قارا شاڭىراق… وسى ءبىر جانىڭا جىلۋ بەرەتىن جىپ-جىلى سوزگە قازاقى بولمىسىمىزدى, ۇلتتىق قۇندىلىعىمىزدى, پاراسات-پايىمىمىزدى تۇگەل سىيعىزىپ تۇرعان قازاعىمنىڭ ءتىلىنىڭ قاسيەتىنەن اينالدىم!
بۇگىندە «شاڭىراعىمىز بيىك, كەرەگەمىز كەڭ, ەڭسەلى ەلمىز» دەپ اۋىز تولتىرا ايتىپ جاتقانىمىزبەن, قوعامدا «اتتەگەن-اي» دەگىزىپ تۇرعان جايتتار از ەمەس. كەلەڭسىز, سۇرەڭسىز وقيعالار وزەگىڭدى ورتەيدى, نامىسىڭدى قايرايدى. ەتىمىز ءولىپ, كوزىمىز ۇيرەنىپ كەتكەنى سونشا, ءتىپتى تىكسىنبەيتىن بولدى. قازاق رۋحانياتىنىڭ «جۋاننىڭ جىڭىشكەرىپ, جىڭىشكەنىڭ ۇزىلۋگە» شاق قالعان كەزىندە ارەكەتسىز بولساق, بولاشاققا قيانات بولار.
وسى ورايدا كوپ جىلدار بويى «قوعامدى قالاي وزگەرتۋگە, نە ىستەۋگە بولادى, نەگە بۇلاي؟» دەگەن ويلار جانىمدى جەگىدەي جەپ, ويىمدى جيناقتاي ءجۇرىپ, دۇنيەگە كەلگەن سابيىمدەي الديلەپ, جىل سايىن ويىمدى ءپىسىرىپ, جۇمىرلاپ, «قارا شاڭىراق» دەگەن جوبامدى جارىققا شىعاردىم. وسى جىلدىڭ تامىز ايىندا ەلوردامىزداعى سارىارقا اۋدانىنىڭ اكىمى ەرعالي ەگەمبەردىنىڭ قولداۋىمەن, مىرزاگەلدى كەمەل, جامبىل ارتىقباەۆ سىندى اعالارىمىز باستاعان ۇلت جاناشىرلارىنىڭ تالقىسىنا سالدىم.
«قارا شاڭىراق» جوباسى ءبىراۋىزدان قولداۋ تاۋىپ, بۇگىنگى تاڭدا سارىارقا اۋدانى اكىمدىگى جانىندا قاناتقاقتى جوبا رەتىندە ءوز جۇمىسىن باستاپ كەتتى. بىزگە قولىنان كەلگەن كومەگىن جاساپ, قولداۋ كورسەتىپ وتىرعان سارىارقا اۋدانى اكىمدىگىنىڭ قىزمەتكەرلەرىنە العىسىمىز شەكسىز!
جاس جۇبايلارعا ارنالعان «جاس وتاۋ» ايدارى جۇيەلى تۇردە ءار سارسەنبى سايىن جۇرگىزىلىپ وتىر. ناتيجەسى دە جامان ەمەس. بولاشاقتا وسى جاستارىمىزدىڭ جۇبايلىق ومىرلەرىن سىرتتاي قاداعالاپ, ستاتيستيكا جۇرگىزبەكپىز. ول ءۇشىن WhatsApp جەلىسىندە توپ تا اشىپ قويدىق. بۇل شارانىڭ باستالعانىنا نەبارى ءبىر اي عانا بولعانىنا قاراماستان, جيىرما ەكى جۇپقا جانعا جايلى, ءوزارا ۇيلەسىمدى جاعدايدا اڭگىمە-كەڭەس ءجۇرگىزىلدى, ينستراگرامدا, فەيسبۋكتە ارنايى پاراقشالارى اشىلىپ, جۇيەلى تۇردە اقپارات جاريالانىپ وتىرادى. «جاس وتاۋ» ايدارىنىڭ ماقساتى – جاس جۇپتارعا وتباسىلىق ءومىردىڭ قالىپتاسۋ كەزەڭىندە بارىنشا مورالدىق-پسيحولوگيالىق كومەك, قولداۋ كورسەتۋ.
وتباسىلىق ومىردە ۇلتتىق قۇندىلىقتاردىڭ ماڭىزى زور. ۇلتىمىزدىڭ ءتالىمدى تاربيەسى تۇنىعىمەن سۋسىنداعان ادام نەكەگە دە اسقان جاۋاپكەرشىلىكپەن قارايتىنى ءسوزسىز.
