استانانىڭ تاريحى سارىارقا اۋدانىنان باستالادى. ول – ەلوردانىڭ ەسكى اۋدانى. اۋماعىندا «اگروقالاشىق», «كوكتال», «كوكتال-2» تۇرعىن الاپتارى جانە «ورمان وتىرعىزۋ ۋچاسكەسى» كەنتى ورنالاسقان ەلدى مەكەندە اتقارىلىپ جاتقان يگى ىستەر مەن الداعى دامۋ جوسپارلارى تۋرالى سارىارقا اۋدانىنىڭ اكىمى ءجۇسىپ جۇماعۇلوۆ اڭگىمەلەپ بەردى.
– ءجۇسىپ راحاتۇلى, تۇرعىن الاپتاردىڭ ارقايسىسىندا اتقارىلىپ جاتقان جۇمىستارعا جەكە-جەكە توقتالساڭىز. ولاردىڭ ءبىر-بىرىنەن ايىرماشىلىعى قانداي؟
– جالپى, تۇرعىن الاپتار عانا ەمەس, قالانىڭ بارلىق ءتورت اۋدانى دا ءبىر-بىرىنە ۇقسامايدى. ولاردىڭ ارقايسىنا ءتان پروبلەمالارى, وزىندىك داستۇرلەرى مەن ەرەكشەلىكتەرى بار. ايتالىق, سارىارقا اۋدانىنداعى كوپپاتەرلى ۇيلەردىڭ 60 پايىزدان استامى – 1933 جىلدان 1999 جىلعا دەيىنگى ارالىقتا سالىنعان ەسكى ۇيلەر. سوندىقتان, ولاردا ەسىلدىڭ سول جاعالاۋىندا ورنالاسقان ۇيلەرگە مۇلدە قاتىسى جوق پروبلەمالار كوپتەپ كەزدەسەدى. بۇل – ينفراقۇرىلىمنىڭ توزۋى, ۇيلەردىڭ ەسكىرۋى. بىراق مۇنىڭ جاقسى جاقتارى دا جوق ەمەس. ماسەلەن, مەن وسى اۋداندا 30-40 جىلدان بەرى ءبىر-بىرىمەن كورشى تۇراتىن ادامداردى كوپتەپ كەزدەستىردىم. بايقاۋىمشا, ولار ءوزارا جاقىن جاندارعا اينالىپ ۇلگەرگەن. ءبىرىن-ءبىرى ەرتەدەن تانيتىن مۇنداي ادامدارعا كەيبىر ماسەلەلەردى بىرلەسىپ شەشۋ, ارينە, وڭايىراق. اتاپ ايتساق, «كوكتال» تۇرعىن الابىندا مىڭعا جۋىق قانداستارىمىز تۇرادى جانە ولاردىڭ وزدەرى ءجيى باس قوساتىن «نۇر بەسىك» اتتى شاعىن اۋدانى بار. ال اگروقالاشىق تۇرعىنداردىڭ باسىم بولىگى – جەرگىلىكتى جۇرتشىلىق, ياعني تسەلينوگرادتىقتار.
بۇگىنگى تاڭدا تۇرعىن ءۇي الاپتارىنداعى جۇيەلىك ماسەلەلەردىڭ كوپشىلىگى شەشىمىن تاپتى. ينفراقۇرىلىم تۋرالى ايتار بولسام, «كوكتال-2» تۇرعىن الابىندا جارىقتاندىرۋ جۇمىستارى 100 پايىز جۇرگىزىلدى, جولدار اسفالتتالىپ, ورتالىق گاز, سۋمەن جابدىقتاۋ, كارىز جۇيەسى تارتىلدى, جاقىندا «قورعالجىن» ۇلكەن سكۆەرى اشىلدى. بۇل – بۇكىل وڭ جاعالاۋداعى ەڭ ۇلكەن ساياباق. قازىر ءبىز وسىنىڭ ءبارىن ساقتاۋمەن جانە ينفراقۇرىلىمدى جاقسارتۋمەن اينالىسۋدامىز.
ەلدى مەكەندەگى ەڭ نەگىزگى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى – ەشقاشان جوندەلمەگەن كوشەلەرگە اسفالت توسەۋ. مەنىڭ ويىمشا, ەكى جىل ىشىندە ءبىز بۇل ماسەلەنى تولىعىمەن شەشەمىز. سونداي-اق الەۋمەتتىك نىساندار سانىن كوبەيتۋ جوسپارىمىزدا بار. اگروقالاشىقتا باتپاقتى جەرلەر كوپ. سونداي-اق كوكتەمگى ەرىگەن قار سۋى مەن جەراستى سۋلارىنىڭ ماسەلەسى بىرتىندەپ شەشىلۋدە.
