استانادا بىلتىر 3 ملن شارشى مەترگە جۋىق تۇرعىن ءۇي پايدالانۋعا بەرىلدى. بيىلعى جوسپار بويىنشا 3,5 ملن شارشى مەترگە جۋىق باسپانا سالىنادى. 2024 جىلى دا وسى كولەمدە تۇرعىن ۇيلەر تاپسىرىلادى. ودان ارعى جىلدارداعى قۇرىلىس كولەمى حالىقتىڭ كوشى-قون پروتسەسىنە بايلانىستى وزگەرىپ وتىرادى. دەمەك, حالىق سانى وسكەن سايىن سالىناتىن ۇيلەر سانى دا كوبەيە بەرەدى. قالا باسشىلىعى ازىرشە حالىق سانىنا شەكتەۋ قويماي وتىر.
تۇرعىن ءۇي كەزەگىندە قانشا ادام بار؟
قازىر قالادا تۇرعىن ءۇيدىڭ كەزەگىندە 50 مىڭنان اسا وتباسى تۇر. سونىڭ ىشىندە ەرەكشە قاجەتتىلىگى بار بالالاردى ءوسىرىپ وتىرعان وتباسىلاردى جانە كوپبالالى وتباسىلاردى قوسا العاندا بارلىعى 12 ساناتقا كىرەتىن ازاماتتار بار. بۇل ماسەلەنى تۇپكىلىكتى شەشۋ ماقساتىندا اكىمدىك بيىل 6 مىڭعا جۋىق الەۋمەتتىك جەڭىلدىكپەن بەرىلەتىن پاتەرلەر سالۋدى, سونداي-اق 16 ۇلەستىك قۇرىلىس نىساندارىن سالىپ ءبىتىرۋدى جوسپارعا ەنگىزگەن. 6 مىڭعا جۋىق پاتەردىڭ جارتىسى تۇرعىن ءۇي كەزەگىندە تۇرعاندارعا, ال جارتىسى يپوتەكاعا بەرىلەدى.
ەلورداداعى وتكىر ماسەلەنىڭ ءبىرى – قۇرىلىسى توقتاپ قالعان تۇرعىن ۇيلەردىڭ ۇلەسكەرلەرىنىڭ ۇزاق ۋاقىت پاتەرىن الا الماۋى. ءبىر كەزدەرى ۇلەسكەرلەردىڭ سانى 16 مىڭ ادامعا جەتكەن, قازىر 4 مىڭدى قۇرايدى. مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسىنا سايكەس, اكىمدىك بۇل ماسەلەنى جىل اياعىنا دەيىن شەشۋگە ءتيىس. استانا اكىمى جەڭىس قاسىمبەك ۇلەسكەرلەرمەن ۇنەمى كەزدەسىپ, ولاردىڭ بارلىق ماسەلەسىن اشىق تالقىلايدى. سول كەزدەسۋلەرىن قالا باسشىسى كۇن سايىن الەۋمەتتىك جەلىلەردەگى پاراقشاسىندا ءبولىسىپ وتىرادى. ماسەلەن, جەڭىس قاسىمبەك بيىل 26 قىركۇيەكتە Facebook-تەگى پاراقشاسىندا مىناداي اقپارات جاريالادى:
«قالادا رەسمي تۇردە قۇرىلىسى ۇزاققا سوزىلعان دەپ تانىلماعان بىرقاتار پروبلەمالى ءۇي بار. سول ۇيلەر بويىنشا جۇمىس جۇرگىزىپ جاتىرمىز. مىسالى, «سوفيا» تۇرعىن ءۇي كەشەنىنىڭ سالىمشىلارى باسپانا كىلتىن 2021 جىلى الۋى ءتيىس ەدى. الايدا ولار ءالى كۇنگە دەيىن ءوز پاتەرىنە كىرە الماي ءجۇر. سەبەبى نىساندا قۇرىلىس قارقىنى باياۋ ءجۇرىپ جاتقانى بايقالدى, تۇراقتى ينجەنەرلىك جەلىلەرى بولمادى, ليفت ورناتۋ جۇمىسى ءالى اياقتالعان جوق. اكىمدىك ءۇيدىڭ قۇرىلىسىن اياقتاۋ ءۇشىن كومەك كورسەتەدى. ناقتى ايتساق, كارىز, سۋ قۇبىرىن ورناتۋ, اباتتاندىرۋ, كوگالداندىرۋ جانە تاعى باسقا جۇمىستاردى قولعا الامىز».