ءار وتباسى – مەملەكەتتىڭ ءبىر بولشەگى. وتباسىنداعى كەلەڭسىزدىكتەر مەملەكەتكە دە اسەر ەتەدى. قازىرگى قوعامدا بەلەڭ العان جاسوسپىرىمدەر اراسىنداعى سۋيتسيد, زورلىق-زومبىلىق, جاستار اراسىنداعى اجىراسۋ, رۋحاني ازعىنداۋدىڭ كۇن وتكەن سايىن كوبەيىپ وتىرعانى بارشاعا ايان.
«قارا شاڭىراق» جوباسى قازىر وسىنداي كەلەڭسىزدىكتەردىڭ الدىن الۋ ءۇشىن تەك باس قوسىپ جاتقان جۇپتار عانا ەمەس, سونداي-اق وتباسىلىق ءومىردىڭ ىستىق-سۋىعىنا كونە الماي, ءتۇرلى سەبەپتەرمەن اجىراسۋعا بەل بۋعان جۇپتارمەن دە جۇمىس جۇرگىزۋدە. سونداعى ويىمىز – وتباسىلاردىڭ بۇتىندىگىن مەيلىنشە ساقتاپ قالۋ, بالالاردى تولىق وتباسىندا ءوسۋ باقىتىنان ايىرماۋ.
«جاس وتاۋ» وتباسىلىق ورتالىعى كەڭەسىنىڭ تۇراقتى مۇشەسى – دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعىنىڭ نۇر-سۇلتان قالاسى فيليالىنىڭ باسشىسى قارلىعاش حوجامۇراتوۆا كەلگەن جۇپتارعا ۇنەمى ەرى مەن ايەلىنىڭ اراسىنداعى سىيلاستىق, وتباسىنداعى ەردىڭ قادىرى, ايەلدىڭ ورنى تۋرالى قۇلاققا جاعىمدى, كوڭىلگە قونىمدى اڭگىمەلەر ايتادى. بۇعان قوسا, «جاس وتاۋ» وتباسىلىق ورتالىعىنىڭ اقىلجان قاراقويشين, بەردىبەك حاباي سىندى ازاماتتاردان قۇرالعان القالى كەڭەسى بار.
ال وسى جوبا ۇيىمداستىرۋشىلارىنىڭ ءبىرى بايان احاتاەۆا ءوز كەزەگىندە بالالاردىڭ تولىق وتباسىندا ءوسىپ, تاربيەلەنۋىنىڭ اسا ماڭىزدى ءرولى تۋرالى, تولىق ەمەس وتباسى بالالارىنىڭ ىشكى پسيحولوگيالىق مورالدىق كۇيزەلىستەرى مەن سالدارى جايلى ايتىپ, جاستارعا اقىل-كەڭەسىن بەرۋدە.
ءبىزدىڭ جوبامىزعا قىزىعۋشىلىق تانىتىپ, قاتارىمىزعا قوسىلىپ, ءوز ۇلەسىن قوسقىسى كەلەتىن جاندار بار ەكەنىن قۋانا ايتىپ وتكىم كەلەدى. وتكەندە ءبىزدىڭ جوبا جايلى ەستىپ: «قالالىق ەمحانادا جۇمىس ىستەيمىن. «دارىگەرلەردىڭ كەڭەسى» ايدارىن اشايىق» دەگەن ۇسىنىسپەن جانار ەسىمدى ءسىڭلىمىز كەلدى. الەۋمەتتىك جەلىدەگى جازبالارىمىزدى وقىپ, جەر-جەردەن قىزىعۋشىلىق تانىتىپ, فيليالدارىڭىزدى اشىڭىزدارشى دەپ جاتقان وقىرماندارىمىز دا بار. ءار جازبامىزدىڭ استىنا قالدىرىلعان پىكىرلەرگە قاراپ, قوعامنىڭ رۋحاني سۋساپ تۇرعانىنا كوزىمىز جەتىپ وتىر. سوندىقتان دا «قارا شاڭىراق» قوعامعا قاجەت جوبا دەگىم كەلەدى.
ءار وتباسى مىقتى بولسا, وتان مىزعىمايدى. باستاپقىدا بىرەۋدىڭ جەكە ءومىرى سياقتى بولىپ كورىنگەنىمەن, ونىڭ ار جاعىندا تۇتاستاي ۇلتتىڭ تاعدىرى جاتقانىن اركەز مويىنداۋىمىز كەرەك.
«قارا شاڭىراق» جوباسىنىڭ ماقساتى – ۇلتتىق سانا-سەزىمى قالىپتاسقان, ۇلتتىق مۇددەنىڭ وركەندەۋىنە ۇلەس قوسا الاتىن, ۇلتتىق قۇندىلىقتار مەن جالپىادامزاتتىق قۇندىلىقتاردى ءوزارا ۇشتاستىرا الاتىن تولىق كەمەلدى, ۇلتجاندى تۇلعانى تاربيەلەۋ, ۇلتتىق ءتالىم-تاربيە نەگىزدەرىن, مەملەكەتتىك يدەيانىڭ نەگىزى بولىپ وتىرعان ءپاتريوتيزمدى ناسيحاتتاۋ, ۇلتتىق قۇندىلىقتار مەن مادەني مۇرالاردى قايتا جاڭعىرتىپ, جاس ۇرپاق ساناسىنا ءسىڭىرۋ.
