استاناداعى ق.قۋانىشباەۆ اتىنداعى قازاق مۋزىكالىق دراما تەاترىنىڭ اكتەرى قۋاندىق قىستىقباەۆ 2002 جىلدان بەرى ءارتۇرلى كينوتۋىندىلارعا (ونىڭ «ساردار», «كەلىن», «چەلوۆەك-ۆەتەر» سياقتى فيلمدەردە باستى ءرولدى سومداعانىن بىرەۋ بىلسە, بىرەۋ بىلمەيدى) ءتۇسىپ كەلەدى. سونىڭ ىشىندەگى ەڭ ءىرىسى – كوگىلدىر ەكراننان كورسەتىلىپ جۇرگەن ءتورت بولىمنەن تۇراتىن «قاسىم» ءفيلمى. 9 مامىر – جەڭىس كۇنىنە وراي اكتەرمەن وسى كينوعا قاتىستى سۇحباتتاسىپ, بىرەر ساۋالدار قويعان ەدىك.
– «قاسىم» فيلمىنە باستى رولگە قالاي ءتۇستىڭىز؟ ءسىزدى قالاي تاڭدادى؟
– مۇنى كەزدەيسوقتىق دەسە دە بولار… الايدا كينوعا تۇسەردەگى مەنىڭ «جولىم» وسىلاي. اۋەلى وزگە كەيىپكەرلەردى تۇگەل تاۋىپ الادى. بىراق باستى رولدە وينايتىن ادامدى تاپپايدى. ءبىر تاڭعالارلىعى, ءوزىم تۇسكەن «سارداردا» دا, «كەلىندە» دە, «چەلوۆەك-ۆەتەردا» دا سولاي بولدى. «قاسىم» فيلمىندە دە سول قايتالاندى. تاڭەرتەڭگىلىك تەلەفون شىرىلىنان وياندىم. ۇيقىمدى بۇزعان سوڭ, 1-2 رەت تەتىگىن باسىپ تاستادىم. ۇشىنشىدە بولماعان سوڭ, تۇتقانى كوتەردىم. مىنە قىزىق, «ءيا» دەسەم: «ءسىزدى ۋكرايناداعى «پرونتو فيلم» ستۋدياسىنان مازالاپ تۇرمىز! مەن وسى ستۋديانىڭ اسسيستەنتى اللا سامويلەنكومىن. ءسىزدى ءبىر فيلمىمىزگە قازاقتىڭ رولىنە تۇسۋگە شاقىرامىز!» دەيدى ار جاقتاعى داۋىس. «ماقۇل» دەدىم. مەن كەلىسكەن سوڭ, جاڭادان تۇسكەن ءبىر سۋرەتىم مەن بەينەجازبامدى, ومىردەرەكتەرىمدى جىبەرۋدى ءوتىندى. كوپ ويلانباستان, تەاتردا قالتا تەلەفونىما سۋرەتكە ءتۇسىپ, بەينەجازبا جازدىرىپ, ءومىربايانىمدى سالىپ جىبەردىم. سويتسەم, ءفيلمنىڭ رەجيسسەرى عالامتوردان «كەلىن», «ساردار» فيلمدەرىن كورىپتى دە, مەنى بىردەن ۇناتىپتى. سونىڭ دالەلى, ەشقانداي بەينەسىناققا تۇسپەي-اق رولگە ءوتىپپىن. 3-4 كۇننەن سوڭ: «ءسىز ءوتتىڭىز!» دەپ قوڭىراۋ شالدى. «قانداي ءرول؟» دەپ سۇراعان ەدىم: «اسكەري فيلم» دەدى. ءبىتتى. ول كەزدە قاسىم اتامىز تۋرالى كينوعا تۇسەتىنىمنەن حابارسىز ەدىم. ەشتەڭە ايتپادى. ءتىپتى رولگە دەپ سۇراعان اقشامدى دا ازايتىپ, اقىرى كەلىستىردى.