سونداي-اق اكىم قىلمىستىق قۋدالاۋ ورگاندارى «اسكەر-1», «اسكەر-2», «R-Club», «R-Club De Luxe», «اقتاۋ سيتي», «قازانات-2», «ورداباسى», «وازيس» تۇرعىن ءۇي كەشەندەرى بويىنشا ۇلەسكەرلەردىڭ بىرنەشە رەت بەرگەن ءوتىنىشى نەگىزىندە سوتقا دەيىنگى تەرگەپ-تەكسەرۋ جونىندە ءىس-شارالاردى جۇرگىزىپ جاتقانىن جازدى. ەڭ باستىسى, قالاداعى 32 نىساننىڭ قۇرىلىسى اياقتالىپ, ۇلەسكەرلەر جەلتوقسان ايىنىڭ سوڭىنا دەيىن پاتەر كىلتىن قولىنا الادى.
ۇلەسكەرلەرمەن كەزدەسۋدە قالا اكىمى بيىل قۇرىلىسى ۇزاققا سوزىلعان 30 تۇرعىن ءۇي كەشەنىنىڭ قۇرىلىسى اياقتالاتىنىن مالىمدەگەنىن بىلەمىز. ولاردىڭ ءبىر بولىگىنىڭ قۇرىلىسى قازىردىڭ وزىندە اياقتالعان. ويتكەنى ۇلەستىك قۇرىلىس نىساندارى بويىنشا قادامدىق ءىس-شارالار جوسپارى بار. قۇرىلىسى ۇزاققا سوزىلعان نىسانداردىڭ اياقتالۋىن مەملەكەت باسشىسىنىڭ ءوزى تىكەلەي باقىلاۋىنا العان.
ساناتتار تىزبەسى كەڭەيدى
وتكەن اپتادا ءماجىلىس دەپۋتاتتارى تۇرعىن ءۇي ساياساتىن رەفورمالاۋ ماسەلەلەرى تۋرالى زاڭ جوباسىن ءبىرىنشى وقىلىمدا ماقۇلدادى. زاڭ جوباسىندا حالىقتىڭ الەۋمەتتىك جاعىنان وسال توپتارىنا جانە اسكەري قىزمەتشىلەرگە باسپانا بەرۋگە ەرەكشە نازار اۋدارىلعان. ءماجىلىس دەپۋتاتى ۇلىقبەك تۇماشينوۆ بۇل جاڭالىقتى بىلاي ءتۇسىندىرىپ بەردى:
«زاڭ جوباسىندا اكىمدىكتەردىڭ جاڭا قىزمەتى ەنگىزىلدى. ول – 1 جىل ىشىندە اسكەري قىزمەت اتقارۋ, قۇقىقتىق ءتارتىپتى قورعاۋ كەزىندە, سونداي-اق ادام ءومىرىن قۇتقارۋ كەزىندە قازا تاپقان ادامداردىڭ وتباسىنا باسپانا بەرۋگە قاتىستى وزگەرىس».
استاناعا جىل سايىن 50-60 مىڭعا جۋىق وتباسى كوشىپ كەلەدى. سول سەبەپتەن تۇرعىن ءۇي ساتىپ الۋعا سۇرانىس ازايادى دەپ ويلامايمىن. كەرىسىنشە, باعاعا كەرى اسەرى بار. دامىعان مەملەكەتتەردە بۇل ماسەلە ەكونوميكالىق جولمەن شەكتەلەدى. سۋ, جەر تاپشىلىعى بولسا, ءۇيدىڭ باعاسى وسەدى. اۋىلداعى, كىشى قالالارداعى ءۇيدىڭ باعاسىن قولجەتىمدى ەتىپ, حالىقتىڭ قالاعا كوشۋىن ەكونوميكالىق جولمەن شەكتەيدى
وسى زاڭ جوباسىن تالقىلاۋ بارىسىندا دەپۋتاتتار مەملەكەتتىك تۇرعىن ءۇي قورىنان باسپانا الۋعا قۇقىعى بار ادامدار ساناتىنىڭ تىزبەسىن كەڭەيتتى. زاڭ قابىلدانعان سوڭ, ەرەكشە قاجەتتىلىگى بار بالا تاربيەلەپ وتىرعان وتباسىلار جانە ءى, ءىى توپتاعى مۇگەدەكتىگى بار جاندار تۇرعىن ءۇي قورىنان باسپانا الا الادى. سونىمەن قاتار الداعى ۋاقىتتا حالىقتىڭ الەۋمەتتىك جاعىنان وسال توپتارىنا كىرەتىن ازاماتتار ساتىپ الۋ قۇقىعىنسىز جالعا بەرىلەتىن تۇرعىن ءۇيدى جەكەشەلەندىرۋگە مۇمكىندىككە يە بولادى.