مىندەتى – مادەني-الەۋمەتتىك وزگەرمەلى جاعدايداعى ۇلتتىق تاربيەنىڭ دىڭگەگى – انا ءتىلى بولىپ قالاتىنىن نەگىزدەۋ; قازاق ءتىلى مەن تاريحىن, مادەنيەتى مەن ءدىلىن, سالت-ءداستۇرى مەن ءدىنىن قۇرمەتتەۋ رۋحىندا جاستاردىڭ ۇلتتىق ينتەللەكتۋالدىق مىنەز-قۇلقىن قالىپتاستىرۋ; بۇگىنگى قازاق ەلىنىڭ يندۋستريالىق-يننوۆاتسيالىق جۇيەسىنىڭ دامۋىن قامتاماسىز ەتەتىن جوعارى پاراساتتى ۇلتتىق سيپاتتاعى بەلسەندى ءىس-ارەكەتكە تاربيەلەۋ; ءبىلىم جانە مادەني-رۋحاني تۇرعىدا باسقا وركەنيەتتەرمەن باسەكەگە قابىلەتتى بولۋىن قامتاماسىز ەتۋ; قوعام مەن ادام, ادام مەن تابيعات قارىم-قاتىناسىنىڭ وركەنيەتتىلىك سانا-سەزىمىن ۇلتتىق رۋحتا قالىپتاستىرۋ.
جوبامىزدىڭ اياسى كەڭ. ءتۇرلى باعىتتارى بار. الداعى ۋاقىتتا «اكەگە قاراپ ۇل وسەر», «قىزىم ساعان ايتام…», «جاس اتا-انا مەكتەبى» اتتى بالاباقشا, مەكتەپ, وقۋ ورىندارىنداعى جاستارمەن جۇمىس, سونىمەن قاتار پاتەر يەلەرى كووپەراتيۆتەرىمەن بىرلەسىپ, كوپقاباتتى تۇرعىن ۇيلەردىڭ اۋلا ومىرىنە دە ۇلتتىق ناقىش بەرە وتىرىپ, ءار ءۇي ماڭىنان «قازىنالى قاريا» اتتى اقساقالدار كەڭەسىن, «اجە ءتالىمى» سىندى ورتالىقتار قۇرۋ جوسپارلانىپ وتىر. ۇلتتىق مادەنيەت پەن ونەردى, ۇلتتىق ويىنداردى, ۇلتتىق سپورتتى ناسيحاتتاۋعا دا ءوز ۇلەسىمىزدى قوسپاقپىز. «قارا شاڭىراق» اتالاتىن پورتالىمىزدى اشپاقپىز. ءتىپتى تەلەارنا مەن راديودا دا ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى ناسيحاتتايتىن باعدارلامالاردىڭ اشىلۋىنا مۇرىندىق بولعىمىز كەلەدى.
«قارا شاڭىراق» جوباسى – بۇل ۇلتتىق بولمىسىمىزدىڭ كورىنىسى, اتا-بابالارىمىز امانات ەتىپ كەتكەن مول تاجىريبەنى, سانامىزعا ەتەنە جاقىن قۇندىلىقتارىمىزدى دارىپتەۋ مەن ناسيحاتتاۋ, بۇگىنگى قوعامعا بەيىمدەۋ ارقىلى ۇرپاق تاربيەلەۋدى قالىپتاستىرۋ.
ۇلتتىق قۇندىلىقتارعا نەگىزدەلگەن وتباسىلىق ينستيتۋتتىڭ مارتەبەسىن كوتەرىپ, ىرگەتاسى مىقتى وتباسىلاردىڭ قۇرىلۋىنا ىقپال ەتپەكپىز. وتباسىلار بەرىك بولسا, مەملەكەتىمىز دە وركەندەپ, داميتىنى انىق.
ولاي بولسا, «قارا شاڭىراق» قاناتقاقتى جوباسىنىڭ ەكى اياعىن تەڭ باسىپ, ءجۇرىپ كەتۋىنە تىلەكتەس بولىڭىزدار, قولداۋ كورسەتىپ, ويىمىزعا وي قوسىڭىزدار, اعايىن!
تۇرار شاكەن,
تاريحشى, ەتنولوگ,
«قارا شاڭىراق»
جوباسىنىڭ اۆتورى
