بەلگىلى جۋرناليست بەكەن قايراتۇلىنىڭ وسىدان بىرەر جىل بۇرىن جەتى قازىنامىزدىڭ ءبىرى – جىلقى جايىندا ەگجەي-تەگجەيلى جازىلعان انىقتامالىق ەڭبەگى جارىق كورگەن ەدى. ال جاقىندا عانا «قازاقيا قالاي وتارلاندى؟» اتتى دەرەكتى-پۋبليتسيستيكالىق تولعاۋىن جاريالادى. بۇل كىتاپتى ۇلتتىق تاريحىمىزدا ءۇش ءجۇز جىلعا جالعاسقان وتارشىلدىق ءداۋىردىڭ قىسقاشا جىلناماسى دەپ تە باعالاۋعا بولادى ەكەن.
اۆتوردىڭ ءوزى: «كەڭەس كەزىندە قالتارىستا قالىپ قويسا دا, وتكەن عاسىردىڭ 30-ىنشى جىلداردىڭ زۇلماتىنا دەيىن قازاق زيالىلارىنىڭ ىشىندە وسى تاقىرىپقا توقتالماعانى كەمدە-كەم بولاتىن. «وتكەنگە – سالاۋات, ەرتەڭگە – امانات» رەتىندە وسى باعىتتاعى دەرەك كوزدەرىن وي ەلەگىنەن وتكىزىپ جازىلعان دۇنيە. ەگەمەن ەلىمىزدىڭ ۇلانىنىڭ رۋحاني ساناسىن وياتۋعا تامىزىق بولادى دەگەن ءۇمىتىم دە جوق ەمەس» دەپ جازىپتى العى سوزىندە.
تۋىندىنى وقي وتىرىپ, ءوز دەرتىمىزدىڭ داۋاسىن تاپقانداي اسەردە بولاسىڭ. وتارلاۋ ساياساتىنىڭ الەمدىك تاريحىنا جۇگىنگەن اۆتور ەۋروپالىقتاردىڭ وتارىنان 1942 جىلى ازاتتىق العان يندونەزيا ەلىنىڭ كوسەمى سۋكارنونىڭ «جايلى, جەڭىل اۋرۋ بولمايتىنى سياقتى, جاعىمدى وتارشىلىق تا بولمايدى» دەگەن ءسوزىن كەلتىرىپ, ونى ەلباسىنىڭ سوزىمەن تۇجىرىمدايدى.
ايتا كەتەتىنى, وسى تاقىرىپتى زەرتتەگەن عالىمداردىڭ ەڭبەكتەرىنىڭ نەگىزىندە جينالعان اقپاراتتاردى سارالاي وتىرىپ, ورىس وتارلىعىنىڭ ءۇش عاسىرلىق وقيعالار جەلىسىن توپتاستىرىپ, ۋاقىتتىق جانە مازمۇندىق تاقىرىپتارعا ءبولىپ, وتار ەلدىڭ ستراتەگياسى مەن تاكتيكاسىن اشكەرلەۋمەن وقىرمانعا تارتىمدى بولا تۇسەدى.
سول سەبەپتى التىن وردا ءداۋىرىنەن باستاپ, رۋس كنيازدەرىنىڭ كۇشەيۋى مەن قازاق حاندىعىنىڭ قۇرىلۋىنا قاتىستى ماتەريالداردى توپتاستىرىپ, پاتشالىق رەسەيدىڭ وتارلاۋ ساياساتىنىڭ قالاي باستالعانىنا توقتالادى. ولاردىڭ ەكسپەديتسيالىق جورىقتارىنىڭ باستالۋى, بارلاۋ-تىڭشىلىق ارەكەتتەرى, بەلدەۋ-شەپ جانە بەكىنىستەردى سالۋ ۇدەرىسى, ورىس-كازاك جاساعىنىڭ وتارلاۋ ساياساتىنا ارالاسۋى, ورىستاندىرۋ ساياساتىنىڭ ءجۇرگىزىلۋى عالىمداردىڭ كوزقاراسىنا سۇيەنە وتىرىپ, ويىن جەتكىزگەن.
«مىنا قىم-قۋىت زاماندا كوبىمىزدىڭ كىتاپ كەمىرىپ, مۇراعاتتا جۇرەتىن ۋاقىتىمىز جوق. بىراق سانانى ساۋلەلەندىرەتىن دۇنيەگە تاپشىمىز, ىزدەپ جۇرەمىز. ادام بالاسى سولاي جاراتىلعان. وسى قاجەتتىلىكتى ەسكەرىپ, قالىڭ وقىرمانعا تۇسىنىكتى بولۋى ءۇشىن وتارلاۋ تاقىرىبىنداعى عىلىمي زەرتتەۋلەردىڭ قايماعىن قالقىپ ءوتىپ, زەردەلەۋ ارقىلى وقىرمانمەن بولىسۋگە اسىقتىم. بۇل الداعى جۇمىستىڭ باسى عانا» دەگەن ءسوزى بەكەن قايراتۇلىنىڭ قالىڭ وقىرمانعا ءالى دە تالاي ۇلاعاتتى دۇنيە بەرەدى دەگەنگە سەندىرەدى.
ايگۇل ۋايسوۆا
