جىلۋ مەن جارىقسىز قالا تىرشىلىگىن ەلەستەتۋ مۇمكىن ەمەس. ەلورداعا تاراتىلاتىن ەلەكتر ەنەرگياسىنىڭ كوبى «استانا-ەنەرگيا» اق-نىڭ جىلۋ ەنەرگيا ورتالىقتارىندا وندىرىلەدى. كۇنى كەشە ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگى تابيعي مونوپوليالاردى رەتتەۋ جانە باسەكەلەستىكتى قورعاۋ كوميتەتىنىڭ استانا قالاسى بويىنشا دەپارتامەنتىنىڭ باسشىسى بولات تانابەرگەنوۆتىڭ باستاماسىمەن وسى نىساندارعا ارنايى ءباسپاسوز تۋرى وتكىزىلدى.
اۆتوماتتاندىرىلعان ورتالىق
بۇل ارنايى شارانىڭ ماقساتى – ءوندىرىس نىسانىنداعى ينۆەستيتسيالىق باعدارلامالاردىڭ ورىندالۋىنىڭ اشىقتىعىن جانە جاريالىلىعىن قامتاماسىز ەتۋ بولاتىن. سول سەبەپتى بۇعان «نۇر وتان» پارتياسى استانا قالالىق فيليالى, قالالىق كاسىپكەرلەر پالاتاسى, «ادىلەت» تۇتىنۋشىلاردىڭ قۇقىعىن قورعاۋ قوعامى وكىلدەرى دە قاتىستى.
«استانا-ەنەرگيا» اق باسقارما توراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى ولەگ ۋتكين كەلگەندەردى الدىمەن جەو-2 وندىرىستىك اۋماعىنىڭ جاڭا باسقارۋ ورتالىعىمەن تانىستىردى. ءبىر جىل بويى جوبالانىپ, ەكى جىلدان استام ۋاقىتتا ىسكە قوسىلعان ورتالىق بارلىق ءوندىرىس ءۇردىسىن ەلەكتروندى اۆتوماتتى تۇردە باسقارۋعا مۇمكىندىك بەرەدى ەكەن.
– مىنا ۇلكەن ەكراندا جالپى ەلەكتر مەن جىلۋ ءوندىرۋ جۇيەسى كورىنىپ تۇر. وپەراتورلار وسى ەكران ارقىلى جالپى باقىلاۋ جاساپ وتىرادى. قالىپتى نورمادان اۋىتقۋ بايقالعان كەزدە, ارنايى دابىل بەلگىسى جانادى. مۇنداي جاعدايدا وپەراتور ونى ءتيىستى قۇرىلىمدارعا حابارلاپ وتىرادى. وسىنداي باسقارۋ ورتالىعى قازاقستانداعى كاسىپورىنداردىڭ ءبىر-ەكەۋىندە عانا كەزدەسەدى. بۇل – ءبىزدىڭ جۇمىس بارىسىمىزداعى جاڭا تەحنولوگيا, – دەپ تانىستىردى ورتالىقتى ولەگ ۆالەرەۆيچ.
قازاندىق تا كومپيۋتەرمەن قاداعالانادى
بۇدان سوڭ ول ءبىزدى قازاندىق تسەحىنا باستاپ باردى. مۇندا دا بارلىق جۇمىس ءۇردىسى كومپيۋتەرمەن اۆتوماتتى تۇردە باسقارىلىپ وتىرادى. تسەح ىشىندە №7 ستانسا قازاندىق اگرەگاتىن باسقارىپ وتىراتىن مونيتور بار ەكەن.
– مۇندا دا بارلىق جۇمىس اۆتوماتتى تۇردە اتقارىلادى. قازىر قازاندىق كومىر وتىنى ارقىلى جاعىلىپ جاتىر. وسى اگرەگاتتا قايناعان ىستىق سۋدىڭ بۋى تۋربينالىق تسەحقا جونەلتىلەدى. ول تسەحتا 5 تۋربينالى ۇلكەن اگرەگات جۇمىس ىستەيدى. وسىندا ىستىق سۋ بۋىنىڭ كۇشىمەن قوزعالعان گەنەراتورلار ەلەكتر قۋاتىن وندىرەدى. ال پايدالانۋ ناتيجەسىندە قىزۋى تومەندەگەن ىستىق سۋ قايتادان تۋربينالى اگرەگاتتارعا بەرىلىپ, ول جەردە قالىپتى تەمپەراتۋراعا دەيىن قىزدىرىلعان سوڭ, جىلۋ جەلىسىنە جىبەرىلەدى. بۇگىندە قالانى جىلۋ جانە ەلەكتر قۋاتىمەن قامتىپ وتىرعان – جالعىز ءبىزدىڭ كاسىپورىن. راس, قىس مەزگىلىندە عانا قالانىڭ ەلەكتر قۋاتىنا دەگەن سۇرانىسىن تولىق جابا المايمىز, – دەدى بىزگە و. ۋتكين.
ونىڭ ايتۋىنشا, بۇل تسەحتا قازاندىقتىڭ بۇكىل جۇمىسى قاداعالانادى. وسىندا وتىراتىن وپەراتور-ماشينيست كومپيۋتەر مونيتورىنا كەلىپ تۇسكەن بارلىق دابىلداردى ءجىتى باقىلايدى. اقاۋ شىققاندا عانا قاراۋىنداعى ارنايى بريگادانى جوندەۋگە جونەلتەدى. ال قالعان اۋىتقۋشىلىق نەمەسە كولەمدى ازايتۋ, كوبەيتۋ ءبارى اۆتوماتتى تۇردە ورىندالادى.
