مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت كەمەلۇلى جولداۋىندا ازاماتتاردىڭ قۇقىقتارى مەن قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ باعىتىندا سوت جۇيەسى الدىنا بىرقاتار تاپسىرمالار قويدى. سوت تورەلىگىنە قولجەتىمدىلىكتى ارتتىرۋ, حالىقپەن ءتيىمدى كەرى بايلانىس ورناتۋ, زاڭدى تۇرعىدا تۇسىندىرمە جۇمىستارىن جۇرگىزۋ سياقتى باسىم باعىتتار «سوت تورەلىگىنىڭ جەتى ءتۇيىنى» جوباسىندا بەكىتىلدى.
قيت ەتسە سوتقا جۇگىرگەن نە ۇتادى؟
«ءمىنسىز سۋديا», «ۇلگىلى سوت», «ءادىل پروتسەسس», «Smart sot» نەمەسە «ە-سوت», «ساپالى ناتيجە», «وڭتايلى ورتا» جانە «تاتۋلاسۋ: سوتقا دەيىن, سوتتا» اتتى جەتى تۇيىننەن تۇراتىن وزىق باعدارلامالار سوت جۇيەسىنىڭ جاڭعىرۋىنا باعىتتالدى. «تاتۋلاسۋ: سوتقا دەيىن, سوتتا» باعدارلاماسى بويىنشا ايتسام, قازىرگى تاڭدا سوت قابىرعاسىندا قارالاتىن داۋ-داماي سانى كۇن ساناپ وسۋدە. داۋلاردىڭ باسىم كوپشىلىگى اقىلعا قونىمدى ەكى اۋىز سوزبەن كەلىسىمگە كەلەتىن ماسەلەلەردەن تۇرادى. ال وسى بولماشى داۋمەن سوتقا جۇگىنۋ ءتيىمسىز, ۇزاق ءارى ايتارلىقتاي شىعىنمەن ۇشتاساتىنىن كوپشىلىك بىلە بەرمەيدى. ۇساق-تۇيەك ماسەلە بويىنشا ەموتسياعا بەرىلگەن جاندار بىردەن سوتقا ارىز ءتۇسىرىپ جاتادى. داۋلى ماسەلەنى وي ەلەگىنەن وتكىزىپ, ۋاقىت پەن قاراجاتتى جوعالتپاي, ءوزارا كەلىسىمگە كەلۋ ارقىلى شەشۋ, ارينە, ءتيىمدى. ال داۋلاردى سوتقا دەيىن رەتتەۋ سوت تالقىلاۋىنا جانە ونىمەن بايلانىستى ۋاقىت پەن سوت شىعىندارىنا ۇشىراماۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. بۇدان بولەك, داۋلاردى جەكە قارسىلىق اياسىنان شىعارىپ, مۇددەلى پىكىرتالاس اياسىنا كوشىرۋگە تىكەلەي جول سالاتىن تاتۋلاستىرۋ راسىمدەرى سوت جۇكتەمەسىنىڭ ازايۋىنا دا سەپتىگىن تيگىزەدى.
«تاتۋلاسۋ: سوتقا دەيىن, سوتتا»
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ 2010 جىلدان 2020 جىلعا دەيىنگى كەزەڭگە ارنالعان قۇقىقتىق ساياسات تۇجىرىمداماسىنىڭ «ۇلتتىق قۇقىقتى دامىتۋدىڭ نەگىزگى باعىتتارى» اتتى ەكىنشى تاراۋىندا جەكە-قۇقىقتىق جانجالدار تاراپتارى اراسىنداعى بىتىمگە قول جەتكىزۋدىڭ سوت تارتىبىمەن رەتتەۋ, سونداي-اق سوتتان تىس تارتىپتەگى ءتۇرلى جولدارى مەن تاسىلدەرى, ازاماتتىق قۇقىقتاردى قورعاۋدىڭ سوتتان تىس نىساندارىن دامىتۋعا باعىتتالعان ازاماتتىق ءىس جۇرگىزۋ زاڭناماسىن جەتىلدىرۋ جونىندەگى شارالارى مەجەلەنىپ ايتىلعان. زاڭ شەڭبەرىندە داۋلاردى شەشۋدىڭ بالامالى تاسىلدەرى رەتىندە مەدياتيۆتىك, پارتيسيپاتيۆتىك جانە تاتۋلاسۋ كەلىسىمدەرى قاراستىرىلادى. تاتۋلاستىرۋ راسىمدەرىنىڭ بارلىعى ازاماتتار مەن زاڭدى تۇلعالاردىڭ قۇقىقتارى مەن مۇددەلەرىن قورعاۋعا باعىتتالعان.