ونەركاسىپ جانە قۇرىلىس ءمينيسترى قانات شارلاپاەۆ زاڭ جوباسى اياسىندا جالعا بەرىلگەن پاتەرلەردى جەكەشەلەندىرۋ قاراستىرىلىپ وتىرعانىن ءتۇسىندىرىپ بەردى.
«ءبىز اكىمدىكتەن پاتەردى جالعا العان ادامدارعا باسپانانى ساتىپ الۋ قۇقىعىن بەرۋ اقىلعا قونىمدى ءىس-شارا دەپ ويلايمىز. وكىنىشكە قاراي, پاتەرلەردى جالعا بەرۋ ۇزاققا سوزىلىپ كەتتى. ادامدار بۇل پاتەرلەردەن كوشپەيدى. بۇل – وزىنە جەكە پاتەر ساتىپ الۋعا مۇمكىندىگى جوق الەۋمەتتىك وسال توپ وكىلدەرى. ءبىز پاتەردە تۇرۋ ۋاقىتىن ەسكەرىپ, ساتىپ الۋ ەرەجەسىن قاراستىرىپ جاتىرمىز. ەگەر ادام پاتەردە 5 جىل تۇرسا, باسپانا ساتىپ الۋعا قۇقىعى بار دەگەن نورمانى ەنگىزەمىز» دەدى مينيستر ءماجىلىس دالىزىندە.
ول جالعا بەرىلگەن پاتەرلەر قانشاعا ساتىلاتىنى دا ماڭىزدى ەكەنىن ايتتى.
«پاتەر باعاسى دا ماڭىزدى ەلەمەنت سانالادى. ولاردىڭ پاتەردى نارىقتاعى باعامەن ساتىپ الا المايتىنى تۇسىنىكتى. سوندىقتان قازىر بالانس قۇنى بويىنشا ساتىپ الۋعا مۇمكىندىك بەرۋ تۋرالى پىكىرتالاس ءجۇرىپ جاتىر» دەدى قانات شارلاپاەۆ.
اپاتتى جاعدايداعى تۇرعىن ءۇيدىڭ ورنىنا بەرىلگەن باسپانانى دا جەكەشەلەندىرۋگە قۇقىق بەرەتىن نورما وسى زاڭ جوباسىندا بار. دەپۋتاتتار تۇرعىن ءۇي كەزەگى مەن باسپانا بولۋگە قاتىستى وزەكتى ماسەلەلەردى ءادىل, جەدەل شەشۋ ماقساتىمەن «وتباسى بانك» دامۋ ينستيتۋتىن قۇرۋدى ۇسىندى. ول ينستيتۋت ەلىمىز بويىنشا تۇرعىن ۇيلەردى ەسەپكە الۋدى جانە ءبولۋدى جۇزەگە اسىرادى. دەمەك, بولاشاقتا بۇل ماسەلە جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگانداردان جاڭا ينستيتۋتتىڭ قۇزىرىنا بەرىلەدى دەگەن ءسوز. «وتباسى بانكتىڭ» تۇرعىن ۇيمەن قامتاماسىز ەتۋ ورتالىعىنا, قانداي دا ءبىر ساناتقا جاتاتىنىنا قاراماستان, تۇرعىن ۇيگە مۇقتاج بارلىق ازامات كەزەككە تۇرا الادى. ءاربىر ءوتىنىم ءۇشىن كىرىستى, مۇلىك پەن اكتيۆتى انىقتايتىن وتباسىنىڭ تسيفرلىق پورترەتى جاسالادى. بۇل ازاماتتىڭ وتباسى جاعدايىنىڭ بارلىق سيپاتتاماسىن انىقتاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
