ۇكىمەتتىڭ كەڭەيتىلگەن وتىرىسىن اشىپ, ءسوز سويلەگەن مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ ەلىمىزدىڭ 2019 جىلدىڭ العاشقى جارتىجىلدىعىنداعى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋ قورىتىندىلارىنا توقتالدى. پرەزيدەنت قاڭتار-ماۋسىم ايلارى ارالىعىندا قازاقستان جاقسى كورسەتكىشتەرگە قول جەتكىزگەنىن تىلگە تيەك ەتتى. اتاپ ايتقاندا, ەكونوميكالىق ءوسىم 4,1 پايىزدى, ينفلياتسيانىڭ جىلدىق كورسەتكىشى 5,4 پايىزدى قۇراعان. نەگىزگى كاپيتالعا سالىنعان ينۆەستيتسيا قور كولەمى 11,7 پايىزعا وسكەن.
وتىرىستا بايانداما جاساعان ۇكىمەت باسشىسى اسقار مامين جىل باسىنان بەرى ەڭ تومەنگى جالاقى 1,5 ەسەگە, ورتاشا ايلىق جالاقى 9 پايىزعا, تۇرعىنداردىڭ تابىسى 5,5 پايىزعا وسكەنىن ءمالىم ەتتى. ول تۇرعىن ۇيلەردىڭ قولجەتىمدىلىگىن كەڭەيتۋ ءۇشىن جۇمىس ىستەيتىن جاستارعا ارنالعان ساتىپ الۋ قۇقىنسىز جالعا بەرىلەتىن نۇر-سۇلتان, الماتى جانە شىمكەنت قالالارىنداعى باسپانانىڭ سانى 3 ەسەگە, ياعني, جىلىنا 3 مىڭ پاتەرگە دەيىن كوبەيگەنىن جەتكىزدى. سونداي-اق حالىقتىڭ تۇرمىسى تومەن توپتارىنىڭ وكىلدەرىنە جالعا بەرىلەتىن ۇيلەردىڭ قۇرىلىسى جىلىنا 20 مىڭ پاتەرگە دەيىن ۇلعايعان. پرەمەر-مينيستر مۇنداي شارالار 500 مىڭنان استام ادامنىڭ تۇرعىن ءۇي جاعدايلارىن جاقسارتۋعا جول اشاتىنىن قاداپ ايتتى.
قورعانىس مينيسترىنە –قاتاڭ سوگىس
وتىرىستا ءسوز سويلەگەن تۇركىستان وبلىسىنىڭ اكىمى ومىرزاق شوكەەۆ ارىس قالاسىنىڭ – 44 494, ودان باسقا اقدالا اۋىلىنىڭ – 4324, قوجاتوعاي اۋىلىنىڭ – 4232, دەرمەنە اۋىلىنىڭ 2052 تۇرعىنىنا 100 مىڭ تەڭگەدەن ءبىر رەتتىك وتەماقى تولەنەتىنىن مالىمدەدى. مەملەكەت باسشىسى ارىستاعى اپات كەزىندە حالىققا قولداۋ كورسەتكەن ەل ازاماتتارىنا, مەملەكەتتىك ورگاندارعا, ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدارعا, وڭىرلەرگە, وتاندىق بيزنەس پەن شەتەلدىك ينۆەستورلارعا ايرىقشا العىسىن ءبىلدىردى. پرەزيدەنت قورعانىس مينيسترلىگىنە اسكەري قويمالاردى كوشىرۋ جۇمىستارىن تەزدەتىپ اياقتاۋدى تاپسىردى. اسكەري ۆەدومستۆونىڭ تاراپىنان باقىلاۋدى السىرەتكەنى جانە قاناعاتتانارلىقسىز ىستەرى ءۇشىن قورعانىس مينيسترى نۇرلان ەرمەكباەۆقا قاتاڭ سوگىس بەردى. «قازىر ارنايى كوميسسيا جۇمىس ىستەۋدە. ونىڭ جۇمىسىنىڭ قورىتىندىلارى بويىنشا, پرەزيدەنت اكىمشىلىگى مەن قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنە بارلىق كىنالىلەردى قاتاڭ جازالاۋ جونىندە ۇسىنىس ايتىڭدار. سونىڭ ىشىندە, حالىق قونىستانعان ەلدى مەكەنگە جاقىن جەردەن قويما سالۋعا رۇقسات بەرگەن ازاماتتىق مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردىڭ دە جازاسى قاتاڭ بولادى. بارلىق كىنالىلەر جازالانۋى ءتيىس» دەدى قاسىم-جومارت كەمەلۇلى.
