باستىقتاردىڭ حاتشىلارى كوبىنە ورىسشا سويلەيدى. تەك رەسمي تىلدە سويلەۋگە ءتيىسپىز دەپ تۇسىنەتىن سياقتى. بالكىم, مەملەكەتتىك ءتىل – قازاق ءتىلى ەكەنى ولاردىڭ قۇلاعىنا جەتپەگەن شىعار؟ ايتەۋىر قاشان تەلەفون شالساڭىز دا: «اللو, زدراۆستۆۋيتە! سلۋشايۋ ۆاس!» دەپ شاڭك ەتە قالادى. وعان ەتىمىز ۇيرەنگەنى سونشا, قازاقشا امانداساتىن حاتشىنى كوز الدىمىزعا ەلەستەتە المايتىن كۇيگە جەتتىك بۇگىندە.
حاتشى ءوزى قىزمەت ەتىپ وتىرعان مەكەمەنىڭ ايناسى ىسپەتتى. ءارى ول – مەكەمەنى قوعاممەن بايلانىستىراتىن تۇلعا. سوندىقتان ونىڭ كيىم كيىسىنەن تارتىپ, سويلەۋ مادەنيەتى, جۇرتشىلىقپەن قارىم-قاتىناسى جوعارى دەڭگەيدە بولۋعا ءتيىس. كەيدە تەلەفوننىڭ ار جاعىنان ايتىلعان حاتشىنىڭ ءبىراۋىز سوزىنەن سول مەكەمە تۋرالى جىلى پىكىر ءتۇيىپ نەمەسە كوڭىلىمىز قالىپ جاتاتىن كەزدەر بولادى.
استانا قالاسىنىڭ جيىرمادان استام باسقارماسى بار. ونىڭ قابىلداۋ بولمەسىندە وتىرعان حاتشىلاردىڭ مادەنيەتتىلىگىنە ءوز باسىمىز ءشۇبا كەلتىرمەيمىز. تەك قازاقشا سويلەۋگە پەيىل تانىتپايتىنىنا قىنجىلاسىڭ. باسقارما باستىقتارىنىڭ حاتشىلارى تۇگەلى دەرلىك قازاقتىڭ قاراگوز قىزدارى. بىراق قازاقشا ۇندەرىن شىعارعىسى كەلمەيدى. قاشان كورسەڭ ورىس تىلىندە سويلەپ, ونسىز دا رەسمي مەكەمەنى تىپتەن رەسميلەندىرىپ وتىرعانى. ءتىپتى ولار ءوزى حاتشى بولىپ وتىرعان باسقارمانىڭ قازاقشا اتاۋىن دۇرىس ايتا المايتىنداي كورىنەدى بىزگە. ارينە, كوپكە توپىراق شاشۋدان اۋلاقپىز. دەگەنمەن دە, قىزداردىڭ قازاقشانى قانشالىقتى سويلەيتىنىن بىلمەككە باسقارمالاردىڭ قابىلداۋ بولمەلەرىنە تەلەفون شالىپ كوردىك.
العاشقى تەلەفون سوققان مەكەمەنىڭ حاتشىسى «اللو!» دەگەنشە, ورىسشا امانداسىپ ۇلگەردى. «مەن ءسىزدى تىڭداپ تۇرمىن!» – دەدى ىلە-شالا. ءبىز دە وسى ءساتتى پايدالانىپ, باسقارمانىڭ قازاقشا اتاۋىن ايتىپ بەرىڭىزشى دەپ قيىلدىق. «قازىر» – دەدى دە جانتالاسىپ, ءبىر قاعازداردى ىزدەستىرگەندەي بولدى. تاپتى-اۋ ايتەۋىر. ادەمىلەپ وقىپ بەردى. وتىرىك-شىنىن كىم ءبىلسىن, ستالين بىردە جۇمىس كابينەتىندە جالعىز وتىرسا, بىرەۋ ەسىكتى قاعىپتى دەيدى. ول بىردەن الدىنداعى قاعازدارىن جانتالاسىپ اقتارىستىرا باستايدى. ارەڭ دەگەندە ءبىر جاپىراق قاعازتى تاۋىپ الىپ: «كىم بۇل؟» – دەپ وقىپ بەرگەن ەكەن. ءدال وسىعان ۇقساس جاعداي تەلەفوننىڭ ار جاعىندا بولىپ جاتقانىن كوز الدىما ەلەستەتىپ, ەرىكسىز ەزۋ تارتتىم. «ءسىز نە, باسقارماڭىزدىڭ اتاۋىن جاتقا بىلمەيسىز بە؟» دەپ ەدىم, ءسوزىمدى ەلەۋسىز قالدىرىپ (الدە تۇسىنبەدى مە ەكەن نە سۇراعانىمدى؟!): «زاپيسىۆايتە!» دەپ قىسقا قايىردى. تاعى بىرنەشە سۇراق قويدىم دا بۇل حاتشىنىڭ قازاقشانى قاتىرا قويمايتىنىن تۇسىنگەن سوڭ اڭگىمەنى اياقتادىم.