سونداي-اق ۇسىنىلىپ وتىرعان جاڭا مودەلگە سايكەس, تۇرعىن ءۇيدى ءبولۋ ازاماتتاردىڭ ەسەپكە تۇرعان كۇنىنە جانە تابىس دەڭگەيىنە بايلانىستى ىسكە اسادى. ياعني تۇرعىن ءۇيدى ەسەپكە تۇرعان كۇنىنە بايلانىستى ءبولۋ, بارلىق مۇقتاج ازاماتتى ءادىل تۇردە قامتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى دەيدى زاڭ جوباسىن دايىنداۋشىلار. سونداي-اق تابىس دەڭگەيىنە بايلانىستى قازاقستاندىقتاردىڭ جالداۋ اقىسىن سۋبسيديالاۋ, ارەندالىق تۇرعىن ءۇي نەمەسە جەڭىلدەتىلگەن يپوتەكالىق قارىز (جىلدىق مولشەرلەمە 2-5 پايىز مولشەرىندە) تۇرىندە مەملەكەتتىك قولداۋ ءىس-شارالارى كورسەتىلەدى. بۇعان قوسا, ازاماتتاردى تۇرعىن ءۇي كەزەگىنە قويۋ كەزىندە نەگىزگى تالاپتاردىڭ ءبىرى – مەنشىگىندە باسپانا بولماۋى كەرەك.
رەسمي مالىمەت بويىنشا ءبۇگىنگى تاڭدا قازاقستاندا باسپاناعا الۋعا مۇقتاج 646 مىڭعا جۋىق ادام كەزەكتە تۇر. سونىڭ ىشىندە 250 مىڭى – الەۋمەتتىك احۋالى تومەن وتباسى. ءماجىلىستىڭ جالپى وتىرىسىنان كەيىن جۋرناليستەردىڭ ساۋالدارىنا جاۋاپ بەرگەن ونەركاسىپ جانە قۇرىلىس ءمينيسترى قانات شارلاپاەۆ بۇل ماسەلەنى بىلايشا ءتۇسىندىردى:
«ءۇي الۋعا كەزەكتە تۇرعاندار وتە كوپ. قازىر باسپانا كەزەگىندە 646 مىڭ ادام تۇر. بىرىنشىدەن, كەزەكتە تۇرعانداردى تەكسەرۋ بىزگە دۇرىس مالىمەت الۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. ەكىنشىدەن, ءبىز الەۋمەتتىك وسال توپتارعا نازار اۋدارساق, وندا باسپانا كەزەگىندە 250 مىڭنان استام ادامنىڭ تۇرعانىن كورۋگە بولادى. 600 مىڭ ادام ەمەس. ياعني 250 مىڭ (تۇرمىسى تومەن) ادام».
