اقيىق اقىن مۇقاعاليدىڭ: «التىن ادام, التىن ادام… ادام جوق! التىن قالعان جارقىراعان» دەگەن ولەڭ جولدارى بار ەدى عوي. بيىلعى جازدا شىعىس قازاقستان وبلىسىنداعى ەلەكە ساز قورىمىنان «التىن ادام» تابىلدى. بۇل قورىم – ەرتەدەگى ساق كەزەڭىنەن كەلە جاتقان ورىن. بەلگىلى ارحەولوگ زەينوللا اعامىز جەتەكشىلىك جاساعان وسى قازبا جۇمىستارى تاريحىمىزدى تەرەڭ تانۋعا تىڭ جاڭالىق قوسىپ وتىر. بۇگىنگى سۇحباتتا وسى توڭىرەكتە ءسوز قوزعادىق.
قانجاردىڭ قىنابىنا دەيىن التىندالعان
– زەينوللا ساماشۇلى, اڭگىمەنىڭ القيسساسىن ەلەكە ساز قورىمىنان باستاساق. وسى جەردى بۇرىننان بىلەسىز بە؟
– ءيا, بىلەمىن. بۇل – تارباعاتاي تاۋىنىڭ ەتەگىن بويلاي جاتقان ءشوبى شۇيگىن, سۋى بال تاتىعان شۇرايلى القاپ. وسى تاۋدان قارعىبا دەگەن وزەن باستاۋ الىپ, بىرنەشە تارماققا بولىنەدى. سول تارماقتاردىڭ ارالدارىندا ءتۇرلى قورعاندار بار. شامامەن العاندا, ولاردىڭ ۇزىندىعى – 10 شاقىرىم, ەنى 5 شاقىرىمدى الادى. بۇل قورعانداردىڭ سانى 300-گە جۋىقتايدى. كەيبىرەۋىن «عۇرىپتىق كەشەن» دەپ ايتۋعا بولادى.
ماعان بۇل قورعانداردىڭ تاريحى جاقسى تانىس. 2011 جىلدان بەرى ەلەكە ساز قورىمىنان تابىلعان زاتتار تۋرالى ءتۇرلى اڭگىمەلەر ايتىلا باستادى. وسى القاپتا وتىرعان مالشىلار كونە بۇيىمدار تاۋىپ العان. قورعانداردى ادەيى توناعاندار دا كەزدەستى. ولار ونى مۋزەيگە نەمەسە جادىگەرلەردى ساتىپ الاتىن ورىندارعا وتكىزگەن. ءوزىم دە الماتىنىڭ قالالىق مۋزەيىنەن ەلەكە سازدان تابىلعان بۇيىمداردى كوردىم.
2014 جىلى وسى وڭىرگە ادەيىلەپ ات باسىن بۇردىم. قورىمدى اسىقپاي ارالادىم. كەيبىر قورعانداردىڭ قۇرىلىمى ورحون وزەنىنىڭ بويىنداعى كونە تۇرىك ەسكەرتكىشتەرىنە ۇقسايدى. ساقتار ءداۋىرىنىڭ پاتشالىق قورعانداردىڭ بار ەكەنى دە بايقالدى. مەنىڭ ويىمشا, بۇل جەر ەرتە ساق ءداۋىرىندەگى اتاقتى ادامدار جەرلەنەتىن قاسيەتتى ورىن بولعان.
