ادام – ءوز ءومىرىنىڭ ساۋلەتشىسى. دارالار دا, قارالار دا, دانالار دا قوناق بولىپ وتەتىن مىنا دۇنيەدە اركىم ءوز ءومىر سوقپاعىن ءوزى سومدايدى. ونىڭ ءماندى دە, ءساندى, ماعىنالى دا, مازمۇندى بولۋى سول ءومىر يەسىنىڭ قارىمى مەن قاسيەتىنە بايلانىستى. قۇدىرەتتى تابيعات وسى ادامي قاسيەتتەرىن مول دارىتقان جانداردىڭ ءبىرى – قاشاندا اينالاسىنا, تەك مەيىرىمدىلىك شۋاعىن شاشىپ كەلە جاتقان عاپپاس (ەبەنعاپپاس) ەلەمەسۇلى احمەتوۆ.
ءوزىم سوڭعى ۋاقىتتا جيىرەك جۇزدەسىپ جۇرگەن, جالپى, جەتپىستىڭ جەلكەسىنە كوتەرىلگەن قازىنا جاسقا جەتكەن جانداردىڭ بۇگىنگى بيىككە شىعۋىنىڭ سىرى ەڭبەك پەن بىلىمگە دەگەن شەكسىز قۇشتارلىعى دەسەم قاتەلەسپەسپىن. ويتكەنى ءبارى دە جاستايىنان ارمان قۋىپ, جۇرەك قالاۋىمەن ماماندىق تاڭداي بىلگەندەر. بۇل ورتاڭعى بۋىننىڭ دا ومىردەن كورگەن قيىندىعى از بولمادى. بىراق ءدىلى مىقتى. باسىم كوبى – اقجاۋلىقتى اجەنىڭ الديىمەن تەربەلىپ, وت پەن وقتان ورالعان اكەنىڭ مەيىرىمىنەن گورى, اماناتىن كوپ تىڭداپ, اكە وسيەتىن ومىرلىك مۇرات ەتكەندەر. وزىم سوڭعى ۋاقىتتا جيىرەك جۇزدەسىپ جۇرگەن, جالپى, جەتپىستىڭ جەلكەسىنە كوتەرىلگەن قازىنا جاسقا جەتكەن جانداردىڭ بۇگىنگى بيىككە شىعۋىنىڭ سىرى ەڭبەك پەن بىلىمگە دەگەن شەكسىز قۇشتارلىعى دەسەم قاتەلەسپەسپىن. ويتكەنى ءبارى دە جاستايىنان ارمان قۋىپ, جۇرەك قالاۋىمەن ماماندىق تاڭداي بىلگەندەر. بۇل ورتاڭعى بۋىننىڭ دا ومىردەن كورگەن قيىندىعى از بولمادى. بىراق ءدىلى مىقتى. باسىم كوبى – اقجاۋلىقتى اجەنىڭ الديىمەن تەربەلىپ, وت پەن وقتان ورالعان اكەنىڭ مەيىرىمىنەن گورى, اماناتىن كوپ تىڭداپ, اكە وسيەتىن ومىرلىك مۇرات ەتكەندەر. ارنايى ءوزىم ىزدەپ كەلگەن ورتا بويلى قاعىلەز جانمەن جولىعىسا قالعان كىمدە-كىم, الدىمەن, ونىڭ ەرەكشە ءىلتيپاتىنا ريزا بولادى. ال ونىڭ سىرىن اڭگىمە بارىسىندا تەرەڭىرەك اڭعارعاندايمىن.عاپپاس احمەتوۆتىڭ قۇدىرەت بەرگەن ەكى قاسيەتى بار: ءبىرىنشىسى – تۋمىسىنان قوعامشىل, بەلسەندى ومىرلىك كوزقاراسىنىڭ ارقاسىندا ادامدارمەن قويان-قولتىق ارالاسا ءجۇرىپ, قاي ورتادا بولسىن ءتىل تابىسىپ كەتە بارۋى. ەكىنشى بويىنا دارىعان قاسيەتى – ءوزى تاڭداپ العان ماماندىعىنا اركەز ادال, ال قوعامدىق, مانساپتىق قىزمەتتىڭ قاي ساتىسىندا جۇرمەسىن حيرۋرگ-تراۆماتولوگتىڭ باستى مەديتسينالىق قۇرالى – نيكەلدى نەمەسە حروم قۇرىشتى سكالپەلدى بەرتىنگە دەيىن ۋىسىنان شىعارماۋى. سول