ەلوردا كوشەلەرىندە «سەرگەك» فوتوبەينە فيكساتسيالاۋ جۇيەسى ەنگىزىلگەنىنە جىلعا جۋىق ۋاقىت بولىپ قالدى. ناتيجەسىندە جەلمەن جارىسقان «شۋماحەر» جۇرگىزۋشىلەر ءبىر-ەكى ايىپپۇلدان كەيىن سابالارىنا ءتۇسىپ, جول ەرەجەسىنە باعىنا باستادى. جاڭا قۇرىلعى ىسكە قوسىلعالى بەرى باس قالامىزدا جول اپاتتار سانى دا ەداۋىر ازايعانى بايقالادى.
ماتەريالىمىزدىڭ نەگىزگى بولىگىنە وتپەس بۇرىن جىلدامدىق ولشەيتىن قۇرىلعىنىڭ شىعۋ تاريحىنا توقتالىپ وتەيىك. بۇل قۇرىلعىنى العاش رەت نيدەرلاند ەلىنىڭ ايگىلى اۆتوشاباندوزى موريس گەتسونيدەس ويلاپ تاۋىپتى. ونى جاتتىعۋ بارىسىندا جۇرگىزۋ جىلدامدىعىن ارتتىرۋ ءۇشىن قولدانعان ەكەن. اۆتوكولىك جارىسىندا ايتارلىقتاي جەتىستىكتەرگە جەتپەگەنمەن, وسى ونەرتابىسى ارقىلى جاڭا كاسىپتىڭ كوزىن تاپقان. اتالعان اپپاراتتى دامىتۋ ءۇشىن 1958 جىلى ءوزىنىڭ كومپانياسىن قۇرىپتى. ۋاقىت وتە كەلە موريس گەتسونيدەس تۋىندىسى ءتۇرلى ەلدەردە دامىپ, تەك جىلدامدىقتى عانا ەمەس, ءتۇرلى زاڭ بۇزۋشىلىقتاردى انىقتايتىن دەڭگەيگە جەتتى.
«سەرگەك» ءبىزدىڭ ەلدە وتكەن جىلدىڭ 15 قىركۇيەگىندە قوسىلىپ, جول ءتارتىبىن بۇزعان جۇرگىزۋشىلەردى جاۋاپكەرشىلىككە تارتا باستادى. ەڭ الدىمەن جىلدامدىق رەجيمىن شامادان تىس اسىرىپ, قوعامدىق كولىك قوزعالاتىن جولاقپەن جۇرگەن (Bus Lane اۆتوبۋس جولى) نەمەسە توقتاۋ سىزىعىن كەسىپ وتكەن ماسەلەلەردى قاراستىرادى. بۇعان قوسا, ۇساق ەرەجە بۇزۋشىلىقتار دا نازاردان تىس قالمايدى.
وتكەن جىلى ەلوردا اۋماعىنداعى كوشە قيىلىستارىندا, قالانىڭ سىزىقتىق ايماقتارىندا, سول سياقتى ويىن-ساۋىق ورتالىقتارى, تەاتر, سپورت الاڭدارى, مۋزەي سەكىلدى جۇرت كوبىرەك جينالاتىن جەرلەردە 13000 كامەرا قولدانىسقا ەنەتىنى بەلگىلى بولدى. ال 24 ساعات بويى توقتاۋسىز جۇمىس ىستەپ تۇرعان اپپاراتتاردان تۇسكەن بەينەماتەريالدار تىرشىلىك قىزمەتىن كەشەندى قامتاماسىز ەتۋ جۇيەسى مەن استانا قالاسى ىشكى ىستەر دەپارتامەنتى جەدەل باسقارۋ ورتالىعىنا قاراستى احۋالدىق ورتالىقتىڭ باقىلاۋىنا جىبەرىلەدى.
ءبىر ايتا كەتەرلىگى, اتالعان كامەرالار ورناتىلاتىن ورىنداردى اكىمشىلىك پوليتسيا باسقارماسى مەن جەرگىلىكتى پوليتسيا قىزمەتكەرلەرى بىرلەسە وتىرىپ زەرتتەگەن.
سونىمەن قاتار, قالالىق اكىمدىك جۇمىستارىنىڭ باسىم بولىگى بالالاردىڭ قاۋىپسىزدىگىنە ارنالعان. وسىعان بايلانىستى وقۋ مەكەمەلەرى مەن بالاباقشالارعا جاقىن تۇستاعى كولىك قوزعالىسىنىڭ جىلدامدىعى 40 كم/ساع-قا دەيىن شەكتەلگەنىن ەسكەرە كەتكەن ءجون. سەبەبى بۇل جەر تەلىمدەرى سۋرەت جانە بەينە جازۋ جۇيەلەرىنىڭ نازارىنا ەرەكشە الىنعان.