– قازبا جۇمىستارى قاشان باستالدى؟
– العاش 2016 جىلى باستالدى. سول جىلى ءوز ارامىزدان وسى ءوڭىردىڭ تۋماسى ەردەن ورالباي دەگەن جاس ارحەولوگتى العاشقى زەرتتەۋلەردى باستاۋعا جىبەردىك. ول ءبىر وبانى قازۋدى باستاپ, ودان التىننان جاسالعان اشەكەي بۇيىمدار مەن 6-7 جەبەنىڭ ۇشتارىن تاۋىپ الدى. بىراق بۇل قورىمداعى زەرتتەۋلەر ءالى اياقتالعان جوق. ەندى بيىلعى جازدا وسى قورىمنىڭ ىرگەسىندەگى كىشىگىرىم وبانى قازدىق. بۇل جۇمىس ەكى ايعا سوزىلدى. وبانىڭ بيىكتىگى – 2 مەتر شاماسىندا. بۇل قورىم ەرتە ساقتار داۋىرىنە جاتادى. مۇنىڭ بەرەل جانە تاعى باسقا قورعاندارعا ۇقسامايتىن ەرەكشەلىگى بار. تارباعاتايدى مەكەندەگەن ساقتار قابىردى تەرەڭ قازباي, جەردىڭ ۇستىڭگى بەتىن تازالاپ, ادامنىڭ مۇردەسىن سوعان قويىپ, باسىن باتىسقا نەمەسە سولتۇستىككە قاراتىپ جەرلەگەن. سۇيەكتىڭ اينالاسىن بيىكتىگى 1-2 مەتر تاسپەن قورشاپ, ارنايى بولمە سەكىلدى ورىن جاساعان. وعان شىعىستان كىرەتىن ەسىك بار. سودان سوڭ بۇل بولمەنى سىرتىنان كەپە سەكىلدى شىممەن جاۋىپ, اراسىن تاسپەن ورگەن. ونىڭ ۇستىنە توپىراق ۇيگەن. ودان كەيىن وبانىڭ اينالاسىن قوي تاستارمەن قورشاعان.
وسى قورىمدا ەكى ادامنىڭ ءسۇيەگى جاتىر. ءبىرىنشىسى – ايەل, ەكىنشىسى – ەر ادام. ايەلدىڭ جاس مولشەرى 13-15-دەردە ەكەن. بىراق ايەلدىڭ زاتتارى سول زاماندا تۇك قالدىرماي تونالعان. وڭ جاعىندا جاتقان ەر ادامنىڭ زاتتارى سول قالپىندا ساقتالعان. بۇل – 17-18 جاستاعى جىگىت, بويى – 160-170 سانتيمەتر شاماسىندا. ەر ادام مۇردەسىنىڭ ۇستىنە تاستار قۇلاپ, توناۋشىلار ونى كورمەي قالعان بولسا كەرەك.
– ەكەۋى قورىمعا ءبىر مەزگىلدە جەرلەنگەن بە؟
– ەندى ونى ناقتى ايتا المايمىن. بولجام بويىنشا ەكەۋى ءبىر زاماندا قاتار جەرلەنگەن سەكىلدى. اراسىندا ون شاقتى جىلدار بولۋى دا مۇمكىن. 13-15-تەگى قىز بالا ول جىگىتتىڭ قارىنداسى ما, الدە ايەلى مە – ول جاعى بەلگىسىز. قازىر گەنەتيكتەر مەن انتروپولوگتار زەرتتەۋ جۇمىستارىمەن اينالىسىپ جاتىر. كەيىن ءبارى انىقتالادى. وسى قازبا جۇمىستارى كەزىندە وسى وبانىڭ سىرتىنداعى بەكىتۋ ءۇشىن قورشالعان تاستاردىڭ اراسىنان كوپ التىن بۇيىمدار شىقتى. سويتسەك, ەر ادام مەن ايەلدىڭ سىرتقى كيىمدەرىنىڭ التىن اشەكەيلەرىن سول جەرگە تىعىپ قويعان. مەنىڭ ويىمشا, بۇل ۇرلىق ەمەس. قازاقتا ومىردەن وتكەن قاسيەتتى ادامداردىڭ كيىمىنەن جىرتىپ, ىرىم رەتىندە تابارىك الاتىن سالت بار. مۇنى مەن سونداي ءداستۇر بولار دەپ ويلادىم. ويتكەنى ەر ادامنىڭ مۇردەسىندەگى كيىمىنىڭ ءبىراز بولىگى جوق.