– جۇرتشىلىق اۋدان اۋماعىنداعى كەز كەلگەن جاعدايعا بەيجاي قاراي المايدى. جالپى, تۇرعىندار سىزگە قانداي ماسەلەلەرمەن جيىرەك جۇگىنەدى؟
– بۇگىنگى تاڭدا تۇرعىنداردى تولعاندىرعان باستى ماسەلە – باسپانا. بۇل – تەك ءبىزدىڭ اۋداندا عانا ەمەس, بۇكىل ەلوردادا دا وزەكتى پروبلەما. ول حالىقتىڭ تەز وسۋىمەن دە بايلانىستى بولسا كەرەك. ەگەر 2010 جىلى قالادا 600 مىڭ ادام تۇرسا, 2020 جىلعا قاراي ءبىز 1 ملن 200 مىڭ شەكتى دەڭگەيدەن وتتىك, ياعني 10 جىل ىشىندە ەلوردا حالقى ەكى ەسە ءوستى. سونداي-اق ينفراقۇرىلىمنىڭ توزۋى تكش قىزمەتىنە كەرى اسەر ەتپەي قويمايدى. مىسالى, قازىر اۋدانىمىزدا جىلىتۋ ماۋسىمىنا بەلسەندى دايىندىق جۇمىستارىن جۇرگىزىپ جاتىرمىز. كوپتەگەن ۇيلەردىڭ ينفراقۇرىلىمىنىڭ توزعانى سونشالىق, ولارعا قىرۋار قاراجات قاجەت. تۇرعىندار قينالىپ قالماس ءۇشىن ءبىز بۇل جاعدايدان شىعۋدىڭ مۇمكىندىگىنشە ءتيىمدى جولدارىن ىزدەۋدەمىز.
– قالادان سىرتقارىراق ورنالاسقان ەلدى مەكەندەردىڭ تۇرعىندارىمەن قانشالىقتى ءجيى كەزدەسەسىز؟
– مۇنداي كەزدەسۋلەردى كۇن سايىن ۇيىمداستىرامىز, تۇرعىندارمەن بەتپە-بەت جۇزدەسىپ, ءجيى سۇحباتتاسامىن. ەلدى مەكەندەردىڭ ينسپەكتورلارى وتىراتىن تۇرعىن ءۇي الاپتارىنىڭ چاتتارى بار. قىسقاسى, ءبىز تۇرعىندارمەن تاۋلىك بويى بايلانىستامىز. الەۋمەتتىك جەلىدە اۋداننىڭ ارنايى پاراقشاسى بار, ادامدار وعان ءوز سۇراقتارىن جازىپ, وتىنىمدەر جىبەرەدى, اشىق سىن ايتىپ, العىس ايتا الادى. كەيدە ەلدى مەكەندەرگە تىم كوپ كوڭىل ءبولىپ, اۋدان ورتالىعىنداعى تۇرعىنداردىڭ ماسەلەلەرى سىرت قالىپ جاتادى. وسىنىڭ ءبارىن قاداعالاپ وتىرۋعا تىرىسامىز. بۇل رەتتە مەن حالىقپەن ۇنەمى ەسەپ بەرۋ كەزدەسۋلەرىن وتكىزىپ تۇرامىن.
مەملەكەت باسشىسى شەت ايماقتاردى دامىتۋدى تاپسىرعان بولاتىن. مەنىڭشە, بۇل – دۇرىس. قالانىڭ ورتالىق بولىكتەرىندە بار نارسە ودان سىرتقارىراق ورنالاسقان ەلدى مەكەندەردە دە بولۋى كەرەك. سونداي-اق بىزدە Telegram-دا چات بار, وندا تۇرعىندار ءوز پروبلەمالارى تۋرالى اشىق جازا الادى. قىسقاسى, ءبىز تۇرعىندارمەن ۇنەمى بايلانىستامىز.
