ورازكۇل اسانعازىقىزى: «شەتەلگە قازاق تىلىنەن قاشقاندار ەمەس, قازاق ءتىلىن بىلەتىندەر كەتىپ جاتىر»

ورازگۇل اسانعازىقىزىن قازاق ەلىندە بىلمەيتىن, تانىمايتىن قازاق جوق شىعار. ەڭبەك جولىن ۇستازدىقتان باستاپ, اكىم بولىپ ەل باسقارىپ, دەپۋتات بولىپ ءسوز ۇستاپ, ءتىل باسقارماسىندا تىلگە قاتىستى تالاي ماسەلەنى تەزگە سالعان ول تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ وتكەن 30 جىلدىق سوقپاعىنا ءوز ءىزىن, ءوز ونەگەسىن قالدىرعان قايراتكەر دەسەك, ونىڭ ۇتىمدى ويلارى مەن ورەلى ۇسىنىسى بۇگىنگى قوعام ءۇشىن ءالى دە وزەكتى.   

– تاۋەلسىزدىك العانىمىزعا بيىل 30 جىل تولدى. وسى 30 جىلدا ەگەمەن ەلدىڭ ىرگەسىن بەكەمدەۋ ءىسىنىڭ بەل ورتاسىندا ءجۇردىڭىز. ەندەشە 30 جىلدىق تورقالى توي كەزىندە ءسىز دە 30 اۋىز ءسوز ايتۋعا مىندەتتىسىز. مەن بۇل ءسوزدى «وسى 30 جىلدا نە ۇتتىق؟ نەدەن ۇتىلدىق؟» دەگەن سۇراۋدان باستاعىم كەلىپ وتىر. 

– ەڭ الدىمەن, «استانا اقشامى» گازەتى ارقىلى بارلىق قازاقستاندىقتاردى تاۋەلسىزدىك مەرەكەسىمەن قۇتتىقتايمىن! كەز كەلگەن مەملەكەتتىڭ ەڭ ۇلكەن بايلىعى – ونىڭ حالقى. تاۋەلسىزدىك العان كەزدە قازاق ۇلتىنىڭ دەموگرافيالىق جاعدايى وتە تومەن بولدى. وسى 30 جىلدا قول جەتكىزگەن ەڭ ۇلكەن جەتىستىگىمىزدىڭ ءبىرى – ۇلتىمىزدىڭ سانى ءوسىپ, قازاق ۇلتىنىڭ ۇلەسى 75 پايىزعا جەتتى. وعان 10 پايىز تۇركى تىلدەس ۇلتتاردى قوسساق, ءتورت قۇبىلامىز تۇگەندەلدى, سانىمىز ءوستى. 2009 جىلعى ساناق كەزىندە ەلىمىزدەگى سلاۆيان تەكتى ەتنوستاردان 1 ميلليون 350 مىڭ ادام قازاق ءتىلىن بىلەتىنى ءمالىم بولدى. بۇل دا – تاۋەلسىزدىكتىڭ ارقاسى.

ەكىنشى ۇلكەن جەتىستىگىمىز – تاۋەلسىز ەلدىڭ استاناسىن الاتاۋدىڭ ەتەگىنەن سارىارقانىڭ تورىنە كوشىردىك. ەگەر استانا كوشپەسە, ەسىلدىڭ جاعاسىنداعى ەسكى قالاعا وسىنشا قازاق كەلمەس ەدى. استانا كوشىپ كەلۋدەن بۇرىن تسەلينوگرادتا ون ادامنىڭ ەكەۋى قازاق بولسا, قازىر ون ادامنىڭ سەگىزى – قازاق.  تاۋەلسىزدىك العان كەزدە تسەلينوگرادتاعى 34 مەكتەپتىڭ بىرەۋى عانا قازاق مەكتەبى, شىمكەنتتەگى 100-گە تارتا مەكتەپتىڭ بىرەن-سارانى عانا قازاق مەكتەبى  بولسا, قازىرگى تاڭدا ەلورداداعى 100-دەن استام مەكتەپتىڭ سەگىزى عانا ءورىستىلدى, قالعانى – قازاق نەمەسە ارالاس مەكتەپ. ياعني بالاباقشا قازاقشا, مەكتەپ قازاقشا, جوعارى وقۋ ورىندارى دا قازاقشا. وسىعان قاراپ-اق, تاۋەلسىزدىك ارقاۋى ۇزىلۋگە اينالعان قازاق تىلىنە قايتا جان ءبىتىرىپ, ءتىرىلتتى. وعان شەتەلدەن كوشىپ كەلگەن قانداستاردى قوسىڭىز, ولارمەن بىرگە قازاقتىڭ ۇمىتىلىپ بارا جاتقان سالت-ءداستۇرى قايتا ورالدى. قازاق ءتىلىنىڭ قان تامىرىنا قايتا قان جۇگىردى.