ەر ادامنىڭ ونە بويى التىنمەن اپتالعان دەۋگە بولادى. باس كيىمى, ۇستىندەگى كيىمىنىڭ وڭىرلەرى, سول جاق بەلىندەگى قورامساق پەن ساداقتىڭ قابى, وڭ جاق بەلىندەگى قانجاردىڭ قىنابى تۇگەلدەي بارىس, بۇعى سەكىلدى ءتۇرلى اڭداردىڭ بەينەسىندەگى التىن اشەكەيلەرمەن بەزەندىرىلگەن. موينىنداعى القاسى سوم التىننان قۇيىلىپ جاسالعان.
اياعىنداعى قونىشى جوق كەبىسى مەن بۇتىنداعى شالبارىنا دەيىن كوزگە كورىنبەيتىن, وتە ۇساق, ديامەترى 1 مم التىن مونشاقتار وتكىزگەن دەپ بولجاپ وتىرمىز. ەرتەدە ونى زەرگەرلەر «سىركە تەحنولوگياسى» دەپ اتايدى. سونىمەن بىرگە, قىرىق جەبەنىڭ ۇشى شىقتى.
– بۇل ادامدار قاي عاسىردا عۇمىر كەشكەن؟
– بولجام بويىنشا VIII-VII عاسىر دەپ وتىرمىز. ياعني ءبىزدىڭ زامانىمىزعا دەيىنگى 2700-2800 جىلدارى ءومىر سۇرگەن دەۋگە بولادى.
ساق داۋىرىندە قازاق دالاسى وركەنيەتتىڭ بەسىگى بولدى
– سول كەزدىڭ وزىندە وسىنداي تاڭعالارلىق تەحنولوگيا بولعان با؟
– ارينە. ساق ءداۋىرىنىڭ وزىندە التىننان بۇيىمدار جاساۋدا وزىق ءادىس قولدانىلعان. بۇدان كوپتەگەن عىلىمي ماسەلەلەردى كورەسىز. وسىنداي كەرەمەت ءادىستى مەڭگەرىپ, التىنمەن نەشە ءتۇرلى اڭداردىڭ ءستيلىن جاساعان ادامدار جاي حالىق ەمەس. ساق قوعامىندا التىن ءوندىرۋدىڭ تەحنولوگياسى جوعارى دەڭگەيگە جەتكەن. تۇرعىندار اۋقاتتى تۇرمىس كەشكەن. وسى «التىن ادامدى» پاتشا اۋلەتىنەن شىققان دەپ وتىرمىز. قاراپايىم ادامدى ەتىگى مەن شالبارىنا دەيىن التىندامايدى. پاتشا بولعاننان كەيىن ول ءبىر ەلدىڭ باسشىسى اتانادى. دەمەك, بۇل جەردە ۇلكەن مەملەكەت بولعان دەۋگە نەگىز بار. ونىڭ ءوندىرىسى دە جاقسى دامىعان. سوعان قاراپ ساق داۋىرىندە قازاق دالاسى وركەنيەتتىڭ بەسىگى بولدى دەپ ايتۋعا بولادى.
– بۇل ەسىك قورعانىنان تابىلعان «التىن ادامنان» دا كونە بولىپ تۇر عوي…
– ءيا. ەسىك پەن بەرەل قورعانىنان تابىلعان «التىن ادامنان» ءتورت عاسىر بۇرىن تۋعان.
– ەندەشە, مۇنى عىلىمي سەنساتسيا دەپ ايتۋعا بولا ما؟
– عالىمدار ءۇشىن سونشالىقتى سەنساتسيا ەمەس. ەلەكە ساز جايلاۋىنا جاقىن شىلىكتى قورىمىنان قازىلعان «التىن ادام» دا VII-VIII عاسىرعا جاتادى. ورتالىق قازاقستانداعى تالدى دەگەن جەردەن, جەتىسۋ بويىنداعى جالاۋلى دەگەن كومبەدەن وسىعان ۇقساس جادىگەر تابىلدى.
