي-اق, اتالعان ماسەلەلەر بويىنشا تۇسەتىن ارىز-شاعىمدار ەكى ەسە قىسقاردى. سوتقا قارالۋ ءۇشىن جولدانعان 235 قىلمىستىق ءىستىڭ 70%-ى 1-3 تاۋلىكتە, قالعانى ءبىر اپتانىڭ ىشىندە تەرگەلىپ بىتەتىن بولدى. بۇرىن مۇنداي ىستەر ەكى-ءۇش ايلاپ جاتاتىن.
ازاماتتاردىڭ جەكە قاۋىپسىزدىگى ءۇشىن سۇراق-جاۋاپ الۋ ورنى شىنىدان جاسالعان كابينەتتەرگە كوشىرىلدى. وندا ءجۇرىپ جاتقان ۇدەرىستەر الاقانداعىداي كورىنىپ تۇرادى. بارلىق كابينەتتەرگە بەينەكامەرالار قويىلدى.
– ەندى الماتى اۋدانىندا جۇرگىزىلەتىن «ەلەكتروندى قىلمىستىق ءىس» تۋرالى دا ايتىپ كەتسەڭىز؟
– دۇرىس ايتاسىز, «ەلەكتروندى قىلمىستىق ءىس» قالانىڭ الماتى اۋدانى ىشكى ىستەر باسقارماسىندا بيىل 25
تامىزدان باستاپ جۇمىس ءىستەپ جاتىر. بۇل دا ىلكى جوبا.
وسى جوبا ىسكە قوسىلعان كۇننەن بەرى ەلەكتروندى قىلمىستىق ءىس بويىنشا 2266 قىلمىستىق قۇقىق بۇزۋشىلىق تىركەلسە, ونىڭ 144-ءى تەرىس قىلىق جاساعان تارتىپسىزدىك بولىپ وتىر.
سونىڭ 64-ءى ەلەكتروندى تۇردە سوتقا جولدانىپ, 89-ىنا سانكتسيا بەرىلدى.
بۇدان بولەك, «قاماۋعا الۋ» تۇرىندەگى بۇلتارتپاۋ امالدارى سانكتسيالانىپ, كۇدىكتىنى سوت زالىنا اكەلمەستەن «ونلاين» تارتىبىندەگى بەينەكونفەنرەنتس بايلانىس ارقىلى ءىس جۇرگىزىلەدى.
قازىر وسىنداي ەكى ءىس جوعارىدا ايتىلعان فورماتتا جۇرگىزىلدى. سونداي-اق, العاش رەت پروكۋرور قىلمىستىق كودەكستىڭ 430-بابى بويىنشا قىلمىستىق ءىستى توقتاۋ جونىندەگى قاۋلىنىڭ كۇشىن ەلەكتروندى تۇردە جويدى.
بۇل جاڭالىقتار جۇيەگە نە بەرەدى؟
اتالعان جاڭاشىلدىق پروكۋرورلارعا جەرگىلىكتى جەردە قاداعالاۋ قىزمەتىن كۇشەيتۋگە, ونلاين رەجيمىندە تەرگەۋ ىستەرىنە قاتىسۋعا مۇمكىندىكتەر تۋعىزىپ, ادامداردى قاماۋعا الۋدىڭ نەگىزدىلىگىن جانە ولاردىڭ كونستيتۋتسيالىق قۇقىنىڭ ساقتالۋىن تەكسەرۋدى اناعۇرلىم قىسقارتادى. ەكىنشى سوزبەن ايتقاندا, قىلمىستىق ۇدەرىسكە قاتىسۋشىلاردىڭ ارىز-شاعىمدارىن قاراۋ كەزىندە ءىس ماتەريالدارىن سۇراتۋدىڭ قاجەتى بولمايدى.
جۇمىس كابينەتىندە وتىرىپ-اق, نۇسقاۋلار بەرىپ, نەگىزسىز ءىس جۇرگىزۋ شەشىمدەرىن كەرى قايتارۋعا نەمەسە وعان كەلىسىم بەرۋگە بولادى.
ءىس بويىنشا بارلىق كەلىپ تۇسكەن قۇجاتتار شاعىم, وتىنىشتەر اۆتوماتتى تۇردە ىسپەن بايلانىستىرىلادى. كەز كەلگەن جازبانى ەكراننان كورىپ وتىرۋعا بولادى.
تەرگەۋشى مەن انىقتاۋشىعا كەز كەلگەن اقپاراتتى سۇراتۋعا ءارى ونى شۇعىل الدىرۋعا, سونداي-اق, دۇنيە-مۇلىككە توقتاۋ سالىپ, تەرگەۋ امالدارىن تەز جۇرگىزۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.
سونىمەن قاتار, كەيبىر ۇدەرىستەر بيۋدجەت قارجىسىن ۇنەمدەۋ ماقساتىندا كۇدىكتىنى تاسىمالداماي, قاماۋداعى ادامنىڭ قاشىپ كەتۋىن بولدىرمايتىنداي قىلمىستىق ىسكە قاتىسۋشىنىڭ ۋاقىتىن ۇنەمدەپ, سوت بەينەكونفەرەنتس بايلانىس جولىمەن كۇدىكتى وتىرعان ۋاقىتشا تەرگەۋ اباقتىسىندا ونلاين رەجيمىندە جۇرگىزىلەدى.
قازىر الماتى اۋدانى ىشكى ىستەر باسقارماسىندا تەرگەۋشىلەر مەن انىقتاۋشىلاردىڭ جۇمىس ورنى 40 كومپيۋتەرمەن, 1 گرافيكالىق پلانشەتپەن جابدىقتالعان.
استانا قالاسى ىشكى ىستەر دەپارتامەنتىنە «CERTRX» جيىنتىقتى شيفرلى اپپارات ورناتىلعان.
سۇحباتتى جۇرگىزگەن
تاڭاتار تولەۋعاليەۆ