كاسىپكەرلىك جانە ونەركاسىپ باسقارماسىندا وتىرعان حاتشى قىز دا ءسوزىن بىردەن رەسمي تىلمەن باستادى. باسقارمانىڭ اتىن سۇراپ ەدىك, ورىس تىلىندەگى نۇسقاسىن ايتتى. قازاقشاسىن قايتالاۋىن وتىندىك. ايتەۋىر, جاتقا بىلەدى ەكەن, تاق ەتكىزدى. سوزىمىزگە كوبىنە ورىسشا جاۋاپ قايتارىپ تۇرعان بۇعان ءسىز قازاقشا جاقسى سويلەيسىز بە دەپ كۇمان بىلدىردىك. نامىستانىپ كەتتى: «سويلەيمىن, جاقسى سويلەيمىن»,-دەپ نىعارلاپ قويدى.
جولاۋشىلار كولىگى جانە اۆتوموبيل جولدارى باسقارماسىنا تەلەفون شالىپ ەدىك: «ۋپراۆلەنيە» – دەدى تۇتقانى العان حاتشى قىز. مەملەكەتتىك ءتىلىمىزدى جوقتاي باستاپ ەدىك, ول ءوزىنىڭ قازاقشاعا شورقاقتاۋ ەكەندىگىن مويىنداپ, بىراق وتە جاقسى تۇسىنەتىنىن جەتكىزدى.
ءبىلىم, دەنساۋلىق ساقتاۋ, تۇرعىن ءۇي سىندى الەۋمەت كوپ حابارلاساتىن باسقارمالاردىڭ حاتشىلارى قازاقشاعا قامشى سالدىرمايدى ەكەن, ايتەۋىر. ولار تۇتقانى كوتەرگەندە, ادامنىڭ سويلەۋ ىڭعايىنا قاراي بەيىمدەلەتىن سەكىلدى. ياعني ءسىز قانداي تىلدە سويلەيسىز, حاتشى دا سول تىلدە جاۋاپ بەرەدى.
قاشان حابارلاسساڭ دا باسقارمانىڭ اتىن قازاقشا ايتىپ, تەلەفوندى كوتەرەتىن ەلوردادا ەكى-اق باسقارما بار ءبىز بىلەتىن. بىرەۋى – تىلدەردى دامىتۋ باسقارماسى. بۇل مەكەمەنىكى تۇسىنىكتى. مەملەكەتتىك ءتىلىمىزدىڭ شاشباۋىن كوتەرىپ جۇرگەن جالعىز باسقارما ورىسشا سويلەمەيتىنى بەلگىلى. ال ەكىنشىسى الما التىباەۆا باسقارىپ وتىرعان – جۇمىسپەن قامتۋ جانە الەۋمەتتىك باعدارلامالار باسقارماسى. قاي كەزدە تەلەفون سوقساڭىز دا, حاتشى قىزدىڭ «جۇمىسپەن قامتۋ باسقارماسى» دەپ قازاقشا ساڭق ەتە قالاتىنى قۇلاققا جاعىمدى-اق. حاتشى بىتكەننىڭ «ءا» دەگەننەن-اق ورىسشا سويلەيتىنىنە ۇيرەنىپ قالعان قايران باسىمىزعا بۇل داۋىس باسقالاردان ەرەك ەستىلەتىنى شىن.