داۋلاردى سوتقا دەيىن جانە سوتتا شەشۋ ءۇشىن جوعارعى سوتپەن اۋقىمدى, جۇيەلى جۇمىستار جاساۋدا. «تاتۋلاسۋ: سوتقا دەيىن, سوتتا» قاناتقاقتى جوبا اياسىندا تاتۋلاستىرۋشى-سۋديا, مەدياتورلار, پسيحولوگتار قارقىندى جۇمىس ىستەپ جاتىر. سوتتاردا اشىلعان ارنايى فرونت-كەڭسەدە مەدياتورلار سوتقا جۇگىنگەن حالىققا قىزمەت كورسەتەدى. پيلوتتىق جوبا اياسىندا قارالعان ىستەر جالپى سوت تالقىلاۋىنىڭ ۋاقىتىمەن سالىستىرعاندا 2-5 جۇمىس كۇنى ىشىندە تاتۋلاسۋ راسىمدەرىن قولدانۋ ارقىلى قارالىپ, اياقتالادى. پيلوتتىق جوبا جۇمىسىنا تاتۋلاستىرۋشى-سۋديا دا جۇمىلدىرىلدى. ءدال وسى مەزەتتە سۋديانىڭ كوپ جىلدىق تاجىريبەسى, شەبەرلىگى داۋدى تەرەڭ زەرتتەپ, وعان باعا بەرىپ, ادامگەرشىلىك قارىم-قاتىناس ۇعىمىن كەلتىرە وتىرىپ, تاراپتاردى اۋىزبىرشىلىككە الىپ كەلۋگە كومەكتەسەدى.
تاتۋلاستىرۋ راسىمدەرى – ترەندتە
الەمدىك تاجىريبەگە سۇيەنسەك, سۋديالاردىڭ تاتۋلاستىرۋ راسىمدەرىن جۇرگىزۋ گەرمانيا مەن اقش-تا كەڭ ەتەك جايعان. ال مەدياتسيا ينستيتۋتى اۆستريا, ۆەنگريا, بولگاريا, رۋمىنيا, پولشا ەلدەرىندە قارقىندى تۇردە دامۋدا. نيدەرلاندى, فرانتسيا, گەرمانيا, بەلگيا, شۆەيتساريا, يتاليادا مەدياتسيا زاڭنامالى دەڭگەيدە بەكىتىلگەن. جوبا اياسىندا بيىلعى جىلعى 9 ايدا اتقارىلعان جۇمىس بويىنشا مالىمەتتەرگە توقتالساق, قالاداعى ءبىرىنشى ساتىلى سوتتاردا ازاماتتىق ىستەر بويىنشا 994 تاتۋلاسۋ كەلىسىمىنە قول قويىلعان, 8 ءپارتيسيپاتيۆتى كەلىسىمگە كەلگەن. تاتۋلاستىرۋ راسىمدەرى بويىنشا ەڭ جوعارعى كورسەتكىشتەر كورسەتكەن نۇر-سۇلتان قالاسىنداعى مامانداندىرىلعان اۋدانارالىق ەكونوميكالىق سوتى 994 تاتۋلاسۋ كەلىسىمىنە, 663 مەدياتيۆتىك كەلىسىمىنە, سارىارقا اۋداندىق سوتى 683 مەدياتيۆتىك كەلىسىم جانە الماتى اۋداندىق سوتى 709 مەدياتيۆتىك كەلىسىمىنە كەلتىرگەن. 9 ايدا اپەللياتسيالىق ساتىدا قارالعان ىستەر بويىنشا تاراپتار اراسىندا 28 تاتۋلاسۋ كەلىسىمى, 44 مەدياتيۆتىك كەلىسىمگە قول قويىلعان.