– عىلىمي جاڭالىعى بار ەمەس پە؟
– جاڭالىعى جوق دەي المايمىن. ءبىرىنشىدەن, «التىن ادامنىڭ» بارلىق زاتتارى سول قالپىندا تابىلدى. سوندىقتان ولارعا جاڭعىرتۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋگە بولادى. ەسىك قورعانىنان تابىلعان «التىن ادامنىڭ» باس سۇيەگى ءمۇجىلىپ قالعاندىقتان ونى قالپىنا كەلتىرۋگە مۇمكىندىك بولمادى. بۇل «التىن ادامنىڭ» بەت الپەتىن باس سۇيەگى بويىنشا قالپىنا كەلتىرۋگە كىرىسىپ جاتىرمىز.
– قازىر عىلىمي زەرتتەۋ جۇمىستارى باستالدى ما؟
– باستالدى. بۇل پروتسەسس بىرنەشە جىلعا سوزىلادى. ءبىز ەشقانداي اقپارات جوعالماۋ ءۇشىن ادام ءمۇردەسى جاتقان ورىننىڭ جان-جاعىن مونوبلوكپەن كەسىپ الىپ, سىرتىنان تاقتايمەن جاشىك جاساپ, ونى سول قالپىندا كرانمەن كولىككە تيەپ, جەرگىلىكتى پوليتسيانىڭ جول باستاۋىمەن ءوسكەمەندەگى وبلىستىق تاريحي-ولكەتانۋ مۋزەيىنە اكەپ قويدىق. قازىر سوندا زەرتتەۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلۋدە. زەرتتەۋدى ءبىر مامان جۇرگىزبەيدى. الىس-جاقىن شەتەلدەن عالىمدار شاقىرتىپ جاتىرمىز. جالپى گەنەتيكا جانە تسيتولوگيا ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى ءلايلا جانسۇگىروۆا مەن چەحيادان كەلگەن گەنەتيك عالىمدار ەر ادامنىڭ گەنەتيكالىق قۇرىلىمىن زەرتتەۋدى قولعا الدى. ماسكەۋدەگى م.گەراسيموۆ اتىنداعى زەرتحانانىڭ عالىمدارى انتروپولوگيالىق ەرەكشەلىگىن زەرتتەۋدە. تەحنولوگ ماماندار التىنداردىڭ قۇرامىن, ونىڭ قايدا وندىرىلگەنىن انىقتايدى. بۇل – ماڭىزدى نارسە. سول داۋىردە تاۋ-كەن قازبالارى قالاي يگەرىلدى, التىن قايدا قورىتىلدى دەگەن عىلىمي ماسەلەلەر مۇقيات زەردەلەنەدى. ونەرتانۋشىلار التىن بۇيىمدارداعى اڭداردىڭ ستيلدەرىن سارالايدى. بىزدە كاسىبي رەستاۆراتور ماماندار از. ولاردى رەسەيدەن شاقىرتىپ وتىرمىز. تابىلعان زاتتاردى ورنىنان قوزعاۋ دا ۇلكەن ونەر. ونىڭ ءوز مامانى جۇمىس ىستەيدى. قىسقاسى, ءاربىر دەتال نازاردان تىس قالمايدى.