ادەبيەتىمىز بەن مادەنيە­تىمىزدىڭ ۇلى جەتىستىكتەرىنىڭ ءبىرى – قازاق اۋىز ادەبيەتى بولسا, «مادەني مۇرا» باعدارلاماسى اياسىندا, سول بابالار ءسوزى جيناقتالىپ, 100 تومدىق كىتاپ بولىپ شىعۋى قازاق رۋحانياتىنا قوسىلعان قىمباتتى قازىنا بولدى. اۋداندارعا جول سالىنباي, اۋىلداردا سۋ جەتپەي جاتقاندا, «مادەني مۇراعا» اقشا ءبولىپ, 100 تومدىق ەڭبەكتى شىعارۋ – ۇلتىمىز ءۇشىن وتە يگىلىكتى جۇمىس. مارقۇم اقسەلەۋ سەيدىمبەك «قازاقتىڭ ماڭدايىنا اللانىڭ بەرگەن ەڭ ۇلكەن برەندى – ونىڭ اۋىز ادەبيەتى» دەگەن بولاتىن. تاۋەلسىزدىكتىڭ ارقاسىندا سول بايلىعىمىزدى جيناقتاپ, باسپادان شىعاردىق.

30 جىلداعى تاعى ءبىر ۇلكەن جەتىستىگىمىز رەتىندە رەسپۋبليكا كولەمىندە سالىنعان جولداردى اتار ەدىم. مەن قازاقستاننىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىن ارالادىم. بۇرىن كوپ وڭىردە جول جوق, جولى بولسا دا ەكى ماشينا ايقاسپايتىن تار ءارى ويلى-شۇڭقىر بولسا, قازىر ەلىمىزدىڭ بارلىق وڭىرىنە تاسپاداي تارتىلعان اسفالت جولدار سالىندى. تەمىرجولدار جاڭالانىپ, جاڭا اۋە جولدارى اشىلدى. جول – دامۋعا باستايتىن جان تامىر. 1982-1985 جىلدارى سارىاعاشتان شىمكەنتكە 3 ساعاتتا ازەر جەتسەك, قازىر ءبىر ساعاتقا جەتپەي شىمكەنتكە بارىپ الۋعا بولادى. قانشاما ەلدى مەكەنگە گاز تارتىلىپ, قانشاما ەلدى مەكەنگە سۋ جەتكىزىلدى. اۋىلدارعا دەيىن مادەنيەت وشاقتاردىڭ سالىنۋى دا – تاۋەلسىزدىكتىڭ جەمىسى.

ال اتتەگەن-ايىمىزعا كەلسەك, قازاق ەلىندە ءجۇرىپ, قازاق پەن قازاقتى قازاقشا سويلەستىرە المادىق. ەڭ ۇلكەن السىزدىگىمىز – وسى.

– ونىڭ سەبەبى نەدە؟

– سەبەبى تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن كەيبىر وتانداستارىمىز ازاتتىق پەن ءتىلىمىزدىڭ ۇلكەن بايلىق, ۇلى قۇندىلىق ەكەنىن باعالاي المادى. قازاقى رۋحتىڭ ءتىل ارقىلى قالىپتاساتىنىن تۇسىنگەن جوق. انە سول ساناسىزدىقتان كۇنى بۇگىنگە دەيىن ورىسشا سويلەپ, بالالارىن ورىس تىلىندەگى مەكتەپتەرگە اپارىپ ءجۇر. مىنە, بۇل ءبىزدىڭ ۇلتتىق يدەولوگيامىز­دىڭ وتە تومەن دەڭگەيدە ەكەنىن تۇسىندىرەدى. «سان بەرگەن, سانا بەرگەن, سانات بەرگەن, ينسان دەپ سانالىعا ول ات بەرگەن» دەپ ءابۋ ناسىر ءال-فارابي ايتقانداي, قازىر سانىمىز جەتكەنىمەن, سانامىز جەتپەي تۇرعانى – ءبىر ءبولىم قانداستارىمىزدىڭ ويى ءالى كۇنگە دەيىن ورىسشادان وزا الماي جۇرگەنى.

