«استانا» كونتسەرت زالىندا وتكەن قالا اكىمىنىڭ ورىنباسارى ەرمەك امانشاەۆتىڭ ەسەپتىك كەزدەسۋىندە قالا تۇرعىندارى ءبىلىم, دەنساۋلىق ساقتاۋ, مادەنيەت جانە سپورت, جاستار ساياساتى ماسەلەلەرى بويىنشا وزدەرىن تولعاندىرىپ جۇرگەن سۇراقتارعا جاۋاپ الۋ مۇمكىندىگىنە يە بولدى. «اشىقتىق جانە قوعام الدىندا ەسەپ بەرۋ» باعدارىندا وتكىزىلىپ جاتقان «سۇراق-جاۋاپ» فورماتىنداعى كەزدەسۋگە كەلگەن كوپشىلىكتىڭ قاراسى كوپ بولدى.
ءتورت جىلدا 46 مەكتەپ بوي كوتەرەدى
كەزدەسۋ بارىسىندا اكىم ورىنباسارى ەرمەك امانشاەۆ قالامىزداعى مەكتەپتەردىڭ جەتىسپەۋشىلىگىن تىلگە تيەك ەتتى. «ەلدەگى ىشكى كوشى-قون وتە جوعارى. جىل سايىن استاناعا وزگە ايماقتاردان 40 مىڭعا جۋىق ازامات كوشىپ كەلەدى. وعان تابيعي ءوسىم دە قوسىلىپ جاتىر. استانادا كۇن سايىن 70-75 بالا تۋدا. بۇل دەگەنىڭىز استانادا ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيى جوعارى ءارى ءبىلىم مەن مەديتسينا سالاسىنداعى قىزمەت تۇرلەرىنىڭ جاقسى كورسەتىلىپ جاتقانىن بىلدىرەدى» دەگەن ەرمەك ءامىرحانۇلى بۇل ماسەلەنى رەتتەۋ ءۇشىن اتقارىلىپ جاتقان جۇيەلى جۇمىستارعا توقتالدى. اتاپ ايتقاندا, 2017-2018 وقۋ جىلىنىڭ باسىنان جۇكتەمەنى ازايتۋ ءۇشىن 2600 ورىندىق قوسىمشا 5 قۇرىلىس پايدالانۋعا بەرىلسە, قۇرىلىسى باستالعان 10800 ورىنعا ارنالعان 10 مەكتەپ وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم الۋىنا مول مۇمكىندىك جاسايدى. الداعى ءتورت جىلدىڭ ىشىندە استانادا جاڭا 46 مەكتەپ سالىنادى. «2018 جىلى 6900 ورىندىق جالپى ءبىلىم بەرەتىن 6 مەكتەپتى پايدالانۋعا بەرۋ جوسپارلاندى. مەردىگەرلىك كەشەندى جوسپارعا سايكەس, استانادا 2022 جىلعا دەيىن 46 مەكتەپ جانە 10 قوسىمشا جاپسارلاس سالىنعان ءبىلىم وشاعى قاجەت» دەدى اكىم ورىنباسارى.
دارىگەردىڭ سالعىرتتىعى قاۋىپتى
كەزدەسۋدە قالا تۇرعىنى ارايلىم التاەۆا جالعىز ۇلىن مۇگەدەك ەتكەن ەلوردالىق دارىگەردى جازالاۋدى سۇرادى. ونىڭ ايتۋىنشا, ۇلى 9 جاسىندا دارىگەردىڭ كەسىرىنەن مۇگەدەك بولىپ قالعان. وقيعانىڭ وتكەنىنە ەكى جىلعا جۋىق ۋاقىت وتسە دە, قاتە دياگنوز قويعان دارىگەر جاۋاپقا تارتىلماپتى. «دارىگەر ءوز كىناسىن مويىندادى. جازا رەتىندە اۋرۋحانا باسشىلىعى دارىگەردى سىياقىدان عانا ايىردى. جاي عانا سىياقىدان ايىردى. ادامنىڭ تاعدىرىنا بەيجاي قاراعان ادامدى وسىلاي عانا قويا سالۋعا بولا ما؟ ول ەرتەڭ تاعى بىرەۋدىڭ بالاسىنا وسىلاي قاراسا شە؟ «دارىگەرلەردى جازالاي بەرسەك, ادامداردى كىم ەمدەيدى؟» دەگەندى دە ەستيمىن. سوندا ولار بالالاردى مۇگەدەك ەتە بەرسىن بە؟ باسقا دارىگەرلەرگە ساباق بولۋ ءۇشىن وسىعان قاتىستى ارنايى زاڭ شىعارۋ كەرەك» دەدى ول جىلاپ تۇرىپ. قالا تۇرعىنى بۇدان وزگە ءوزىنىڭ جانە ءوزى سىندى كوپتەگەن اتا-انالاردىڭ مۇگەدەك بالاعا ءدارى الۋدا جانە مەكتەپكە بەرۋدە كەدەرگىلەر كوپ كەزدەسەتىنىن ايتىپ, مۇڭىن شاقتى. «بالام قازىر 8 ءدارى ىشەدى. سودان بۇيرەگىنە سۇيىقتىق جينالىپ, دارىگەرلەر گەپاتيت دياگنوزىن قويىپ جاتىر. سول سەگىز ءدارىنىڭ 46 مىڭ تەڭگە تۇراتىن ءبىر عانا ءدارىسىن تەگىن الىپ ءجۇرمىن. ۇكىمەتكە راقمەت. بىراق سول ءدارىنى ەكى رەت اكىمدىكتىڭ ارالاسۋىمەن الدىم. زاڭ بويىنشا ماعان بەرىلۋى كەرەك بولسا, نەگە بارعان جەردەن بىردەن الا المايمىن؟ ۇلىمدى مەكتەپكە قابىلداتۋ ءۇشىن دە سىزدەردى شاقىرتتىم. نەگە قايتا-قايتا سىزدەرگە جۇگىنۋىم كەرەك؟» دەدى. سونداي-اق, بالاسىمەن بىرگە ونىڭ كۇتۋشىسىنە دە تەگىن بەرىلەتىن جول ءجۇرۋ بيلەتى جىلدىڭ باسىنان بەرى توقتاعان. «مۇگەدەك بالاسى بار اتا-انا ەگەر بالاسىن ءوزى قارايتىن بولسا, تەك سول بالاسىنىڭ شارۋاسىمەن جۇرەدى. بالامدى ۇيدە قالدىرىپ, ونىڭ اناليزدەرىن تاپسىرۋعا بارامىن, ءدارى-دارمەكتەرىمەن جۇگىرىپ جۇرەمىن. اۆتوبۋسقا ءار مىنگەن سايىن تولەيتىن 90 تەڭگە مەنىڭ قالتاما سالماق تۇسىرەدى. تەگىن ءجۇرۋ بيلەتىمىزدى, قۇقىمىزدى قايتادان قايتارىپ بەرسەڭىزدەر ەكەن» دەدى. اشىنعان انانىڭ ساۋالىنا قالالىق دەنساۋلىق ساقتاۋ باسقارماسى باسشىسىنىڭ ورىنباسارى ساۋلە نۇراشەۆا: «بىرىنشىدەن, دارىگەردىڭ كىناسىن انىقتاۋ ءۇشىن ارنايى كوميسسيا جيناۋ كەرەك. وندا ارنايى ساراپتاما جۇرگىزىلەدى. كوميسسيا شەشىمىمەن دارىگەر كىنالى دەپ تابىلسا, زاڭ جۇزىندە جازالانادى. ءدارى-دارمەككە كەلسەك, 1 قاڭتاردان باستاپ بارلىق دارىلەردى «سك-فارماتسيا» ساتىپ الادى. ساتىپ العان دارىلەردىڭ اقشاسىن قور تولەيدى. دارىلەر ءبىزدىڭ قويماعا كەلەدى جانە پاتسيەنتتەرگە ىڭعايلى بولۋ ءۇشىن دارىلەردى ءبىر ورىننان الاتىنداي ەتتىك. قازىر بارلىق دارىلەردى ەمحانادان الا الاسىز» دەپ جاۋاپ بەردى.ءوز كەزەگىندە, ەرمەك امانشاەۆ جيىننان كەيىن ماسەلەنىڭ ءمان-جايىن انىقتاۋدى ۇسىندى. «شىنىن ايتقاندا, ەشبىر دارىگەر الدىنا كەلگەن ادامعا جاماندىق ويلامايدى. ونى مۇگەدەك ەتەيىن دەمەيدى. شاماسى كەلگەنشە, ءوزىنىڭ ءبىلىمى مەن تاجىريبەسى جەتكەنشە كومەكتەسۋگە تىرىسادى. ءاربىر جاعدايدى تۇگەل تەكسەرەيىك. جيىننان كەيىن بىزگە كەلىڭىز, دەنساۋلىق ساقتاۋ باسقارماسىمەن بىرلەسىپ, ەگجەي-تەگجەيىن انىقتايىق. ەگەر دارىگەر تاراپىنان كىنا انىقتالسا, ارينە, جازالانادى» دەدى ول.