– ارحەولوگتار قانداي زەرتتەۋ جۇرگىزەدى؟
– وسى زەرتتەۋ جۇمىستارى اياقتالعاننان كەيىن وعان باستان-اياق قورىتىندى جاسالادى. بۇل عىلىمي زەرتتەۋدى جۇرتشىلىققا تولىق تۇسىندىرە الاتىن – ارحەولوگتار عانا. ونى باسقالار تۇسىندىرە المايدى. ءتۇرلى سالىستىرمالى زەرتتەۋ جۇرگىزەمىز. مىسالى, ب.ز.د. X-VIII عاسىردا قولا داۋىرىنەن ساق قوعامىنا ءوتۋ كەزەڭى وسى شىعىستان باستالدى ما, الدە باسقا ايماقتان با – cونىڭ ءبارى عىلىمي دالەلدەنەدى. التىن ءوندىرۋ تەحنولوگياسى قالاي دامىعانىن ساراپتايمىز. سول قوعامداعى تاريحي-ەتنيكالىق ەرەكشەلىكتەرىن انىقتايمىز. التىن اشەكەيلەردەگى ءتۇرلى اڭداردىڭ بەينەلەرىنەن سول ۋاقىتتاعى ادامداردىڭ ءدىني ۇستانىمدارى مەن ميفولوگياسىن تالدايمىز. زەرتتەۋگە قاتىسقان عالىمدار ءوز سالاسى بويىنشا ايتادى. ودان ءارى تەرەڭدەپ بارمايدى. قورىتىپ ايتقاندا, بۇل ماعان تاريحي پروتسەستەردى زەردەلى جانە كەشەندى زەرتتەۋ مىندەتىن جۇكتەيدى.
– ءبىزدىڭ قازاق جەرىنەن بىرنەشە «التىن ادام» تابىلدى. بۇل نەشىنشى دەپ ويلايسىز؟
– ازامات, سولاردىڭ سانىنان ءوزىم جاڭىلدىم. شىندىعىن ايتقاندا, بىزدەن تابىلعان «التىن ادامداردىڭ» كوبى تونالعان. تەك 1969 جىلى بەلگىلى ارحەولوگتار – كەمەل اقىشەۆ پەن بەكمۇحانبەت نۇرمۇحانبەتوۆ ەسىك قورعانى مەن وسى ەلەكە ساز قورىمىنان تابىلعان ەكى «التىن ادامنىڭ» زاتتارى تونالماي, بۇگىنگە ءبۇتىن كۇيىندە جەتىپ وتىر. ماسەلەن, 1999 جىلى اتىراۋ وبلىسىندا ارالتوبە مەكەنىنەن «التىن ادام» تاپتىق. ول دا تونالعان. ونىڭ رەكونسترۋكتسياسىن مەن جاسادىم. ەلەكە سازدان تابىلعان ەر ادامنىڭ ءبىر اياق كيىمىندە جۇزدەگەن بىرلىكتى قۇراعان التىن بار.
سوسىن «التىن ادام» دەگەن ءسوز كوڭىلىمە ونشا قونا قويمايدى. مۇنى عىلىمي تىلدە «كيىمدەرى التىنمەن اشەكەيلەنگەن ادام» دەپ جازادى. نەمەسە «التىن كيىنگەن ادام» دەي سالايىق. بولمىسى بەكزات, تەكتى, مىنەزى جايساڭ, كوزى ءتىرى ازاماتتاردى «التىنعا» تەڭەسەك جاراسادى. «التىن ادام» دەگەن ءسوزدى اۋەلدە جۋرناليستەر كەڭ قولداندى دا, كەيىن ول ەل اراسىنا تەز تارادى.
بىلىكتى ارحەولوگتار ازايىپ بارادى
– ەگەر وسىنداي «التىن ادام» ەۋروپادا تابىلسا, جەر ءجۇزى قۇلاعدار بولىپ, تاڭداي قاعار ەدى. بىزدە تۇك بولماعانداي تىم-تىرىس. بۇعان نە ايتاسىز؟
– ءوزىم وعان تازا اكادەميالىق عىلىمي تۇرعىدان قارايمىن. ارتىق دابىرانى جانىم قالامايدى. بۇل جادىگەرگە زەرتتەۋ جۇمىستارى ەندى باستالدى. كوپ نارسەنى ءوزىم دە ناقتى بىلمەيمىن. بولجام رەتىندە عانا ايتىپ وتىرمىز. زەرتتەۋ جۇمىستارىنىڭ ناتيجەسى بەلگىلى بولعاننان كەيىن عانا كوپشىلىككە جاريالاۋعا بولادى. جالپى, وسى قازبا جۇمىستارى – شىعىس قازاقستان وبلىسى اكىمى دانيال احمەتوۆتىڭ تاپسىرماسىمەن اتقارىلعان جوبا.