ەشكىم ورىس تىلىنە قارسى ەمەس, بىراق «انا ءتىلىڭدى ءبىلىپ تۇرىپ, بوتەنشە سويلەسەڭ – ءسۇيىنىشسىڭ, انا ءتىلىن بىلمەي تۇرىپ بوتەنشە سويلەسەڭ – كۇيىنىشسىڭ» دەپ حالەل دوسمۇحامەدوۆ ايتقانداي, ءبىزدىڭ ورتامىزدا وتكەن 30 جىلدا 30 اۋىز قازاقشا ءسوز ۇيرەنبەي كەتكەن ازاماتتاردىڭ بولۋى – ءبىزدىڭ كۇيىنىشىمىز ءارى يدەولوگيادان جىبەرگەن ەڭ ۇلكەن قاتەلىگىمىز. كەز كەلگەن مەملەكەت دامىعاندا ونىڭ ساياساتى, ەكونوميكاسىمەن قاتار, رۋحانياتى بىرگە داميدى. ءبىزدىڭ بيلىك وسى جاعىنان كەمشىلىك جىبەردى. انا ءتىلىن بىلمەيتىن ازاماتتار بيلىكتە ءجۇر. ونى كورگەن بالالاردا «ءوز ءتىلىڭدى بىلمەسەڭ دە, مينيستر, دەپۋتات بولۋعا بولادى ەكەن عوي» دەگەن يدەيا پايدا بولماي قايتسىن؟! دەۆيد كريستال ءوزىنىڭ «ءتىل اجالى» دەگەن كىتابىندا «ەكى ءتىلدىڭ كۇرەسىندە ءبىر ءتىل جەڭىسكە جەتەدى, جەڭىلگەن ءتىل وكىلدەرىنىڭ بالالارىنىڭ ءوزى ول تىلدە سويلەۋدى نامىس كورەدى» دەيدى. ءبىز قازىر وسىنداي جاعدايدامىز. بۇعان تەز ارادا ناقتى شارا قولدانباسا, ۇلتتىق تۇتاستىعىمىزعا دا, تاۋەلسىزدىگىمىزگە دە ۇلكەن قاتەر.

– پرەزيدەنت سايلاۋىنا ءتۇسۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن, قازاق تىلىنەن ەمتيحان تاپسىرادى. بىراق باسقا لاۋازىمعا تاعايىندالاتىن ادامدارعا مۇنداي شارت قويمايمىز. مۇمكىن سونىڭ سالدارى شىعار, بيلىكتە ورىستىلدىلەردىڭ ءورىپ جۇرگەنى؟