قاسيەتىنىڭ ارقاسىندا ءالى دە پاراساتتىلىق پەن دانالىقتى قاجەت ەتەتىن قىزمەتتىڭ تۇتقاسىن ءتورتىنشى جىل ۇستاعان ول «ارداگەرلەر ۇيىمى» رەسپۋبليكالىق قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ قاتارىندا 28 مىڭداي زەينەتكەرى بار سارىارقا اۋداندىق فيليالىنىڭ توراعاسى, استانا قالاسىنداعى ارداگەرلەر كەڭەسى تورالقاسىنىڭ مۇشەسى. وسى توراعالىق قىزمەتتە دە ول «كەشەگى بابامىزبەن عانا ەمەس, بۇگىنگى باعامىزبەن, ەرتەڭگى شامامىزبەن دە ماقتانا الاتىن ۇلت بولۋدى ويلاۋىمىز كەرەك» دەگەن ەلباسىمىزدىڭ ەلگە قاراتا ايتقان تىلەگىن باسشىلىققا الىپ, ۇرپاقتار اراسىنداعى ساباقتاستى دامىتۋ ارقىلى جالپىۇلتتىق سانا-سەزىمدى بولاشاق مۇددەسىنە قىزمەت ەتۋگە قالىپتاستىرۋدى مۇرات تۇتقان. قۇندىلىقتاردى ناسيحاتتاۋ جولىندا ۇرپاقتار قاتىسۋىمەن اۋداندىق ارداگەرلەر ۇيىمىنىڭ ءتۇرلى كەزدەسۋلەرىن جۇيەلى ۇيىمداستىرىپ وتىرادى.ءومىر جولىن قانشاما پاراقتاساق تا, جاڭساقتىققا بوي الدىرماعان ىسپەتتى. ازاماتتىق پارىزى مەن قوعام الدىنداعى ءرولىن اركەز سىن سىناعىنان سىنىپتاي بۇلتارتپاي باقىلاپ وتىرۋى – عاپپاس احمەتوۆتى ءوزىنىڭ بۇگىنگى قازىنا جاسىنا ابىروي-اتاقتىڭ التىن بەسىگىندە تەربەتىپ الىپ كەلگەندەي.جەتى اعايىندىنىڭ ءتورتىنشىسى, ءوزى دە كوپبالالى ونىڭ وتباسى ىنتىماعى جاراسقان, ىرىسى تاسىعان اۋلەتتىڭ قاتارىندا. باۋىرلارىنىڭ ءبارى دە ۇيادان امان-ەسەن ۇشىپ, قوعامنان ءوز ورىندارىن تاپقان تاۋەلسىز ەلدىڭ ارقاسۇيەر ۇل-قىزدارى.ع.احمەتوۆ – وسى اقمولانىڭ ءتول تۋماسى, بەل بالاسى. دۇنيەگە كەلگەن اتاقونىسى شورتاندى اۋدانىنداعى جولىمبەت رۋدنيگى. بارشاعا ءمالىم وسى شاعىن اۋىل كەزىندە التىن وندىرەتىن كەن ورنى بولاتىن. كەزىندە قازاقتىڭ نەبىر «مەن» دەگەن ۇلدارى جان-جاقتان وسىندا جينالىپ, ەڭبەك ەتتى. سولاردىڭ ءبىرى – اكەسى ەلەمەس. ءوز زامانىنىڭ اعىمى, كۇنكورىستىڭ قامىمەن ەلەمەس احمەتوۆ وسى ءوڭىردىڭ بىرقاتار, باسقا دا ەلدى-مەكەندەرگە قونىس اۋدارىپ, اقىر سوڭىندا, اتاقونىسى ەرەيمەنتاۋعا ورالادى.ع.احمەتوۆ, ايتىپ وتكەنىمىزدەي, ءبىلىمدى دە وسى تىڭ ولكەلىك تسەلينوگراد قالاسىندا الىپ, بارلىق كۇش-قۋاتىن وسىنداعى قىزمەتىنە جۇمساپ كەلەدى. ەرەيمەنتاۋ اۋدانىنىڭ بلاگوداتنىي سەلوسىنداعى (بۇگىندە ولجاباي باتىر اۋىلى) ون ءبىر جىلدىق مەكتەپتى ءتامامداپ, تسەلينوگراد مەملەكەتتىك مەديتسينا ينستيتۋتىن, 1971 جىلى ەمدىك ءىس ءبولىمى بويىنشا