– قازىر «قارا ارحەولوگيامەن» اينالىساتىندار كوبەيدى. وعان قانداي دا ءبىر توسقاۋىل بار ما؟
– بۇل دا قىلمىستىڭ ءبىر تۇرىنە جاتادى. بۇگىندە كەڭ ەتەك الىپ بارادى. وسى كەلەڭسىز جاعدايدى توقتاتۋ ءۇشىن 1992 جىلى جازىلعان زاڭعا وزگەرىستەر ەنگىزىلمەك. مىسالى, ەلەكە ساز جايلاۋىنان مالشىلار قىستاۋعا كوشكەننەن كەيىن توناۋشىلار ەشكىم جوعىن پايدالانىپ, جەر قازاتىن تەحنيكا اكەلىپ, ءبىر قورعاندى قوپارىپ, التىن بۇيىمدارىن الىپ كەتكەن. وسىنداي جاعدايلار كوپ كەزدەسەدى. قازىر «قارا ارحەولوگيامەن» اينالىساتىندار قاتتى دامىعان. عالامتوردا جەلىلەرى بار. كونە زاتتاردى شەتەلدىكتەرگە ساتادى.
سوسىن رەسپۋبليكانىڭ ءار ءولكەسىنەن بايىرعى قورىمداردى قازۋ ۇردىسكە اينالىپ بارادى. بۇل كيەلى ورىندار قر مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنە قارايدى. ارحەولوگتارعا ليتسەنزيانى مينيسترلىك بەرەدى. سوندىقتان ليتسەنزيا بەرۋدى رەتكە كەلتىرىپ, ساراپتامادان وتكىزىپ بەرسە بولادى. ماسەلەن, تاريحىمىزدا قاي ءداۋىر تولىق زەرتتەلمەي جاتىر؟ سوعان نازار اۋدارىلىپ, گرانت بولىنسە ءجون. ليتسەنزيانى ءبىر جىلعا بەرسە جەتەدى. ءومىر بويى قازۋعا رۇقسات بەرىلمەۋ كەرەك. ارحەولوگتاردىڭ قازبا جۇمىستارى تۋرالى قۇجاتتارى تەكسەرىلىپ وتىرعان ءجون. جالپى, ارحەولوگيا سالاسىنداعى عىلىمي ەڭبەكتەردى سارالاپ وتىراتىن ۇلتتىق عىلىمي كەڭەس قۇرىلسا ارتىق بولمايدى.
– ارحەولوگيا سالاسىندا قوردالانىپ قالعان ماسەلەلەر بار ما؟
– وتە كوپ. قازىر بىلىكتى ارحەولوگتار ازايىپ بارادى. سالاعا كەلىپ جاتقان مامانداردىڭ ءبىلىم دەڭگەيى سونشالىقتى جوعارى ەمەس سياقتى. توقسانىنشى جىلدارداعى قيىنشىلىق سالانى كۇيرەتىپ كەتتى. قازىر ارحەولوگيا عىلىمىنا تالانتتى جاستار كەلمەيدى. ايلىعى از بولعاندىقتان, ولار سىرت اينالادى. ءاربىر مۋزەيدە ارحەولوگ جۇمىس ءىستەۋى كەرەك. بىراق وسى ءتارتىپتى ەشكىم ەسكەرمەيدى.