بيزنەسكە كومەكتەسپەسەڭ جازالاناسىڭ…
پرەزيدەنت باسقوسۋدا بىرقاتار اسا ماڭىزدى ماسەلەلەرگە توقتالىپ, ولاردى شەشۋ جولدارىن ءتۇسىندىرىپ بەردى. ماسەلەن, ول بيزنەستىڭ دامۋىنا جاردەم بەرمەگەندەردىڭ تۇرمەگە تۇسەتىنىن مىسالمەن جەتكىزدى. «كەيبىر ەلدەردە بيزنەسكە توسقاۋىل قويعان شەنەۋنىكتەر تۇرمەگە جابىلادى. زاڭناماعا وسىنداي تۇزەتۋ ەنگىزۋدى تاپسىرامىن» دەدى الەمدىك تاجىريبەنى مىسالعا كەلتىرىپ. سونداي-اق مەملەكەتتىك-جەكەمەنشىك ارىپتەستىك يدەياسىنىڭ بەدەلى ءتۇسىپ قالعانىن, ەكىنشى جاعىنان بيزنەستىڭ وسى جوبانى ءوز ماقساتتارىن ىسكە اسىرۋ كوزىنە اينالدىرعانىن اشىق سىنادى. پاراقورلىقپەن ەمەس, ىسكەرلىكپەن اينالىسۋعا ۇندەدى. شەتەلدىك ينۆەستورلاردىڭ كەيبىر اكىمدەردىڭ جەبىرلىگىنە شاعىمداناتىنىن ايتتى. بۇل جۇمىستى قۇردىمعا جىبەرگەن اكىمدەردىڭ ەلگە سىڭىرگەن ەڭبەگى مەن جۇمىس تاجىريبەسىنە قاراماستان, جازالاناتىنىن جەتكىزدى.
ااك الۋ ءۇشىن اجىراسۋ, جۇمىستان شىعۋ كوبەيگەن
پرەزيدەنت حالىقتىڭ تابىسىن وسىرۋگە قاتىستى مەملەكەت ناقتى قادامدار جاساعانىن تىلگە تيەك ەتتى. اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەكتىڭ كريتەريلەرى وزگەردى. سوعان قاراماستان, ماسەلەلەر جويىلماي وتىر. «وسى اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەكتى الۋ ءۇشىن كەيبىر ادامداردىڭ وتىرىك اجىراسىپ, جۇمىسىنان شىعىپ, مالىن سويىپ جاتقانىن جۇرت اڭىز قىلىپ ايتىپ ءجۇر. ءبىر كەزدەرى مەملەكەت ءوزى اسىرايدى دەگەن تۇسىنىكتەگى ادامدار كوپ بولعان. سول سەبەپتەن ۇكىمەت بۇل كومەكتى كىمدەر الاتىنىن ناقتى بەكىتۋى كەرەك» دەپ ءتۇسىندىردى.
بۇل ساۋالعا جاۋاپ بەرگەن ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ ءمينيسترى بەردىبەك ساپارباەۆ ااك-كە ناقتى مۇقتاج وتباسىلار عانا الاتىنىن ايتتى. ول ءۇشىن 6,8 ملن-نان اسا قازاقستاندىقتىڭ الەۋمەتتىك كارتاسى جاسالعان. سول كارتا ارقىلى مەملەكەتتىك باعدارلاما بويىنشا اقپارات بەرىلىپ, ااك-كە ناقتى مۇقتاج جاندار انىقتالادى. مينيستر 2020 جىلعا دەيىن الەۋمەتتىك ID-كارتالار قولدانىسقا ەنگىزىلەتىنىن حابارلادى.
ءوزىن جارتى پاتشاداي سەزىنەتىن اكىمدەر بار
پرەزيدەنت جەرگىلىكتى جەرلەردە ينۆەستورلارمەن جۇمىس ىستەۋدەگى ۇلىقتاردىڭ ءىس-ارەكەتىن قاتاڭ سىنادى. ونىڭ پايىمداۋىنشا, ينۆەستورلارمەن كەزدەسۋگە بارعان اكىمدەر وزدەرىن جارتى پاتشاداي سەزىنەدى. «اكىمدەر ينۆەستيتسيا تارتۋمەن اينالىسۋى كەرەك. كەيدە تەلەديدار قاراپ وتىرىپ, سىزدەردىڭ شەتەلدىك كاسىپكەرلەردى, ينۆەستورلاردى قالاي قابىلدايتىندارىڭىزدى كورەمىن. وزدەرىڭىز ۇستەلدىڭ باسىنا وتىرىپ الىپ, ينۆەستورلاردى ءۇش, ءتورت مەتر جەرگە وتىرعىزىپ, وزدەرىڭىزدى بەينە ءبىر كنيازدارداي سەزىنەسىزدەر!» دەپ دۇرسە قويا سويلەدى ق.توقاەۆ.
ول اكىمدەرگە لي كۋان يۋ-ءدىڭ «ءۇشىنشى الەمنەن بىرىنشىگە كوشۋ» اتتى كىتابىن وقۋعا كەڭەس بەردى. ول كىتاپتا اۆتور سينگاپۋرگە ينۆەستور تارتۋداعى ءوزىنىڭ ومىرلىك تاجىريبەسىمەن بولىسەدى. «سىزدەر ۇستەل باسىندا شالقايىپ وتىرماي, سول لي كۋان يۋ سياقتى جۇمىس ىستەۋلەرىڭىز كەرەك» دەپ ەسكەرتتى پرەزيدەنت.