اياقتاپ, دارىگەر-تراۆماتولوگ ماماندىعىن الىپ شىعادى. العاشقى ەڭبەك قادامىن فەلدشەر-تراۆماتولوگ, ودان سوڭ 1971-1977 جىلدارى تسەلينوگرادتىڭ 2-ءشى قالالىق اۋرۋحاناسىندا دارىگەر-تراۆماتولوگ بولدى. ال 1977 جىلدان 1986 جىلدارعا دەيىن تسەلينوگراد مەملەكەتتىك مەديتسينا ينستيتۋتىندا تراۆماتولوگيا, ورتوپەديا جانە اسكەري-دالا حيرۋرگياسى كافەدراسىنىڭ اسسيستەنتى قىزمەتىن اتقاردى, جوعارى ساناتتاعى حيرۋرگ-تراۆماتولوگ. بىراق ەمدىك قىزمەت كورسەتۋدەن ءبىر ءسات تە شەت قالعان ەمەس. پاپكاسى مەن سكالپەلى بويىنان تابىلاتىن.تىكەلەي دارىگەرلىك قىزمەتىمەن قوسا, تسەلينوگراد قالالىق مەديتسينا قىزمەتكەرلەرى كاسىپوداعىنىڭ توراعالىعى سەكىلدى قوعامدىق قىزمەتىن الا ءجۇردى.قىزىعىنان شىجىعى باسىم, ءومىر مەن ولىممەن تايتالاسا ءجۇرىپ, ءار سەكۋندى التىننان قىمبات وپەراتسيالىق زالداعى ارپالىستان بوساي قالعانداعى قالت ەتكەن ءار ءساتىن كاسىبي شەبەرلىگىن ۇشتاۋعا جۇمساۋدان ەرىنبەي-تالمايتىن, ىزدەنەتىن, بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋ ءۇشىن شەتەلدەرگە دە ساپار شەگەتىن. ەمدەلۋشىلەر دە, ارىپتەستەرى دا «التىن سكالپەلدى ورتوپەد-تراۆماتولوگ» دەپ ءوز باعالارىن بەرىپ تە قويعان كەزىندە. ءتىپتى, وبلىستاعى قول سۇيەگىنە وپەراتسيا جاسايتىن بىردەن-ءبىر بىلىكتى دە بىرەگەي مامان دەپ تانىلدى. تالاي جاننىڭ سالالى ساۋساقتارىن سكالپەلمەن جارا وتىرىپ, مىڭداعان جىپتەن دە نازىك تامىر تالشىقتارىن قايتا جالعاپ, سول زارداپ شەگۋشىنىڭ ومىرگە دەگەن قۇلشىنىسىن وياتتى, ءتىپتى, اسىراۋشى رەتىندەگى تىرلىك-قارەكەتىنە ارالاسۋىنا مۇمكىندىك بەردى.بۇعان قوسا باسپا بەتتەرىندە عىلىمي تاقىرىپتا قانشاما ماقالالارى جاريالانىپ, ءوزى كورىپ, كوڭىلىنە توقىعاندى كادەگە جاراتۋ ءۇشىن اسا قۇندى 5 جاڭاشىل ۇسىنىس جاسايدى. بۇل كۇن سايىنعى مەديتسينالىق تىرلىك-تاۋقىمەتتى كوزىمەن كورىپ, قولىمەن ۇستاپ سول جولدا شەبەرلىگىن ۇشتاي ءىس-ارەكەت ەتىپ جۇرگەن تاجىريبەلى دارىگەردىڭ يگىلىككە قوسقان قۇندى دا, باعا جەتپەس زور ۇلەسى دەپ باعالاندى.جاڭاشىلدىعىنىڭ تاماشا ءبىر جەتىستىگى رەتىندە, استانادا 2007 جىلى ادىستەمەلىك ورتالىقتىڭ اشىلۋىنا ناقتىلى مۇرىندىق بولدى. قاشاندا بولماسىن, قاي جاستا دا بولماسىن ۇنەمى ىزدەنىستە جۇرەتىن پراكتيك دارىگەر, جوعارعى ساناتتاعى تراۆماتولوگ اقش-قا كاسىبي شەبەرلىگىن كوتەرۋ ماقساتىندا ىسساپارمەن بارىپ, ودان ۇلكەن وي قۇشاعىندا ورالادى. ەلگە جەتكەن سوڭ, «نار تاۋەكەل» دەپ مەديتسينالىق جاڭا جوباسىمەن قالالىق اكىمدىكپەن بولىسەدى. كوپ ۇزاماي استانا قالالىق اكىمدىگىنىڭ قولداۋىمەن وقىتۋ-كلينيكالىق ورتالىعى اشىلادى دا, ديرەكتور بوپ ع.