ءاسىلى, حاتشىسىن كورىپ, باستىعىن تانۋ كەرەك. ءوزى دە قازاقشانى قارىق قىلمايتىن باسشى قولاستىنداعى قىزمەتكەرىنە دە ونداي تالاپتى قويماسى انىق. ەسەسىنە, بۇل ۇسىنىستى وزگەلەر ايتادى. قالالىق تىلدەردى دامىتۋ باسقارماسى جىلىنا بىرنەشە رەت مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەرگە ارناپ, اقپارات ايلىعىن وتكىزىپ تۇرادى ەكەن. وسى شارا كەزىندە قىزمەتكەرلەرگە ءتىل تۋرالى زاڭنامالار جان-جاقتى تۇسىندىرىلەتىن كورىنەدى.
– ءبىز حاتشىلارعا قازاق تىلىندە امانداسۋدى ادەتكە اينالدىرىڭدار دەپ ۇنەمى ايتىپ كەلەمىز. جۇمىس بولعاننان كەيىن حاتشىلار اۋىسادى. ولاردىڭ ىشىندە ءتىلدى جاڭادان ۇيرەنىپ جاتقاندارى دا بولادى. ءبىز قاي-قايسىسىنا دا قازاق تىلىندە سويلەۋگە تىرىسىڭدار, تىم بولماسا, امانداسۋدى ۇيرەنىپ الىڭدار دەۋدەن ەشقاشان جالىققان ەمەسپىز, – دەيدى باسقارمانىڭ ءبولىم باستىعى قالامقاس كانتەەۆا.
بار قازاقتىڭ باس قالاسى قاي جاعىنان دا وزگە وڭىرلەرگە ۇلگى بولۋ قاجەتتىگىن ەلباسىنان باستاپ ايتىپ جاتىر. ەندەشە, باسقارمالارىمىزدىڭ قابىلداۋ بولمەلەرى قازاقشا سويلەپ, باسقالارعا ونەگە كورسەتسە, كانەكەي. ونسىز دا استانانى ورىستانىپ كەتكەن دەپ ايتىپ ءجۇر جۇرت. ەلوردانىڭ كۇرە تامىرلارىنا قاشان قازاقى قان تارالادى ەكەن دەپ كۇتىپ ءجۇر كۇللى الاش. مەملەكەتتىك كەڭسەنىڭ قۇلاعى مەن كوزى بولىپ وتىرعان حاتشىلار قازاقشا ءبىر سالەمدەسۋ ارقىلى مەملەكەتتىك ءتىلىمىزدىڭ وركەندەۋىنە قانشاما ۇلەس قوساتىنىن بىلسە عوي.
ەلورداعا كەلىپ, كەتەتىن كىسىلەر كوپ. ولاردىڭ ءبىرى بولماسا, ءبىرى قانداي دا ءبىر ماسەلەمەن باس قالا باسقارمالارىنا تەلەفون شالمايدى دەيسىز بە؟ سوندا بىلدەي ءبىر مەكەمەنىڭ حاتشىسى ءوز تىلىندە سويلەي الماي تۇرسا, ەلدوردامىزعا سىن ەمەس پە؟
جۇرەگىندە تۋعان ەلى مەن جەرىنە دەگەن جىلت ەتكەن جىلى سەزىمى, وتانشىلدىق رۋحى بولسا, قاي حاتشى دا الدىمەن مەملەكەتتىك تىلدە سويلەپ, مەرەيىن اسىرارى انىق.
تاقىرىپقا تۇزدىق:
بەلگىلى جازۋشى اكىم تارازي ءبىر ۇلكەن باستىقتىڭ قابىلداۋىنا كىرمەكشى بولىپ كەلەدى. قازاقشا بىلمەيتىن حاتشى قىز:
– باستىققا كىم كەلدى دەپ ايتايىن؟ – دەپ سۇرايدى ورىسشا.
– اكىم تارازي كەلىپ تۇر دەپ ايت, قاراعىم, – دەيدى جازۋشى اعامىز.
سويتسە, الگى حاتشى باستىعىنا:
– ك ۆام پريشەل اكيم تارازا, – دەگەن ەكەن.
قىمبات توقتامۇرات