– دۇرىس ايتاسىڭ. ءبىزدىڭ ەلدە ەكى جەردە قازاق ءتىلىن قورلاپ وتىر­مىز. ونىڭ ءبىرى – 10 جىل وقىعان بالا قازاق تىلىنەن بىرىڭعاي ۇلتتىق تەست تاپسىرعاندا قازاق تىلىنەن العان بالى ەسەپتەلمەيدى. بۇل – بىلسەڭ دە, بىلمەسەڭ دە ءبارىبىر دەگەن ءسوز. 0 بالل السا دا ەسەپتەلمەيدى, 20 بالل السا دا, جالپى ناتيجەسىنە قوسىلمايدى. قازاق تىلىندە وقىعان بالالاردىڭ 20 بالى وسىلايشا كۇيىپ كەتىپ جاتىر. مەملەكەتتىك قىزمەتتە دە ءدال سولاي. تەستىڭ ىشىندە قازاق تىلىنەن سۇراقتار بار, بىراق ودان 0 السا دا ءبارىبىر, مەملەكەتتىك قىزمەتكە كەتە بەرەدى. قازاق تىلىنەن 20 بالل الاتىندار مەملەكەتتىك قىزمەتكە بارا المايدى. مەن ءوزىم دەپۋتات بولعان كەزدە وسىنداي جاعدايعا كۋا بولدىم. بىردە سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنە قازاق, اعىلشىن, ورىس تىلدەرىن قاتار يگەرگەن ءبىر ازاماتتى تانىستىردىم. تۋىسىم دا, قيىسىم دا ەمەس ەدى. «ويباي كەلسىن» دەدى. سول ارادا ءبىر تيىن جالاقى الماي 6 اي قىزمەت ىستەدى. تەستتەن وتسە دە, اڭگىمەلەسۋ كەزىندە ەمتيحاننان ءسۇرىندى. سوندا وتپەي قالعانداعى ايىبى – قازاق تىلىندە ەركىن سويلەيتىنى. كەرىسىنشە ءبىر اۋىز قازاق ءتىلىن بىلمەيتىن جىگىت ەمتيحاننان ءوتتى. سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنە قابىلدانباي قالعان سول جىگىت قازىر رەسەيدە حالىقارالىق كومپانيادا 5000 دوللار جالاقى الىپ شەتەل كومپانياسىندا ىستەپ ءجۇر. مۇنداي جاعداي كەز كەلگەن مينيسترلىكتە بار. سەبەبى ولار قازاقتىلدىلەردەن قورقادى. ايتپەسە قازاق ءتىلىن جەتىك بىلەتىن, كوپ ءتىل بىلەتىن ازاماتتار ءبىزدىڭ ەلدە جەتكىلىكتى. وزىنە لايىقتى جۇمىس تابا الماعان سوڭ ولار شەتەل اسىپ جاتىر. دەمەك, شەتەلگە قازاق تىلىنەن قاشقاندار ەمەس, قازاق ءتىلىن بىلەتىندەر كەتىپ جاتىر. قازىر العان ءۇيىنىڭ نەسيەسىن جابۋ ءۇشىن رەسەيدە, كورەيادا جۇمىس ىستەپ جۇرگەن قازاق جاستارى از ەمەس. بۇل جىگىتتەر ورىس ءتىلى مەن اعىلشىن ءتىلىن جەتىك بىلمەسە دە, قارا كۇشىمەن اقشا تاۋىپ, جان باعىپ ءجۇر. سەبەبى ول ەلدەردە قارا جۇمىسقا بىزبەن سالىستىرعاندا جاقسى اقشا تولەيدى.

قيت ەتسە, «قازاق – جالقاۋ حالىق» دەپ ءوزىمىزدى كىنالايمىز. بۇل – مۇلدە تەرىس پىكىر. «قازاق جالقاۋ بولسا, مال باعا ما؟ مالدى ءوسىرۋ, ەگىن سالۋ, بالىقتى اۋلاۋ جالقاۋدىڭ قولىنان كەلە مە؟» دەپ باتىر اتامىز باۋىرجان ايتقانداي, قازاق – وتە ەڭبەكشىل, جاپاعا ءتوزىمدى, قايسار, اقكوڭىل حالىق. قاراعاندىداعى «ناتيجە» ءسۇت فابريكاسىنىڭ ديرەكتورى ەرلان ءاشىم ايتادى «قازاقتى جالقاۋ دەيتىندەر تاڭعى ساعات 6-دا «ناتيجە» فابريكاسىنىڭ الدىنا كەلىپ كورسىن» دەگەنى بار. وتە ورىندى ءسوز. ءبىزدىڭ ازاماتتار جالقاۋ ەمەس, ولارعا دۇرىس جاعداي جاسالماعاننان كەيىن شەتەلدە جۇمىس ىستەپ, اقشا تاۋىپ ءجۇر. بۇل دا – ويلاناتىن وزەكتى ماسەلە.

– ەندەشە قازاق ءتىلىن تۇعىرىنا قوندىرۋ ءۇشىن نە ىستەۋىمىز كەرەك؟

– مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى زاڭ قابىلداۋ كەرەك. سەرىك سەيتىمان دەگەن اقىننىڭ مىناداي ءبىر ولەڭى بار:

«قانىما انام ءسىڭىرتىپ

بار سالتىمدى,

حات تانىماي تانىپ

العام قالپىمدى.

وتان-انا!