«بولاشاق» 45 جاستاعىلارعا ارنالعان باعدارلاما ەمەس
مەملەكەت باسشىسى ءبىلىم جانە عىلىم, ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىكتەرىندەگى ۆيتسە-مينيستر دەڭگەيىندەگى ساياسي قىزمەتشىلەردىڭ جۇمىسىن دوعارىپ, «بولاشاق» باعدارلاماسىمەن شەتەلگە وقۋعا كەتكەنىن ابسۋردقا تەڭەدى. پرەزيدەنتكە جەتكەن اقپارات بويىنشا, قىزمەتكەرلەر ءوز باسشىسىنا كەلىپ: «مەن «بولاشاق» باعدارلاماسىنا ءوتتىم, وقۋعا جىبەرىڭىز» دەيدى ەكەن. «ولاردىڭ ورنى ءبىر جىلعا دەيىن ساقتالادى. ال ونىڭ ورنىنا جاڭا ۆيتسە-مينيسترلەردى ءبىر جىلعا تاعايىندايدى. انالار وقۋدان كەلگەنشە وتىرا تۇر دەگەندەي! بۇل ناعىز ابسۋرد قوي؟ سوندا قىزمەتكەرلەردىڭ ساباقتاستىعى, ينستيتۋتسيونالدىق جادى دەگەن قايدا؟ پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنە «بولاشاققا» قاتىستى تالاپتاردى وزگەرتۋگە تاپسىرما بەرەمىن. ساياسي قىزمەتشىلەر مەملەكەتتىڭ ەسەبىنەن ءبىلىمىن جەتىلدىرسىن دەگەن قايدان شىققان؟!. ولار ءوزىنىڭ بوس ۋاقىتىندا وقىسىن» دەدى ق.توقاەۆ.
ەڭبەك قۇقىقتارى باستى نازاردا بولۋى ءتيىس
پرەزيدەنت ەل ازاماتتاردىڭ ەڭبەك قۇقىقتارىن قورعاۋ ماسەلەلەرىنە ەرەكشە كوڭىل ءبولۋ قاجەتتىگىنە توقتالدى. 4 شىلدەدەگى اتىراۋداعى وقيعاعا وراي, ۇكىمەتكە وسى ماسەلەنىڭ انىق-قانىعىنا جەتىپ, شەشۋدى تاپسىرعانىن ءمالىم ەتتى. «اسقار ۇزاقبايۇلى, وسى جاعدايدى ەگجەي-تەگجەي زەرتتەڭىز, سونىڭ ىشىندە جۇمىسشىلاردىڭ ەڭبەك جاعدايى مەن جالاقىسىنا بايلانىستى ساراپتاما جاساڭىز. ەگەر ينۆەستورلارمەن جاسالعان كەلىسىمشارتتارعا وزگەرتۋلەر ەنگىزۋ قاجەت بولسا, بۇل ماسەلەنى كۇن تارتىبىندە ۇستاۋ قاجەت. ارينە, بۇل وڭاي شارۋا ەمەس, تۇسىنەمىن. دەگەنمەن, بۇل ماسەلەنى شەشۋ قاجەت. سەبەبى ۇلتتىق مۇددەلەردى قورعاۋ – بارلىق مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ باستى ماقساتى!» دەپ تۇيىندەدى ءسوزىن مەملەكەت باسشىسى.
سونىمەن قاتار, قازاقستاندىق ماماندار مەن جۇمىسشىلاردىڭ ءتيىستى بىلىكتىلىككە يە بولۋىنا, ولاردىڭ ەڭبەك ءتارتىبىن ساقتاۋىنا باسا نازار اۋدارۋ قاجەتتىگىن ەسكەرتتى.
قارىزدىق جۇكتەمەنى تومەندەتۋ – بىرجولعى شارا
حالىقتىڭ بەلگىلى ءبىر الەۋمەتتىك توپتارىنا قارىزدىق جۇكتەمەنى تومەندەتۋ شارالارى جونىندە ۇلتتىق بانكتىڭ توراعاسى ەربولات دوساەۆ باياندادى. ونىڭ مالىمەتى بويىنشا, مالىمەتتەر بازاسىن تەكسەرۋ جۇمىستارى اياقتالۋعا جاقىن. شىلدە ايىنىڭ سوڭىنا دەيىن پروبلەمالىق نەسيەلەر قورى بانكتەرمەن جانە شاعىن قارجىلىق ۇيىمدارمەن كەلىسىمدەرگە قول قويادى. ايىپپۇلدار مەن وسىمپۇلدارعا قاتىستى ماسەلە تامىز ايىنىڭ باسىنا دەيىن تولىق شەشىلەدى. «بۇل – بىرجولعى عانا شارا. الداعى ۋاقىتتا مۇنداي قادامعا بارا المايمىز. وعان قۇقىمىز دا جوق. سوندىقتان باستاعان ءىستى سوڭىنا دەيىن جەتكىزەيىك» دەدى قاسىم-جومارت توقاەۆ ۇلتتىق بانك توراعاسىنىڭ سوزىنە تۇسىنىك بەرىپ.