ءتارتىپ ساقشىلارىنا ارتىلار جۇك اۋىر
باس قالادا ءتارتىپ قاتاڭ. جوعارىدا اتى اتالعان «سەرگەك» پەن جىلدامدىقتى انىقتاۋعا ارنالعان ءتۇرلى فوتواپپاراتتار پوليتسەي قىزمەتكەرلەرىنىڭ جۇمىسىن جەڭىلدەتىپ وتىرعانى انىق. الايدا ءتارتىپ ساقشىلارىنا ارتىلار جۇكتىڭ دە سالماعى اۋىر. جول ءتارتىبىن كۇشەيتۋ ماقساتىندا استانادا ءتۇرلى شارالار ۇيىمداستىرىلىپ تۇرادى. ماسەلەن, جاقىندا, تامىزدىڭ 8-10 كۇندەرى جۇرگىزۋشىلەر اراسىنداعى كولىك ءتارتىبىن ساقتاۋ, جول-كولىك اپاتتارىنىڭ سانىن ازايتۋ, سونداي-اق, جول ەرەجەسىن بۇزۋدىڭ الدىن الۋ ماقساتىندا «قاۋىپسىز جول» اتتى ءىس-شارا ءوتتى. اتالعان ءىس-شارا بارىسىندا پوليتسيا قىزمەتكەرلەرى جول ەرەجەسىن ورەسكەل بۇزۋدى انىقتاۋعا باعىتتالعان بىرقاتار رەيد جۇرگىزدى.
سونىمەن قاتار, كولىك ۇيىمىنىڭ وكىلدەرىمەن بىرلەسە وتىرىپ, قوعامدىق اۆتوكولىك جۇرگىزۋشىلەرى اراسىندا جول ەرەجەسىن انىقتاۋعا باسىمدىق بەرىلدى. جەدەل الدىن الۋ ءىس-شاراسى بارىسىندا «سەرگەك» جۇيەسى 6000 ءتارتىپ بۇزۋشىلىقتى اشكەرەلەدى. ال پوليتسەيلەر جول ءجۇرۋ ەرەجەسىن بۇزعان 700 كولىك يەسىن انىقتاعان. ناقتىراق ايتقاندا, ءاۆتوموبيلدى ىشىمدىك ىشكەن كۇيدە جۇرگىزگەنى, جول قيىلىسىنداعى ەرەجەنى بۇزعانى, جىلدامدىقتى كۇشەيتكەنى, باسىپ وزۋ ەرەجەلەرىن بۇزعانى, قارسى جولعا شىعىپ كەتكەنى, قاۋىپسىزدىك بەلدىگىن تاقپاعانى, سونداي-اق, تەلەفون قولدانعانى سياقتى سەبەپتەرمەن شارا قولدانىلىپ, بەلگىلى ءبىر كولەمدە ايىپپۇل سالىندى.
2018 جىلدىڭ العاشقى التى ايىندا اتالعان ورتالىقتىڭ وپەراتورلارى بەينەتىركەۋشى كامەرالار ارقىلى 2 مىڭعا جۋىق اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىقتى انىقتادى. ال ايىپپۇلدىڭ جالپى سوماسى 14 ملن تەڭگەنى قۇراعان.
جول اپاتى 21 پايىزعا ازايدى
جاقىندا استانا اكىمدىگى قالادا ءارتۇرلى سالادا جۇزەگە اسىپ جاتقان ءتورت جوبانى تانىستىردى. ولاردىڭ اراسىندا iKomek قالالىق جەدەل مونيتورينگ جانە ارەكەت ەتۋ ورتالىعى, سونداي-اق, «سەرگەك» جۇيەسى ەرەكشە اتالىپ ءوتتى. اكىمدىك وكىلدەرى مالىمدەگەندەي, اتالعان جۇيە ەنگىزىلگەلى بەرى قالادا جول-كولىك وقيعاسىنىڭ ەداۋىر ازايعانى بايقالعان.
– وتكەن جىلمەن سالىستىرعاندا جول-كولىك وقيعاسى – 21 پايىزعا, ودان جاراقات العاندار سانى – 20 پايىزعا, ال وقىس وقيعالار سانى ەكى ەسەگە ازايدى. سونىمەن قاتار, استانا اكىمدىگى قالانى بارىنشا جايلى جانە قولايلى ەتۋ ماقساتىندا تسيفرلاندىرۋ بويىنشا تاعى بىرنەشە جوبانى جۇزەگە اسىرۋدى قولعا العالى وتىر. ياعني قىلمىسكەردى انىقتاۋ جانە بەت-بەينەنى پرەديكتيۆتى تالداۋ, – دەدى ينۆەستيتسيالار جانە كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ باسقارماسىنىڭ باسشىسى الىشەر ابدىقادىروۆ.