احمەتوۆ تاعايىندالادى. ءوزارا تاجىريبە الماسۋ اياسىندا شەت ەلدەرمەن بايلانىس ورناتىپ, سولاردىڭ كاسىبي ماماندارىنىڭ كومەگىنە جۇگىنە قاز تۇرعان بۇل ورتالىق بۇگىندە بەكەم قالىپتاسىپ, حالىققا مەديتسينالىق قىزمەت كورسەتۋدىڭ بەدەلدى تىرەك ۇيىمىنا اينالدى. ورتالىقتىڭ ماقساتى – قولدارىندا ديپلومى بار ورتا بۋىن مەديتسينا قىزمەتكەرلەرىنىڭ بىلىكتىلىگىن ودان ءارى كوتەرە ءتۇسۋ. ورتالىقتا قالامىزدىڭ بارلىق ەمدەۋ-ساۋىقتىرۋ ورىندارىنىڭ مەديتسينالىق قىزمەتكەرلەرى تاجىريبە جيناقتاپ, جوعارى دەڭگەيدەگى بىلىكتىلىك سىناعىنان ءوتىپ جاتىر. بۇل – ولار ءۇشىن دە مەرەي. رەسپۋبليكاداعى باستى وقىتۋ-كلينيكالىق ورتالىعىنا اينالعان ونىڭ باستاۋىندا تۇرىپ, نەگىزىن ءوز قولىمەن قالاعانىن اركەز ماقتان تۇتادى. ەل ساۋلىعىنىڭ قامىن جەگەن تىنىمسىز جانداردىڭ بىرىنەن سانالاتىن, بار عۇمىرى, ءبىلىم مەن كۇش-جىگەرىن سول جولدا جۇمساپ كەلگەن ع.احمەتوۆتىڭ بۇل ەڭبەگىن ەكىنىڭ ءبىرى بىلە بەرمەۋى دە مۇمكىن. دارىگەر – ول ادام جانىنىڭ اراشاشىسى, كۇن-ءتۇن دەمەي كۇزەتتە تۇراتىن ساقشى-سولداتى. سول قاربالاسى قىزۋ جىلداردا جوعارى ساناتتاعى حيرۋرگ-ورتوپەدتىڭ كۇندىز ءار سىرقاتتىڭ جان جاراسىن ەمدەپ, قاداعالاپ وتىرعانىن, تۇنگى كەزەكشىلىكتە تەلەفون قوڭىراۋىمەن ورە تۇرىپ, ويدا-جوقتا كەز كەلگەن ساتتە بەينەتكە تاپ بولعان جاندى اجالدىڭ تىرناعىنان سۋىرىپ الۋداعى جانتالاسقان ارپالىسى وڭاي بولماعانىن جاقسى سەزىنەمىز. وسىلايشا ارىنا دا, گيپپوكرات انتىمەن سكالپەلدى قولىنا العان دارىگەرلىك انتىنا دا داق تۇسىرمەگەن ول, ەندىگى جيناقتاعان مول تاجىريبەسىن جاس ۇرپاققا دارىتۋ ماقساتىندا كادرلار دايىنداۋ ىسىنە قالاي ارالاسىپ كەتكەنىن دە بايقاماي قالعانىمەن, مەديتسينا مەكەمەسىن باسقارۋ جولىندا جيىرما جىلداي قىزمەت ەتتى. 1986-2005 جىلدار ارالىعىندا تسەلينوگراد مەديتسينا ۋچيليششەسىن (1994 جىلدان كوللەدج) باسقاردى. ونىڭ قانشاما تۇلەكتەرى بۇگىندە ەلىمىز عانا ەمەس, شەت ەلدەردەگى ماڭدايالدى مەديتسينا ورتالىقتارى مەن كلينيكالارىندا ابىرويمەن قىزمەت ەتۋدە. وسى جىلدارداعى ۇيادان ۇشىرعان شاكىرتتەرىن اتاپ شىعۋدىڭ ءوزى مۇمكىن ەمەس. باستىسى, ولاردىڭ ءبارى دە ۇستاز ءدارىسىن بويىنا دارىتىپ, باستى بايلىق ادامعا قىزمەت ەتۋدە.