ءلاززات يبراگيموۆا («وتباسى بانك» ءتورايىمى) بۇل ماسەلە بويىنشا پىكىر ءبىلدىرىپ, ءبىز جىل سايىن 25 مىڭ ادامدى باسپانامەن قامتاماسىز ەتە الامىز دەدى. ءبىز شەشىمىن تاپپاعان ماسەلەمەن بەتپە-بەت كەلىپ وتىرمىز. قازىر مەملەكەت «قازاقستاننىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە تۇرعىن ءۇي ساياساتىن رەفورمالاۋ ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭ جوباسى ارقىلى پروتسەستى تەزدەتۋدى كوزدەپ وتىر. مىسالى, اكىمدىك الەۋمەتتىك توپتارعا تۇرعىن ءۇي سالعاندا قۇرىلىس تسيكلى 24 ايعا سوزىلادى, ال ء(ۇيدى) ساتىپ الۋ (قۇقىعىن بەرۋ) الەۋمەتتىك وسال توپتارعا تۇرعىن ءۇي قورىن تەز قالىپتاستىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
استانادا باسپانا ارزان با, قىمبات پا؟
قازىر مۇنداي سۇراقتى كەز كەلگەن ادامعا قويساڭىز: «ارينە, قىمبات» دەگەن جاۋاپ الاسىز. بۇعان كوز جەتكىزۋ ءۇشىن پاتەر ساتاتىن اگەنتتىكتەردىڭ سايتىنا كىرسەڭىز: «استانادا جاڭادان سالىنعان تۇرعىن ءۇي كەشەنىندەگى باسپانانىڭ ءبىر شارشى مەترى 588,8 مىڭ تەڭگەگە ساتىلادى» دەگەن حابارلاندىرۋلاردى وقيسىز. استانادا جاڭا ءۇيدىڭ ءار شارشى مەترىنىڭ ورتاشا قۇنى – 588,8 مىڭ تەڭگە, ال الماتىدا – 581 مىڭ تەڭگە, شىمكەنتتە – 435,9 مىڭ تەڭگە. قازاقستاندا قىركۇيەك ايىندا ءبىرىنشى نارىقتاعى ۇيلەر قۇنىنىڭ ءار شارشى مەترى ورتاشا ەسەپپەن 495,3 مىڭ تەڭگەنى قۇرادى. بۇل كورسەتكىشتى 2022 جىلدىڭ سايكەس كەزەڭىمەن سالىستىرساق, 5,1 پايىزعا قىمبات. ەكىنشى نارىقتاعى ۇيلەرگە (ەسكى ۇيلەر) كەلسەك, ءبىر جىلدا ەلورداداعى باسپانا 12,3 پايىزعا ارزانداعان, ياعني ءار شارشى مەتردىڭ قۇنى – 566,7 مىڭ تەڭگە. سالىستىرىپ قاراساق, الماتىدا بۇل كورسەتكىش 601,4 مىڭ تەڭگەنى قۇرايدى.
جاز ايلارىندا, اسىرەسە تامىزدا استانالىقتار ءبىر بولمەلى پاتەرلەردى بەلسەندى تۇردە ساتىپ العانى ءمالىم. ۇلتتىق ستاتيستيكا بيۋروسى تاراتقان اقپاراتقا سۇيەنسەك, استانا باسپانا نارىعىندا ءداستۇرلى كوشباسشى الماتىنى باسىپ وزدى. ناقتى مىسال كەلتىرسەك, 2023 جىلدىڭ شىلدە ايىندا استانادا ءۇيىن ساتقان جانە ساتىپ العان ادامداردىڭ اراسىنداعى 6675 كەلىسىم تىركەلگەن. بۇل ماۋسىم ايىمەن سالىستىرساق 47,6 پايىزعا كوپ. 6675 كەلىسىمنىڭ 3028-ءى 1 بولمەلى پاتەرلەردى ساتىپ الۋعا قاتىستى جاسالعان.
ساراپشى ماماندار باسپانا باعاسى جىل سوڭىنا دەيىن 15-20 پايىزعا قىمباتتاۋى مۇمكىن دەگەن بولجام ايتۋدا. استانادا سوڭعى 3 جىلدا ينفراقۇرىلىمنىڭ تۇرعىن ءۇي قارقىنىنا ىلەسە الماعانى راس. «قازاقستان قۇرىلىسشىلار وداعى» استانا قالالىق فيليالىنىڭ ديرەكتورى ۆياچەسلاۆ لازارەۆ باس قالادا باسپاناعا دەگەن سۇرانىس ازاياتىنىنا نەگىز جوعىن ايتادى.
«استاناعا جىل سايىن 50-60 مىڭعا جۋىق وتباسى كوشىپ كەلەدى. سول سەبەپتەن تۇرعىن ءۇي ساتىپ الۋعا سۇرانىس ازايادى دەپ ويلامايمىن. كەرىسىنشە, باعاعا كەرى اسەرى بار. دامىعان مەملەكەتتەردە بۇل ماسەلە ەكونوميكالىق جولمەن شەكتەلەدى. سۋ, جەر تاپشىلىعى بولسا, ءۇيدىڭ باعاسى وسەدى. اۋىلداعى, كىشى قالالارداعى ءۇيدىڭ باعاسىن قولجەتىمدى ەتىپ, حالىقتىڭ قالاعا كوشۋىن ەكونوميكالىق جولمەن شەكتەيدى» دەيدى ول.