قازىرگى ۋاقىتتا iKomek قالالىق جەدەل مونيتورينگ جانە ارەكەت ەتۋ ورتالىعى جۇيەلى ماسەلەلەردى شەشىپ قانا قويماي, قالا تۇرعىندارى مەن قوناقتارىنىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋگە ماڭىز بەرەدى. ايتپاقشى, «سەرگەك» تەك كولىك جۇرگىزۋشىلەرىنىڭ جول ەرەجەسىن بۇزعانىن عانا انىقتايدى دەگەن ويدا بولساڭىز, قاتەلەسەسىز. ول قوعامدىق ورىنداردا ىشىمدىك ءىشىپ, بەلگىلەنبەگەن ورىنداردا تەمەكى شەككەندەردى دە نازاردان تىس قالدىرمايدى.
ماسەلەن, 2018 جىلدىڭ العاشقى التى ايىندا اتالعان ورتالىقتىڭ وپەراتورلارى بەينەتىركەۋشى كامەرالار ارقىلى 2 مىڭعا جۋىق اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىقتى انىقتادى. ال ايىپپۇلدىڭ جالپى سوماسى 14 ملن تەڭگەنى قۇراعان.
ناقتىراق ايتقاندا, الكوگولدى ىشىمدىك ءىشۋدىڭ 1830 وقيعاسى, قوعامدىق ورىندارعا ماس كۇيىندە كەلۋ (قر اقبتك-ءنىڭ 441-بابى) جانە قوعامدىق ورىنداردا تەمەكى شەگۋدىڭ 111 وقيعاسى تىركەلگەن (قر اقبتك-ءنىڭ 441-بابى). مىنە, وسىعان قاراپ باس قالادا كولىك جۇرگىزۋشىلەرىنىڭ عانا ەمەس, جاياۋ جۇرگىنشىلەردىڭ دە قوعامدىق ورىنداردا ءوزىن-ءوزى ۇستاۋى ەرەكشە باقىلاۋدا بولاتىنىن ايتا كەتكەن ءجون.
ايىپپۇل مولشەرى
وتكەن جىلدىڭ 28 جەلتوقسانىندا مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق تۋرالى كودەكسىنە وزگەرىستەر ەنگىزۋ تۋرالى زاڭىنا قول قويدى. ول زاڭ بويىنشا ەڭ تومەنگى ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىش مولشەرى (اەك) 2269 تەڭگەدەن 2405 تەڭگەگە كوتەرىلدى.
ەلىمىزدە ەڭ جوعارعى ايىپپۇل مولشەرى 200 اەك-ءتى قۇرايدى. بۇل ايىپپۇل جول ءجۇرۋ ەرەجەسىنە باعىنباي, اۆتوكولىكتى ماس كۇيدە باسقارعانى ءۇشىن سالىنادى. سونداي-اق, اياعى اۋىر كەلىنشەك نەمەسە زەينەتكەر سەكىلدى اكىمشىلىك ارەست قولدانىلمايتىن ازاماتتاردان وزگەلەرى 3 جىلدان 5 جىلعا دەيىن جۇرگىزۋشى كۋالىگىنەن ايىرىلادى. ال مۇگەدەكتەر تۇراعىنا كولىگىن قويعانى ءۇشىن – 50 اەك, ياعني 120250 تەڭگە تولەۋگە مىندەتتى.
سونىمەن قاتار, جىلدامدىقتى قاجەتتى مولشەردەن 10-20 كم/ساعاتقا ارتتىرعانى ءۇشىن 5 اەك ايىپپۇل سالىنسا, 20-40 كم/ساع ءۇشىن – 10 اەك, ال 40 كم/ساعاتتان ارتتىرعان كولىك يەلەرىن 20 اەك كۇتىپ تۇر. ەگەر ايىپپۇل 7 كۇننىڭ ىشىندە تولەنسە, 50 پايىز جەڭىلدىك جاسالادى. سوندىقتان مەكەنجايىڭىزعا ايىپپۇل قاعازى كەلگەن بولسا, ۋاقىت سوزباي, تەزىرەك تولەگەنىڭىز ابزال.
ايتا كەتەر ءبىر ماسەلە, ءاۆتوموبيلدى سەنىمحات بويىنشا وزگە بىرەۋ جۇرگىزىپ جۇرسە دە, ونىڭ جول ەرەجەسى ءۇشىن سالىنعان ايىپپۇلدارى كولىك يەسىنىڭ مەكەنجايىنا تىكەلەي جولدانادى.
استانا ەلىمىزدىڭ باس قالاسىنا اينالعالى 20 جىلدان اسا ۋاقىت بولدى. وسى ۋاقىت ارالىعىندا حالىق سانى ارتىپ, بۇگىندە ءبىر ميلليوننان استى. تيىسىنشە كولىك سانى دا ارتىپ, «كەپتەلىسى جوق قالا» دەگەن تۇسىنىك جويىلىپ بارادى. كولىك كوپ جەردە جول ەرەجەسىنىڭ ءجيى ساقتالماۋى دا زاڭدىلىق. ال «سەرگەك» سەكىلدى ءتۇرلى قۇرىلعىلار قالا ىشىندە ءتارتىپ ورناتىپ قانا قويماي, ءتۇرلى زاڭ بۇزۋشىلىقتاردىڭ الدىن الادى.
ايان ءابدۋالي