– جاقىندا اۋداننىڭ تۇرعىن الاپتارى جوعارى جىلدامدىقتى ينتەرنەتكە قوسىلا باستادى. بۇل تۋرالى نە ايتاسىز؟
– بۇل – سوڭعى سەگىز جىل ىشىندە كوتەرىلگەن ۇلكەن جۇيەلىك ماسەلە. ءبىر كەزدەرى استانانىڭ ساۋلەتتىك كەلبەتىن ساقتاۋ ءۇشىن سىمداردى اۋە ارقىلى وتكىزۋگە تىيىم سالۋ تۋرالى شەشىم قابىلداندى. ەگەر ينتەرنەت ورناتقىڭىز كەلسە, ونى تەك جەر استىمەن وتكىزۋىڭىز كەرەك, بىراق بۇل مۇمكىن ەمەس. مىسالى, اگروقالاشىقتا تىم تار تەحنيكالىق دالىزدەر بار. گاز قۇبىرى ورنالاسقان جەردەگى قاۋىپسىزدىك ايماقتارىنا جاقىنداۋعا بولمايدى. قالا اكىمى التاي كولگىنوۆپەن وتكەن كەڭەستە دە وسى ماسەلە كوتەرىلىپ, وڭ شەشىمىن تاپتى. ءبىز سىمداردى اۋە جەلىلەرى ارقىلى, ياعني تىرەكتەر ارقىلى وتكىزۋگە كەلىستىك. قاراشا ايىندا «كوكتال-2»-دە جوعارى جىلدامدىقتى ينتەرنەتكە قوسىلۋدى اياقتاۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. سودان كەيىن باسقا تۇرعىن الاپتارىنا كوشەمىز. بارلىق ادامدار قازىرگى زامان تالابىنا ساي ءومىر ءسۇرۋى كەرەك.
– قازىرگى تاڭدا اۋدان اۋماعىندا گازداندىرۋ جۇمىستارى قالاي جۇرگىزىلىپ جاتىر؟
– تۇرعىن الاپتارىنىڭ شامامەن 54 پايىزى, ناقتىراق ايتساق, 5142 ابونەنتتىڭ 2703-ءى گازعا قوسىلدى. مەنىڭ ويىمشا, 2023 جىلدىڭ كوكتەمىنە قاراي شەت ايماقتاردىڭ تۇرعىندارى 100 پايىز گازعا قوسىلادى. دۇرىسى, بۇل جۇمىستاردى جازدا ىستەۋ كەرەك, ءبىزدىڭ تۇرعىندار قىركۇيەكتە قيمىلداي باستايدى. بۇرىن گازدى ۇيگە كىرگىزۋدىڭ ماشاقاتى كوپ بولاتىن. قاعازداردى سەگىز تارماق بويىنشا ۇسىنۋ, ونىڭ بىرەۋىن №2 نۇسقاسىن ورىنداۋ ءۇشىن ميلليون تەڭگە جۇمساۋ قاجەت ەدى. بۇل قىزمەتتىڭ ءوزى 76 جۇمىس كۇنىندە دايىن بولادى, دەمەك ونى الۋ ءۇشىن جارتى جىل كەتەتىن. استانا اكىمى ۇكىمەتپەن اقىلداسىپ, قاجەتتى قۇجاتتار ءتىزىمى قىسقارتىلدى, ونى تۇرعىندارىمىز ءۇشىن مۇمكىندىگىنشە قاراپايىم جانە ىڭعايلى ەتىپ جاسادىق. بۇل گازداندىرۋ پروتسەسىنە بەلگىلى ءبىر سەرپىن بەردى.
تۇرعىندار ءۇشىن گاز جۇرگىزۋ كەزىندە باسقا دا كومەك تۇرلەرى كورسەتىلەدى. مىسالى, ءبىز قاراستىراتىن بىرنەشە مەحانيزمدەر بار. ءبىرىنشىسى – مەملەكەتتىك مەحانيزم. بۇرىن مەملەكەت جالپى سومانىڭ 260 مىڭ تەڭگەسىن عانا سۋبسيديالاسا, قازىر تۇتىنۋشى رەسمي تۇردە حالىقتىڭ الەۋمەتتىك وسال توپتارىنا جاتاتىن بولسا, سۋبسيديا سوماسى 413 مىڭ تەڭگەگە دەيىن ۇلعايدى. سونداي-اق گازعا قوسىلۋ ءۇشىن قاجەتتى سومانى بانك ارقىلى جەڭىلدەتىلگەن نەسيەمەن الۋ جاعى دا قاراستىرىلعان.