بۇگىندە ارحەولوگيا عىلىمى كوپ وزگەرىسكە ۇشىرادى. قازىر ول پانارالىق عىلىمعا اينالىپ بارادى. مارعۇلان مەن اقىشەۆتىڭ زامانىنداعىداي بۇل سالانى ءبىر تۇلعا زەرتتەپ, جەتىستىككە جەتە المايدى. ۇجىمدىق ەڭبەكپەن ناتيجەلى بولاسىز.
بىزدە ماعىناسى تەرەڭ عىلىمي جوبالار باستالادى دا, كەيىن كوبى اياقسىز قالادى. 1997 جىلى مارقۇم ءابىش كەكىلباەۆ مەملەكەتتىك حاتشى بولىپ تۇرعاندا «جان-جاقتى ەتنومادەنيەتتى زەرتتەۋ» دەگەن كەرەمەت جوبانى قولعا الدى. وسى جوبا اياسىندا ءبىر جىل ىشىندە ەتنوگرافتار مەن تاريحشىلار رەسپۋبليكانىڭ بارلىق اۋىلدارىنا ەكسپەديتسيا ۇيىمداستىرىپ, وتە قۇندى ماتەريالدار جينالدى. ءابىش اعا باسقا جۇمىسقا اۋىسقاننان كەيىن جوبا جۇمىسى توقتادى. قازىر ەل ىشىندە ءوڭىردىڭ شەجىرەسىن بىلەتىن قاريالار ازايىپ بارادى. ولار وزدەرىمەن بىرگە قانشاما ساباقتى دۇنيەنى الىپ كەتىپ جاتىر. ءبىز سول اقساقالداردىڭ كوزى تىرىسىندە تاريحي مالىمەتتەردى جازىپ الىپ قالۋىمىز قاجەت. كەيىن ءبارى كەش بولادى. قازىردىڭ وزىندە ەل ىشىندەگى ەتنوگرافيالىق دەرەكتەردىڭ 90 پايىزى جويىلدى. سوندىقتان كوكىرەگى قازىنا ادامداردىڭ ايتقاندارى ارحەولوگتارعا وتە قاجەت.
جاڭا عاسىردىڭ باسىنداعى ءىسكە اسقان «مادەني مۇرا» باعدارلاماسى دا ەل رۋحىن ءبىر كوتەردى. كوپتەگەن جۇمىستار اتقارىلدى. قازىر بۇل باعدارلاما دا كوپ ايتىلمايدى. پرەزيدەنتتىڭ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» ماقالاسى اياسىنداعى «قاسيەتتى قازاقستان» جوباسى ەلىمىزدەگى كيەلى ورىنداردى انىقتاپ, تۇگەندەۋگە ىقپالى بولدى.
– ەلىمىزدەگى بەدەلدى عالىمداردىڭ ءبىرىسىز. وتاندىق عىلىمنىڭ دامۋىنا كوڭىلىڭىز تولا ما؟
– ءبىر سوزبەن ايتسام, تولمايدى. قوعامدىق ۇيىمعا اينالعان ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ بەدەلى جوق. ەشقانداي عىلىمي جوبالارعا ساراپتاما جۇمىستارىن جۇرگىزبەيدى. بۇرىن اكادەميانى «گەرونتولوگيچەسكي زاپوۆەدنيك» دەپ ايتۋشى ەدى. سول ءسوز راسقا اينالعان سەكىلدى. بۇگىندە عىلىمعا قاتىسى جوق ادامدار اكادەميانىڭ ءمۇشەلىگىنە ءوتىپ جاتىر.
دەگەنمەن عىلىمسىز قوعام العا دامىمايدى. ءار ءىستىڭ عىلىمي نەگىزى بولعاندا عانا جۇمىس جۇرەدى. عىلىمنىڭ قادىرىن ءبىلەتىن, ونى تۇسىنەتىن ۋاقىت كەلەدى دەپ ويلايمىن.
– راقمەت, اعا. ەڭبەگىڭىزگە تابىس تىلەيمىن!
سۇحباتتاسقان
ازامات ەسەنجول