باحيلدەر تەگىن بەرىلە مە؟
سونداي-اق, كەزدەسۋ بارىسىندا دارىگەرلەرگە, ەمحانالارعا قاتىستى بىرنەشە ماسەلەلەر كوتەرىلدى. ءوزىن تىلەگەن ەرمۇراتۇلىمىن دەپ تانىستىرعان تۇرعىن اقىلى اناليز تاپسىرۋدىڭ ماشاقاتىنا بايلانىستى ساۋال قويدى. «ەمحانالاردىڭ ىشىندە تەگىن اناليزدەر الىنادى دەپ ايتىلادى. بىراق كوپ جاعدايدا اقىلى تاپسىرۋعا جىبەرىپ جاتادى. قىپ-قىزىل اقشاعا وتكىزىپ جۇرگەن «وليمپ» لابوراتوريالىق ورتالىعى شاعىن عانا اۋماقتا ورنالاسقان. نەگە سونداي كابينەتتەردى ءار ەمحانانىڭ وزىندە اشپاسقا؟» دەگەن قالا تۇرعىنىنا ەرمەك امانشاەۆ: «نەگىزى, مەملەكەتتىڭ تاراپىنان اقىسىز كورسەتىلەتىن قىزمەت ءتۇرلەرى بار. ونىڭ ەشقايسىسىنا قارجى تولەنبەيدى. دەنساۋلىق ساقتاۋ باسقارماسى, وسىنداي ماسەلەلەر بوي كوتەرگەندە ونى قاداعالاۋعا الىپ, رەتتەپ وتىرىڭىزدار» دەدى باسقارما باسشىلىعىنا تاپسىرما بەرىپ.
بۇعان قوسا, كەزدەسۋدە تۇرعىندار كەي ەمحانالاردىڭ ءباحيلدى تەگىن بەرەتىنىن, ال بىرقاتار ەمحانالاردىڭ اقشاعا ساتاتىنىن ايتىپ شاعىمداندى. بۇل سۇراققا دەنساۋلىق ساقتاۋ باسقارماسىنىڭ باسشىسى كامالجان نادىروۆ: «ول سوڭعى ۋاقىتتا ءجيى كوتەرىلىپ ءجۇر. شىن مانىسىندە, ەمحانالاردا بۇل قىزمەتتىڭ تەگىن نەمەسە اقىلى بولۋىن رەتتەيتىن ناقتى قاعيدا جوق. سول سەبەپتى قازىر مەملەكەتتىك قىزمەت ىستەرى جانە سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ءىس-قيمىل اگەنتتىگىمەن بىرلەسىپ, بارلىق مەديتسينالىق ۇيىمدارعا ارنالعان ستاندارتتاردى ناقتىلاۋ مەن جۇيەلەۋ بويىنشا اۋقىمدى جۇمىس اتقارۋدامىز. جاقىن ارادا بۇل ماسەلەنى تۇبەگەيلى شەشەتىن بولامىز. الداعى ۋاقىتتا باحيلدەر تەك قانا تەگىن بەرىلەدى دەگەن ويدامىن» دەپ جاۋاپ بەردى.
ستۋدەنتتەردىڭ جول جۇرۋگە جەڭىلدىگى جوق
قالالىق كوللەدجدىڭ ستۋدەنتى نۇريلا اكىم ورىنباسارىنان استانادا ستۋدەنتتەرگە ارنالعان جول ءجۇرۋ جەڭىلدىگىنىڭ نەگە جوقتىعىن سۇرادى. «شاكىرتاقىمىز 16750 تەڭگە. جاتاقحانادا تۇرۋ اقىسى – ايىنا 5000 تەڭگە. جولدا جۇرۋگە جەڭىلدىكتەر قاراستىرىلماعان. بۇل اقشامىز وزىمىزگە ءبىر اي كۇن كورۋگە جەتپەيدى. سەبەبى ساباققا بارىپ-كەلگەن سايىن ءبىزدىڭ كوپ اقشامىز جول جۇرۋىمىزگە كەتىپ قالادى دا, ءشاكىرتاقىمىز ەشتەڭەگە جەتپەي قالادى. باسقا قالالاردا بار مۇنداي جەڭىلدىك نەگە ءالى كۇنگە دەيىن استانامىزدا جوق؟» دەدى ول.