ءبىز ينفراقۇرىلىمعا ەرەكشە نازار اۋدارامىز. شەت ايماقتار جاھاندىق تۇردە وزگەردى دەپ ايتا المايمىن. دەگەنمەن, ءبىز ادامداردىڭ ءومىر ءسۇرۋ ساپاسىن جاقسارتۋعا تىرىسۋدامىز. بۇل رەتتە ءبىز وزىمىزگە دەيىن جاسالعان جۇمىستاردى جەتىلدىرە وتىرىپ, پروتسەستى ودان ءارى جاقسارتۋعا كۇش جۇمىلدىرۋدامىز.
– الداعى ۋاقىتتا تۇرعىن الاپتاردا قانداي جاڭا جوبالار ىسكە اسىرىلادى؟
– بۇگىنگى تاڭدا «كوكتال-2» تۇرعىن الابىندا 800 ورىندىق كوپسالالى اۋرۋحانانىڭ قۇرىلىسى, اگروقالاشىق ەلدى مەكەنىندەگى تىلەنديەۆ داڭعىلى, 36 مەكەنجايىندا ساۋدا-ويىن-ساۋىق ورتالىعىنىڭ قۇرىلىسى قىزۋ جۇرگىزىلىپ جاتىر. جالپى, ءبىزدىڭ اۋداندا بۇعان دەيىن ءبىر عانا كينوتەاتر بولعان ەدى. جاڭا ساۋدا-ويىن-ساۋىق ورتالىعىندا كينوتەاتر مەن كوتەرمە-تاراتۋ ورتالىعى بار بازار, كيىم-كەشەك ساتاتىن ورىندار بولادى.
جالپى جوسپارلار تۋرالى ايتاتىن بولسام, اۋماعىمىزداعى «نۇر بەسىك» شاعىن اۋدانىندا ينجەنەرلىك ينفراقۇرىلىم قۇرىلىسىن جاقىندا تولىعىمەن اياقتايمىز. 2019 جىلدان باستاپ وسى اۋداندا كوشەلەر جوندەلىپ, 84 جارىقتاندىرۋ تىرەكتەرى ورناتىلىپ, بالالار ويىن الاڭدارى سالىندى. اعىمداعى جىلى كارىز, سۋ جانە سۋ قۇبىرى قۇرىلىسى تولىعىمەن اياقتالادى.
اۋدانىمىزدىڭ ەڭ شەتىندە ورنالاسقان «اعاش وتىرعىزۋ تەلىمى» ەلدى مەكەنىندە قازىرگى كەزدە 500-گە جۋىق ادام تۇرادى. بۇل دەگەنىمىز – 60-قا جۋىق ءۇي. ول جەردە ەشقاشان سۋ بولماعان ەكەن. بيىل ءبىز ورتالىق سۋ قۇبىرى مەن كارىز قۇرىلىسىن باستادىق. بۇل, ارينە, وتە ۇلكەن جوبا.
جالپى, سارىارقا – قالانىڭ ەسكى اۋدانى. استانانىڭ تاريحى وسى اۋداننان باستالادى. مۇندا كوپتەگەن تاريحي نىساندار بار. ولاردىڭ ارقايسىسى مەن ءۇشىن ىستىق. ءوزىم الماتى قالاسىندا تۋىپ-ءوستىم. استاناعا 2014 جىلى كوشىپ كەلگەندە الدىمەن, اۋا رايىنىڭ قولايسىزدىعىن بايقادىم. دەگەنمەن, ۋاقىت وتە كەلە بارىنە ۇيرەندىم.
ەلوردادا مەن ءۇشىن ەرەكشە سۇيىكتى جەرلەر كوپ. اسىرەسە, ەسىلدىڭ جاعالاۋىندا, ارباتتا سەرۋەندەگەندى ۇناتامىن. تۇڭعىش پرەزيدەنت مۇراجايىنىڭ ارتىنداعى الاڭ كوز تارتادى, وتە كەرەمەت. ەگەر ەسىل وزەنىنىڭ جاعالاۋىندا جانە ارباتتا قاشاندا كوڭىلدى داۋىستار ەستىلىپ, حالىق كوپ جۇرەتىن بولسا, بۇل الاڭ كەرىسىنشە تىپ-تىنىش, حالىق تا از, سوندىقتان مەن وسى جەرگە سەرۋەندەۋگە ءجيى كەلەمىن. مەنىڭ ويىمشا, بۇل – استاناداعى ەڭ ادەمى جەرلەردىڭ ءبىرى.
شىنار حاميتوۆا