اڭگىمەنىڭ ءتۇپ توركىنى قىزمەت, تەك قىزمەت جايلى بوپ وتىرعان اراكىدىكتە ونىڭ اۋلەتى, وتباسى جايلى دا سۇراپ قالدىق. سوندا ءبىر بايقاعانىم, «جانى بوتاداي نازىك» پە ەكەن دەدىك. اناسى بيبىعايشا جاستاي دۇنيەدەن وزىپ, ەڭ كەنجەسى ون ەكى جاسىندا قالعان. ءوزى ينستيتۋتتىڭ ستۋدەنتى ول اناسىن جوقتاعانى سونشا ايعا جۋىق باسىن كوتەرە الماي, ءتىپتى, ينستيتۋتتان شىعىپ كەتۋ قاۋپى دە بولادى. اۋپىرىمدەپ ءجۇرىپ ەسىن جيسا كەرەك. سودان بەرى اۋىل بالاسى ءومىردىڭ قانداي قيىندىعى بولماسىن جەڭە ءبىلىپ, تەك العا ۇمتىلىپ, ءار جەتىستىگىن ەل يگىلىگىنە ارناپ كەلەدى.وتباسىلىق باقىتى دا باياندى. ستۋدەنتتىك ءان-جىرلارىن بىرگە شىرقاعان جارى ساۋلە قاراعاندىنىڭ قىزى بولعانىمەن, ونىمەن قول ۇستاسىپ بۇرىنعى تسەلينوگراد, قازىرگى اقمولادا تۇراقتاپ قالعان. ەڭبەك كىتاپشاسىندا دا ءبىر-اق جازۋ بار. ياعني, «استانا قالاسىنداعى №3 مەكتەپ-گيمنازياسىندا كۇنى بۇگىنگە دەيىن فرانتسۋز ءتىلىنىڭ مامانى». جۇپتارى جاراسقان ولار بەس بالا – دانا, دانيار, جانار, دينا جانە ينارا اتتى ۇل-قىز تاربيەلەپ ءوسىردى, جوعارى ءبىلىم بەردى. ءبارى ومىردەن ءوز ورىندارىن تاپقان, قارجىگەر, دارىگەر-عالىم, قازاق جانە فرانتسۋز ءتىلىنىڭ مامانى, ايتيشنيك (IT), حالىقارالىق زاڭگەر. ولاردان التى نەمەرە ءسۇيىپ وتىر.ەڭبەگى اتاۋسىز قالماعان. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ, ءبىلىم بەرۋ ىستەرىنىڭ ۇزدىگى, «ەرەن ەڭبەگى ءۇشىن», «ەڭبەك ارداگەرى» جانە باسقا دا بىرقاتار مەملەكەتتىك ماراپات يەگەرى.عاپپاس احمەتوۆتىڭ ايشىقتى ءومىر جولى قۇس ىزىندەي ايقىن, كۇننىڭ جەرگە تۇسكەن ساۋلەسىندەي ءتۇپ-ءتۇزۋ ءارى كوز قاريلىقتاي سان الۋان تۇسپەن شاعىلىسا جارقىرايدى. ونىڭ بويىنداعى قوس قاسيەتى ءبىر ارناعا توعىسىپ, ادامدى سۇيۋمەن تۇيىقتالعان. ولاي دەيتىنىمىز, ول قوعامدىق قىزمەتتە دە, تىكەلەي ەمدىك ىسىندە دە, تەك ادامدى سۇيە وتىرىپ قىزمەت جاساپ كەلدى. بىرىندە ادامنىڭ جان جاراسىن جازسا, ەكىنشىسىندە رۋحاني دۇنيەسىن بايىتا وتىرىپ, تاۋەلسىز قازاق ەلىنىڭ ىرگەتاسىن قالاۋدا ەرىك-جىگەرىن رۋحتاندىرا وتىرىپ, جۇرەكتەرگە سوزبەن دە, ەممەن دە جول تاپقان. ومىر باقي ادامي سىيلاستىقتىڭ وسى التىن ارقاۋىن ۇستانعان عاپپاس احمەتوۆ ءالى دە سول دارا دا, دانا جولمەن كەلە جاتىر.
مايرا شوكەن