وتباسىن ساقتاپ قالعانى ءۇشىن العىس ءبىلدىردى
جۋىردا الماتى اۋداندىق سوتىنا گ. اتتى ازاماتشادان العىس حات كەلىپ ءتۇستى. حاتتا ءتورت بالانىڭ اناسى ءوزىنىڭ سوتقا نەكەنى بۇزۋ جانە اليمەنت ءوندىرۋ تۋرالى تالاپ ارىزبەن شاعىمدانعانىن, وسى ءىستى قاراۋ بارىسىندا سۋديانىڭ ەرلى-زايىپتىلارمەن اڭگىمەلەسىپ, وتباسى قۇندىلىعى, بالا باقىتى مەن نەكەنى ساقتاۋدىڭ جاۋاپتى ءىس ەكەنىن ۇعىندىرا بىلگەنىن تىلگە تيەك ەتتى. وتباسى اتىنان ريزاشىلىعىن بىلدىرگەن انا سۋديانىڭ شەبەرلىگى ارقاسىندا وتباسىن ساقتاپ قالعانىن ايتىپ جەتكىزدى. ەكى جاقتى بىتىمگە كەلتىرىپ, بەيبىت قارىم-قاتىناستىڭ ورناۋىنا سەپتىگىن تيگىزىپ جاتقان سۋديالاردىڭ ەڭبەگى ەرەن.
جاڭا ورتالىق تانىمال بولا ءتۇستى
بيىلعى ماۋسىم ايىندا نۇر-سۇلتان قالالىق سوتى ناتيجەسىندە قالا اكىمدىگىمەن بىرلەسە ارەكەت ەتۋى حالىققا كەشەندى قىزمەت كورسەتەتىن تاتۋلاسۋ ورتالىعىن اشتى. وندا تاراپتاردى تاتۋلاستىرۋ ءۇشىن قولايلى جاعداي جاسالعان, بالالار ءۇشىن ويىن الاڭى ۇيىمداستىرىلعان. مەكەمەدە كورسەتىلەتىن قىزمەت تۇرلەرىنىڭ بارلىعى تەگىن. سونداي-اق ءار سەنبى سايىن قالا تۇرعىندارى ءۇشىن ادۆوكاتتار القاسىنىڭ ادۆوكاتتارى ازاماتتىق داۋلار مەن قىلمىستىق ىستەر بويىنشا تەگىن زاڭ كەڭەسىن بەرەدى. ورتالىق اشىلعالى 1400 ادام وتىنىشپەن جۇگىنگەن. 352 مەدياتيۆتىك كەلىسىمگە قول قويىلعان. 50 ادامعا تەگىن زاڭ كەڭەسى بەرىلىپ, 25 ادام پسيحولوگتىڭ كومەگىنە جۇگىنىپ, ازاماتتار وزدەرىنىڭ تۇيتكىلدى ماسەلەلەرىن شەشكەن. تاتۋلاسۋمەن اياقتالعان داۋ-دامايلاردىڭ ءبىرىن مىسالعا كەلتىرسەك, ۇزەڭگىلەس ەكى بيزنەس-سەرىكتەستىڭ اراسىندا تاۋار قويۋ تۋرالى كەلىسىمشارت بويىنشا ۋاقىتىندا تولەنبەگەن تولەمگە قاتىستى داۋلى ماسەلە تۋىنداعان. تاتۋلاسۋ ورتالىعىندا ەكى ارىپتەس 16 ميلليوننان استام سومانى ءوندىرۋ تۋرالى داۋدى ءوزارا بىتىمگە كەلۋمەن شەشتى. مەدياتيۆتىك كەلىسىمگە كەلگەن ەكى تاراپ ۋاقىتتارىن ۇنەمدەپ, سەرىكتەستىك قارىم-قاتىناستى ساقتاپ قالدى. مۇنداي جۇمىستار ءوتىنىش سيپاتىن, داۋدىڭ ساناتىن, وزەكتى ماسەلەلەردى رەتتەۋ تاسىلدەرىن انىقتاۋ, مەدياتورلاردى تاڭداۋدان باستاپ مەدياتسيالىق كەلىسىم جاساۋعا دەيىنگى ءتيىستى كومەك كورسەتۋدى قامتيدى. بۇل ءوز كەزەگىندە داۋدى ىڭ-شىڭسىز تەز بىتىرۋگە, مورالدىق جانە ماتەريالدىق اۋىرتپالىقتى, قوعام ىشىندەگى قۇقىق بۇزۋشىلىقتار مەن جانجالدى جاعدايلاردى ازايتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
بوتاگوز بايانوۆا,
نۇر-سۇلتان قالالىق
سوتىنىڭ ءباسپاسوز حاتشىسى