– ءارى قاراي نە ىستەدىڭىز؟ قايدا باردىڭىز؟
– كەلىستىم! ءسويتتىم دە, 3 كۇنگە سيمفەروپولدىڭ ار جاعىنداعى بەلوگورسكى دەگەن قالاعا اتتاندىم. بارا سالا ستسەناريدى قولىما ۇستاتتى. «سىزدەردە قاسىم قايسەنوۆ دەگەن باتىر بولعان ەكەن. بىلەسىز بە؟» دەپ قويادى فيلم رەجيسسەرى. «نەگە بىلمەيمىن؟ ارينە, بىلەمىن! ءوزىڭىز بىلەسىز بە؟» دەدىم قارسى سۇراق قويىپ. «جوق, بىلمەيمىن» دەيدى. سودان قاسىم اتامىزدىڭ حالىق قاھارمانى اتاعىن العانىن, قازاقتىڭ ناعىز حالىق باتىرى ەكەنىن ءتۇسىندىردىم. ءتىپتى كەزىندە ول كىسىگە كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى اتاعىن بەرمەي قويعانىن دا ايتتىم. ءبىر قىزىعى, وزدەرى مۇراعاتتان ماتەريال الىپ كەلىپتى. سول قۇجاتتا: «دنەپردىڭ ارعى جاعىنا 500 ادامدى العاش باستاپ وتكەن پارتيزان قاسىم قايسەنوۆ» دەپ جازىلىپتى. مارشال جۋكوۆتىڭ: «دنەپردىڭ ارعى بەتىنە كىم وتسە, ءاربىر وتكەن سولداتقا باتىر اتاعىن بەرەمىن!» دەگەن ءسوزى بار عوي. «سونىڭ وزىندە قاسىم اتامىزعا باتىر اتاعىن بەرمەگەن» دەسەم, الگىلەر جاپاتارماعاي كۇلەدى. سول جەردە رەجيسسەر ماعان باستى ءرولدى قازاق ويناسىن دەپ شەشكەنىن ايتتى. ايتپاقشى, رەجيسسەر لەونيد بەلوزوروۆيچ جاقسى ادام ەكەن. بار شىندىقتى ايتىپ سالدى. كينوعا باس كەيىپكەر رەتىندە كوپتەگەن ۇمىتكەرلەردىڭ سۋرەتتەرىن جىبەرگەن. قازاقشا ايتقاندا, كىم بولسا سونىڭ سۋرەتىن جولداپتى. ۇناماعان عوي. ولاردىڭ اراسىندا قىرعىز اكتەرى ازيز بەيشەناليەۆ تە بار ەكەن. بىراق رەجيسسەر «نە موي گەروي» دەپ اشىعىن ايتتى. مىناداي دا قىزىق بولعان: مەنىڭ قالتا تەلەفونىمدى تابا الماي قاتتى قينالعان. «قازاقفيلمنىڭ» كاستينگ ديرەكتورلارى, اسسيستەنتتەرى مەنىڭ ءنومىرىمدى بەرمەي قويىپتى. تەاترعا حابارلاسىپ, ازەر تاپقان. قىسقاسى, ءتۇرىمدى ۇناتقان سوڭ, مەنى ازەر تاپقاندارىن ايتتى. ولاردىڭ تاڭعالماعان نارسەسى جوق. اسىرەسە «كەلىندى» كورىپ: «سەندەردە دە مىناداي كينو تۇسىرەدى ەكەن عوي» دەپ تاڭدانىسىن جاسىرمادى. كينوگەردىڭ كوزىمەن قاراعان شىعار؟.. ءوزىمدى ماقتاعانىم ەمەس, 1-دۋبلدەن كەيىن: «ءبىز قالاي سەنەن شاتاسپاعانبىز!» دەپ تاعى تاڭداندى. نە كەرەك, باستى ءرولدى سومداۋ مەنىڭ باعىما بۇيىرىپتى.
