ايەل – قوعامنىڭ ەڭ قۇرمەتتى دە بەلدى مۇشەسى. ولار قاشاندا ابىروي مەن بەدەلگە بولەنۋگە لايىق. دەگەنمەن كەي جاعدايدا وسى نازىك جانداردىڭ وزدەرى قىلمىسقا باراتىنى وكىنىشتى-اق.
ارينە, «ادام الاسى ىشىندە» دەگەندەي, ءومىر بولعان سوڭ ءارتۇرلى مىنەز يەلەرىنىڭ كەزدەسەتىنىن جوققا شىعارۋعا بولمايدى. بىراق نازىك بولمىس يەلەرىنىڭ سوت زالىنان كورىنىپ جاتاتىنى كوڭىلگە قاياۋ تۇسىرەدى. كەيىنگى كەزدە ايەلدەر الاياقتىق, پارا الۋ, سەنىپ تاپسىرىلعان مۇلىكتى يەلەنىپ كەتۋ, ەكونوميكالىق كونتراباندا, جەزوكشەلىكپەن اينالىساتىن پريتوندار ۇيىمداستىرۋ سياقتى قىلمىستارمەن ءىستى بولىپ ءجۇر.
وسىنىڭ ىشىندە الاياقتىق قىلمىسى ءۇشىن ەلىمىزدە قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىك بەكىتىلگەن. قىلمىستىق كودەكستىڭ 190-بابىنا ساي الاياقتىق, ياعني بوتەننىڭ مۇلكىن جىمقىرۋ, الداۋ نەمەسە سەنىمدى تەرىس پايدالانۋ جولىمەن بوتەن مۇلىككە قۇقىقتى يەمدەنۋ ارقىلى جاسالعان قىلمىسى ءۇشىن مۇلكىن تاركىلەۋمەن, بەلگىلى ءبىر لاۋازىمداردى اتقارۋ نەمەسە بەلگىلى ءبىر قىزمەتپەن اينالىسۋ قۇقىعىنان 10 جىلعا دەيىنگى مەرزىمگە ايىرا وتىرىپ نەمەسە ونسىز, 10 جىلعا دەيىنگى مەرزىمگە باس بوستاندىعىنان ايىرۋ جازاسى تاعايىندالۋى مۇمكىن. وكىنىشكە قاراي, قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى حالىققا الاياقتىق قىلمىسى تۋرالى قانشا ءتۇسىندىرۋ جۇمىسىن جۇرگىزىپ, ەسكەرتۋ جاساعانمەن, كەيدە جابىرلەنۋشىلەر وعان ناقتى ءمان بەرمەيتىن سياقتى. بۇعان دالەل, ءالى دە «وڭاي جولمەن باسپانا الىپ بەرەمىن, جۇمىسقا ورنالاستىرامىن, گرانت الىپ بەرەمىن» دەپ تالايدى تاقىرعا وتىرعىزىپ, قولدا بارىن قارماققا ءىلىپ جۇرگەن الاياقتارعا قاتىستى سوتتاردا قارالاتىن قىلمىستىق ىستەر سانى ازايماي تۇر. ءتىپتى ونلاين ساۋدا جاساۋ كەزىندە دە وپىق جەيتىندەر از ەمەس.
قۇقىقتىق ستاتيستيكا جانە ارنايى ەسەپ كوميتەتىنىڭ جۇرگىزگەن مالىمەتتەرىنە سۇيەنسەك, جىل سايىن الاياقتىق قىلمىسىنىڭ 5 مىڭنان اسا دەرەگى تىركەلەدى. تەك جىل باسىنان بەرى ەلوردا سوتىندا 76 ادامعا قاتىستى 73 ءىس قوزعالعان. سونىڭ 48-ءىن ايەلدەر جاساعان. قىلمىسقا بارعان ايەلدەردىڭ كوبىنىڭ سوڭىندا كامەلەتتىك جاسقا تولماعان بالالارى بولادى. سوندىقتان اۋىر, اسا اۋىر قىلمىس جاساعان ايەلدەردىڭ ءىسىن سوتتار قاراعان كەزدە ايەلدەردىڭ قىلمىس جاساپ, زاڭ بۇزۋشىلىققا بارۋ سەبەبىن ءتيىستى دەڭگەيدە زەرتتەپ, شىنايى باعا بەرىپ, قىلمىس استارىنا تەرەڭ ۇڭىلەدى. ءىستىڭ ءمان-جايىن تولىق, جان-جاقتى زەردەلەپ بارىپ شەشىم قابىلدايدى. دەسەك تە, ايەلدەر قىلمىسىنان اركەز جەڭىلدەتەتىن ءمان-جايلار ىزدەۋگە بولمايدى. ولاردىڭ ادام ءولتىرۋ تۋرالى اسا اۋىر قىلمىس جاساۋى, تالاي ادامدى ارباۋىنا تۇسىرگەن الاياقتىق قىلمىستارىن قايتالاپ جاساۋى ولارعا قاتاڭ جازا تاعايىنداۋعا, قىلمىستىق زاڭنىڭ قۋاتىنا جۇگىنۋگە الىپ كەلەدى. قىلمىستى ەشنارسە اقتاي المايدى. وتكەن جىلى استانا قالالىق سوتىندا بۇرىن الاياقتىق قىلمىس جاساعانى ءۇشىن شارتتى جازامەن شەكتەلگەن ا. ەسىمدى ايەل ءبىر قىلمىستى بىرنەشە رەت قايتالاپ جاساعان. سوڭعى رەت توپ بولىپ قىلمىس جاساپ, 20 ادامدى سان سوقتىرىپ, ارقايسىسىنان ميلليونداعان اقشا العان. ءتىپتى تانىمال ادامداردىڭ اتىن پايدالانىپ تا تالايدىڭ قالتاسىن قاققان. ايەل مەن ونىڭ ەكى سىبايلاسىنا بۇل جولى سوت تاراپىنان جەڭىلدىك بولماي, ولار باس بوستاندىعىنان ايىرۋعا جازالاندى.
زاڭ تالابىنا ساي جازا تاعايىندالعاندا, سوتتار الدىمەن باس بوستاندىعىنان ايىرماۋعا قاتىستى جازا تاعايىنداۋ ماسەلەسىن تالقىلاۋعا مىندەتتى. ونداي مۇمكىندىك بولماعان جاعدايدا عانا باس بوستاندىعىنان ايىرۋ جازاسى تاعايىندالادى. تاجىريبەدە ايەل ادامداردىڭ جۇكتى نەمەسە كامەلەتتىك جاسقا تولماعان بالالارى بولعان جاعدايدا, قر قك-ءنىڭ 74-بابىن قولدانىپ تاعايىندالعان جازانى كەيىنگە قالدىرۋ تۋرالى شەشىمدەر قابىلدانادى. زاڭ سوتتى بولىپ وتىرعان ايەل ادامنىڭ عانا ەمەس, ولاردىڭ وتباسىنىڭ, بالالارىنىڭ دا حال-جاعدايىن, جازانىڭ ولاردىڭ بولاشاعىنا كەلتىرەر اسەرى مەن زالالىن دا نازاردان تىس قالدىرمايدى.
ەرجان سۇيەۋباەۆ,
استانا قالالىق سوتىنىڭ سۋدياسى