ينۆەستيتسيالىق مىندەتتەمەلەر قالاي ورىندالعان؟
جالپى تسەحتىڭ جۇمىسىمەن تانىسىپ شىققاننان كەيىن ارنايى وكىلدەر «استانا-ەنەرگيا» اق-نىڭ كونفەرەنتسيا زالىندا باس قوستى. جيىندا ولەگ ۋتكين كاسىپورىندا ينۆەستيتسيالىق باعدارلامالاردىڭ ورىندالۋى جونىندە اڭگىمەلەسە, «استانا-ەنەرگيا» اق باسقارما توراعاسىنىڭ قارجى جونىندەگى ورىنباسارى ارداق تيەس كاسىپورىننىڭ كىرىس-شىعىسىن, جالپى قارجىلىق ەسەبى تۋرالى تولىق باياندادى.
– ءبىزدىڭ كاسىپورىن تەك وسى وندىرىستىك نىسانمەن عانا شەكتەلمەيدى. كاسىپورىننىڭ قۇرامىنا اۋداندىق جەتى قازاندىق كىرەدى. قازاندىقتاردا تۇتىنىلاتىن كومىر, مازۋت سياقتى وتىنداردى تىكەلەي وندىرۋشىلەردىڭ وزدەرىنەن ساتىپ الامىز. بۇل بىزگە ورتاشا بوساتۋ ءتاريفىن بىرقالىپتى ۇستاۋعا مۇمكىندىك بەرىپ وتىر. قازىر ءبىز قازاقستان بويىنشا جىلۋدىڭ ورتاشا بوساتۋ ءتاريفىن ارزانعا ۇسىنۋدا ەكىنشى ورىندامىز. وزگە وڭىرلەردە جەو بوساتاتىن جىلۋدىڭ قۇنى بىزدەگىدەن ەكى-ءۇش ەسە قىمبات. ال ەندى ينۆەستيتسيالىق مىندەتتەمەلەرگە كەلەتىن بولساق, ول بىزدە بەكىتىلگەن كەستەگە ساي ورىندالىپ جاتىر. ماسەلەن, 2015 جىلى بەكىتىلگەن ينۆەستيتسيالىق باعدارلاما بويىنشا 665 868 مىڭ تەڭگە قارالسا, ول ءىس جۇزىندە 713 058 مىڭ تەڭگە كولەمىندە ورىندالدى. سونداي-اق, №1 ستانسا قازاندىق اگرەگاتتارىنىڭ كومەكشى قۇرىلعىلارىن قايتا جاساقتاۋ, جىلجىمالى ايداۋشى تەحنيكالار الۋ, №4 ستانساداعى وستىك قوزعالىس جۇيەسىن باقىلاۋ داتچيگىن الۋ سياقتى مىندەتتەمەلەردىڭ ءبارى جوسپاردا كورسەتىلگەندەي ورىندالدى. ال بيىلعى ينۆەستيتسيالىق مىندەتتەمەلەردىڭ بارلىعى ۋاقىتىمەن جانە تولىق 100 پايىز كولەمىندە اتقارىلىپ جاتىر, – دەدى بۇل جونىندە ولەگ ۋتكين.
كەتكەن شىعىننان تۇسكەن تابىس جوعارى
«استانا-ەنەرگيا» اق-نىڭ دا بيۋدجەتتىك باعدارلاماسى ءۇش جىلعا قارالىپ بەكىتىلەدى ەكەن. بۇدان بۇرىنعى ءۇش جىل بۇرىن كاسىپورىننىڭ جىلۋ ەنەرگياسىنان تۇسىرگەن تابىسى وسى ەنەرگيانى وندىرۋگە كەتكەن شىعىننان تومەن بولىپ كەلگەن. بۇل, نەگىزىنەن, ءتاريفتىڭ وسۋىنە جول بەرمەۋ, وندىرىستە قولدانىلاتىن كومىر جانە مازۋت وتىندارىنىڭ باعاسى جىلدان جىلعا قىمباتتاۋى, اۋداندىق قازاندىقتاردىڭ كاسىپورىننىڭ قۇرامىنا ەنگىزىلۋى سياقتى فاكتورلار اسەرىنەن قالىپتاسسا كەرەك.
– دەگەنمەن بيىلدان باستاپ جوعارىدا ايتىپ وتكەن جاعدايلارعا قاراماستان, كاسىپورىننىڭ جىلۋ قۋاتىن وتكىزۋدەن تۇسىرگەن تابىسى ونى وندىرۋگە كەتكەن شىعىننان ارتا باستادى. كاسىپورىن كىرىس-شىعىستاردان بولەك, قورشاعان ورتانى قورعاۋ شارالارىنا, قىزمەتكەرلەردى وقىپ-ۇيرەتۋ ىسىنە دە تۇراقتى تۇردە قارجى جۇمساپ وتىرادى. بۇدان بولەك, كوپتەگەن جۇمىستاردى دا ءوز قارجىمىزعا اتقارىپ كەلەمىز, – دەدى قارجىلىق جاعدايعا قاتىستى ارداق تيەس.
ءار سالادان كەلىپ ءباسپاسوز تۋرىنا قاتىسقان وكىلدەر وندىرىستىك بازانى ارالاپ, كاسىپورىن ومىرىمەن جاقىن تانىسىپ, ەسەپ-قيساپتارىن دا ءوز كوزىمەن كورگەننەن كەيىن, جالپى جۇمىسىنا وڭ باعالارىن بەردى. جۇمسالىپ جاتقان ينۆەستيتسيالار ناتيجەسىندە توزعان جابدىقتار ۋاقىتىلى اۋىستىرىلىپ, ەكولوگيالىق شارالار دا دەر كەزىندە ورىندالىپ كەلەدى ەكەن. سونداي-اق, جىلۋ قۋاتىن ءوندىرۋ دە ارتا تۇسكەن.
مەڭدوللا نۇرىمۇلى