– ءسىزدىڭ وسى كينوعا ءتۇسۋ ءۇشىن 12 كەلىگە دەيىن سالماق تاستاعانىڭىز راس پا؟
– ءيا, راس. رەجيسسەر لەونيد بەلوزوروۆيچ ماعان ەكى تاپسىرما بەردى. ءبىرى – التىن ءتىسىمدى اۋىستىرۋ, ەكىنشىسى – 5 كەلىگە دەيىن سالماق تاستاۋ. ءوزىم دە تولىق ادام ەمەس ەدىم. ارىقتاۋعا 1 اي ۋاقىت بەردى. سول 1 ايدىڭ ىشىندە ءوز-ءوزىمدى قولعا الىپ, 12 كەلى سالماق تاستاپ بارعانىمدا, رەجيسسەر باسىن شايقادى. «جاڭالىقتى» بارىنە جاريا قىلىپ, كينونى ءتۇسىرىپ بىتكەنشە سول تاڭعالىسىن توقتاتپادى. ءتىپتى «موي كازاحسكي سىن» دەپ مەنى وزىنە بالا قىلىپ الدى. «اكەلى-بالالى» ەكەۋمىز تەلەفونمەن, «فەيسبۋكپەن» ءجيى-ءجيى حابارلاسىپ تۇرامىز (كۇلەدى). 9 مامىردا تەلەفون سوعىپ, مەرەكەمەن قۇتتىقتادىم.
– كينونى ءتۇسىرۋ بارىسىندا قانداي قىزىقتى جايتتار بولدى؟
– ارينە, قىزىقتى ساتتەر كوپ بولدى. ءبىز اۋىلدا وسكەندىكتەن, اتقا قارعىپ مىنەمىز. شارباقتان قينالماي سەكىرىپ كەتەمىز. تاۋعا جۇگىرىپ شىعىپ, جۇگىرىپ تۇسەمىز. سويتسەم, ولار ءۇشىن مۇنىڭ ءبارى – كاسكادەرلىك تريۋكتەر ەكەن!.. «تريۋكتەردىڭ ءبارىن قۋاندىق ءوزى ىستەپ جاتىر!» دەپ ءماز-مەيرام. كينودا اتپەن شاۋىپ كەلىپ, سىرعىپ بارىپ قۇلايتىن جەرى بار. سوعان ءبىر دۋبل جاساعانىمدا, كينو تۇسىرۋشىلەر جەل ديىرمەننىڭ ۇستىنەن قاراپ تۇرىپ, تاڭدايلارىن قاقتى. رەجيسسەر بالاشا ءماز بولىپ: «بارلىعىڭ تىڭداپ تۇرسىڭدار ما؟ مەن قۋاندىقتى وزىمە بالا قىلىپ الامىن!» دەدى. اتقا مىنگەنىمدى كورىپ: «سەن تۋرا اتپەن بىرگە تۋىلعاندايسىڭ!» دەسىپ ءماز بولادى. ەستەرىڭىزدە بولسا, كينودا گراناتا جارىلىپ, جاپىراقتىڭ ءبارى مەنى ۇستىمنەن جاۋىپ قالاتىن جەرى بار. ەكى كوزىم عانا اشىق قالادى. ءبىز باسقا تۇسىرىلىمدە جۇرگەنىمىزدە, جۇمىسشىلار قارا جەردى ءتورتبۇرىشتاپ قازعانىن كوردىم. «نەمەنەگە قازىپ جاتىر؟» دەپ تاڭعالدىم. سويتسەم, مەنى جاتقىزۋعا قازىپتى. كادىمگى كور! جاتساڭ – بويلاپ كەتەسىڭ. سوعان جاتتىم. قاتتى سۋىق بولادى ەكەن. ۇستىمنەن كومىپ تاستادى. كوزىم عانا سىعىرايادى. بارىنە كوندىم. ولار قالجىڭداپ: «ءوزىڭنىڭ رازمەرىڭدى جازىپ ال! ولەتىن كەزىڭدە ەسەپتەپ قينالمايسىڭ!» دەدى. ايتپاقشى, وزدەرى مەنىڭ كونبىستىگىمە ريزا بولدى. تاعى ءبىر قىزىقتى ايتايىن. بىردە سول «كوردە» جاتىرمىن. «كوزىڭدى جۇم» دەسە دە, اشىپ الامىن. ءسويتىپ جاتقانىمدا ەكىنشى رەجيسسەر ماشا سيدوش كەلە جاتىر. ەشتەڭەنى بايقايتىن ەمەس. ويتكەنى جەرمەن-جەكسەن عوي. «ماشا توقتا» دەپ ايتىپ ۇلگەرگەنىمشە, ءبىر اياعىمەن تۋرا سانىمنان, ەكىنشى اياعىمەن وڭ يىعىمنان جانشىپ ءوتتى. سوندا دا قوزعالمادىم (قاتتى كۇلەدى). ءبىرىنشى اياعى دەنەمە تيگەندە شوشىپ كەتتى. ايتپاقشى, تۋرا سول سانىما 2-3 كۇننەن كەيىن جۋاندىعى جۇدىرىقتاي تەمىر ءتيدى. كادىمگىدەي ءولىم اۋزىنان قالدىم. كاتەردىڭ ارتىندا وتىرعان كەزىم. قولىمدا – تاپانشام. بارجانى سۇيرەپ كەلە جاتقان ارقان عوي. روگاتكا سياقتى ەكى جاعىنان بايلانعان. سونىڭ ۇشىندا جۋان شويىن تەمىر بار. كاتەر جىلدامدىعىن جەدەل ارتتىرعاندا, الگى تەمىر سانىما تاق ەتە ءتۇستى. اۋىرسىنىپ قۇلادىم. رەجيسسەرىم بولسا: «قۋاندىق تۇر! جالعاستىرا بەر!» دەپ ايعايلايدى. سول ساتتە ەكىنشى رەجيسسەر جۇگىرىپ شىقتى. مەن جاتىرمىن. جەدەل جاردەم جاعاعا اپارىپ, سوققى تيگەن اياعىمدى «قاتىرىپ» تاستادى. ەكپە دە سالدى, ءدارى دە بەردى, ماز دا جاقتى. كەشكى 16.00-گە دەيىن تۇسىرىلىمدە بولدىم. اسقان شىدامدىلىق تانىتتىم. مۇندايدا ورىس, ۋكراين اكتەرلەرى قوسىمشا اقى سۇراپ, 1-2 تۇسىرىلىمگە شىقپاي جاتىپ الادى ەكەن. مەن ولاي ەتپەدىم. بىرىنشىدەن, ەر-ازاماتپىن عوي. نامىسقا سالدىم. ەكىنشىدەن, قازاق حالقىنىڭ قانداي ەكەنىن كورسەتكىم كەلدى. ەگەر ايەنشەكتەنسەم: «قازاقتاردىڭ ءبارى وسىنداي ەكەن» دەپ ويلايدى عوي. باياعىدا باتىر بابالارىمىز ءسويتتى ەمەس پە؟.. قازاقتىڭ قانداي قايسار, جاۋجۇرەك ەكەنىن كورسەتتى. «قازاقتىڭ بۇگىنگى ۇرپاعى ەز بولىپ كەتىپتى» دەمەسىن دەپ, ءوزىمدى-ءوزىم قامشىلاپ, نەعۇرلىم جاقسى جاعىنان كورسەتۋگە تىرىستىم. ويتكەنى ول جاققا بارشا قازاقتىڭ اماناتىن, سەنىمىن ارقالاپ باردىم ەمەس پە؟!
سۇحباتتاسقان
تولەن تىلەۋباي