قالالىق ءبىلىم باسقارماسى باسشىلىعىنىڭ مالىمەتىنشە, جەرگىلىكتى بيۋدجەتتەن الەۋمەتتىك از قامتىلعان الەۋمەتتىك توپقا جاتاتىن وتباسىلاردىڭ بالالارى قوعامدىق كولىكتە تەگىن جۇرۋگە مۇمكىندىك جاسالعان. وكىنىشكە قاراي, ستۋدەنتتەرگە ونداي جەڭىلدىك قاراستىرىلىپ وتىرعان جوق. استانا اكىمىنىڭ ورىنباسارى ستۋدەنتتەرگە ارنالعان جەڭىلدىك ماسەلەسىن الداعى ۋاقىتتا قالالىق ءماسليحاتتىڭ قوعامدىق تىڭدالىمدارىندا كوتەرەتىنىن ايتتى.
كەيبىر كوشە اتتارى كوڭىلدەن شىقپايدى
قالا تۇرعىنى ءالىم ساعىندىقۇلى دا ءوزىن تولعاندىرىپ جۇرگەن ماسەلەنى كوتەردى. «استانا كوشەلەرىنە نەگە بەلگىلى ايتەكە, تولە, قازىبەك بيلەردىڭ, تاۋكە حاننىڭ اتتارى بەرىلمەگەن؟
تاۋكە حان «جەتى جارعىنى» قابىلداعان. «جەتى جارعى» كوشەسى نەگە جوق؟ پەتروۆا دەگەن كوشە, ءتۇرلى ساندارمەن بەلگىلەنگەن كوشەلەرمەن ءالى كۇنگە دەيىن ءجۇرمىز عوي» دەگەن اقساقال ءتىلىمىزدىڭ دامۋ دەڭگەيىنە قاتىستى كوڭىلى تولا بەرمەيتىن جايتتارعا دا توقتالدى. «اعا, ءسىزدىڭ مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ قولدانۋ اياسىنا, جالپى تاعدىرىنا الاڭداپ جۇرگەنىڭىزگە ريزاشىلىعىمىز شەكسىز. قالا اكىمدىگىندە مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ قولدانىلۋى, دامۋى وتە جاقسى دەڭگەيدە. ءوزىڭىز سىندى ساليقالى, تاجىريبەسى مول, قازاقتىڭ ارعى-بەرگىسىنەن حابارىڭىزدىڭ مولدىعى – ءسىزدىڭ ۇلكەن ازاماتتىعىڭىزدىڭ بەلگىسى. كوشەلەرگە ات بەرەر كەزدە وسى اعالارىمىز سياقتى ازاماتتاردىڭ پىكىرىن ەسكەرىپ وتىرىڭىزدار» دەگەن ەرمەك امانشاەۆ تىلدەردى دامىتۋ باسقارماسىنىڭ باسشىلىعىنا ونوماستيكانىڭ وتىرىسىنا وسىنداي ازاماتتى دا قاتىستىرۋىن تاپسىردى. «ءبىز اعامىز قاۋزاعان تاريحي تۇلعالارعا كىشكەنتاي كوشەلەردى بەرە المايمىز. ول كىسىلەرگە لايىق ۇلكەن كوشەلەر, داڭعىلدار بولۋى كەرەك. ءبىز اقىلداسىپ, الداعى ۋاقىتتا قانداي جاقسى كوشەلەر بولاتىنىن كۇتىپ وتىرمىز. ءبىز ءبارىمىز وسى استانامىز باسقا وبلىستارعا, باسقا قالالارعا ۇلگى بولسىن دەپ جۇمىس جاساپ ءجۇرمىز» دەدى بۇعان باسقارما باسشىسى تىلەۋعالي قىشقاشباەۆ.
جالپى, ەكى ساعاتقا سوزىلعان كەزدەسۋدە اكىم ورىنباسارىنا, نەگىزىنەن, بالالاردىڭ تاماعى, دەنساۋلىعى, سپورتتىق ورتالىقتاردىڭ ازدىعى, تەگىن مەديتسينالىق قىزمەت كورسەتۋ تۇرلەرى, جول ءجۇرۋ اقىسى, ءتىل ماسەلەسى, كوشە اتتارىنا قاتىستى پروبلەمالار كوتەرىلدى. كەزدەسۋ اياقتالعان سوڭ ەرمەك امانشاەۆ جولدانعان سۇراقتارعا بايلانىستى ماسەلەنىڭ بايىبىنا بارۋ ءۇشىن, انىق-قانىعىن انىقتاۋ ماقساتىندا تۇرعىنداردى جەكە قابىلدادى.
گۇلجان راحمان