قاجەت ەمەس زاڭ ماعان,

زاڭسىز-داعى قادىرلەيمىن حالقىمدى». سول اقىن باۋىرىمىز ايتقانداي, بۇل زاڭ قازاق ءتىلىن بىلەتىندەر ءۇشىن ەمەس, ءوزىنىڭ قاي ەلدىڭ وكىلى ەكەنىن, ءوزىنىڭ كىم ەكەنىن, تاۋەلسىزدىكتىڭ ءتۇپ تامىرىندا نە تۇرعانىن تۇسىنبەيتىن ساناسىزدار, تۇيتىكسىزدەر ءۇشىن كەرەك. 30 جىلدا 30 اۋىز قازاقشا ۇيرەنبەگەن سول ازاماتتار كەششە ەمەي نەمەنە؟! «تۇرىپ جاتقان مەملەكەتىنىڭ ءتىلىن قوناق, ناقۇرىس نەمەسە ءوز ءتىلىنىڭ ۇستەمدىگىن ورناتقان باسقىنشىلار بىلمەۋى مۇمكىن!..» دەيدى كوممۋنيزمنىڭ كوسەمى كارل ماركس. مەن سولاردان سۇراعىم كەلدى: «ءاي, سەن كىمسىڭ؟ قوناقسىڭ با, ناقۇرىسسىڭ با؟ جوق الدە باسقىنشىسىڭ با؟» دەپ.

قازاق ەلىندە ءبىر-اق مەملەكەتتىك ءتىل بار. ول – قازاق ءتىلى. ءاربىر ازاماتتا «مەن – قازاقپىن, مىناۋ مەنىڭ اتا-بابام قىزىل قانىن شاشىپ, قارا تەرىن توگىپ قورعاعان جەرى. سوندىقتان مەن وسى توپىراقتا تۋىپ, وسى توپىراقتا تۇرادى ەكەنمىن, قازاق تىلىندە سويلەۋىم كەرەك» دەگەن يدەيا بولۋى كەرەك. ءبىر اۋىز قازاق ءتىلىن بىلمەيتىنىنەن قىمسىنباي «بۇل مەنىڭ اتا زاڭدا بەلگىلەنگەن قۇقىعىم» دەيتىندەرگە نە ايتۋعا بولادى؟! ول ايتىپ وتىرعان اتا زاڭدى ورىسشا ويلاپ, ورىسشا سويلەيتىن ادام جازسا, «مەنىڭ اتا زاڭدا بەلگىلەنگەن قۇقىعىم» دەپ شالقايىپ وتىرعان ونى ادام ەتىپ اللا جاراتتى. دەمەك, بۇلار اتا زاڭدى العا تارتىپ وتىرعانىمەن, جاراتىلىستىڭ بولمىسىنا قارسى كەلىپ وتىرعانىن تۇسىنبەيدى. مىنا مەملەكەت تە قازاق ۇلتىنىڭ ارقاسىندا قۇرىلىپ, قازاق ۇلتىنىڭ وكىلى بولعان سوڭ سول مانساپقا يە بولىپ وتىرعانىن سولار نەگە تۇسىنبەيدى؟! وسى ما ۇلتىن, اتا زاڭىن قۇرمەتتەگەنى؟!

زاڭدى قابىلداعاننان كەيىن سول زاڭنىڭ بابىن ورىنداماسا قانداي جازاعا تارتىلاتىنىن دا اشىق جازىپ قويۋ كەرەك. ماسەلەن, جىلدامدىقتى اسىرساڭ, سەرگەك كامەراسى ءتۇسىرىپ, ايىپپۇل تولەيتىنىمىز سياقتى قازاقشا سويلەمەگەندەرگە ايىپپۇل سالاتىن, جازا قولداناتىن زاڭ كەرەك. ول زاڭدى قابىلداۋ ەشكىمنىڭ قۇقىعىن بۇزبايدى. 300 ميلليون ادام سويلەيتىن ورىستىڭ ءتىلى جونىندە رەسەيدە ءتىل تۋرالى زاڭ بار. فرانتسيادا دا مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى زاڭ بار. ەگەر رەسەي قارسى پىكىر ايتىپ جاتسا, «ەندەشە سەن نەگە مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى زاڭ قابىلدادىڭ؟» دەپ ايتۋعا بولادى عوي. ماسەلەن, كوپتەگەن نوتاريۋسقا بارساڭ, ورىس تىلىندە جۇمىس جۇرگىزەدى. قازاق قازاققا ءۇي ساتادى, بىراق قۇجاتتى ورىسشا راسىمدەيدى. سولارعا ليتسەنزيا بەرگەن مينيسترلىك ايعا باتا قىپ وتىر ما؟

بۇرىن ءتىل ماسەلەسىمەن اينالىساتىن ۇلتتىق كوميسسيا بار ەدى. ونىڭ مۇشەلەرى بەدەلدى تۇلعالار ەدى. مينيسترلەردەن, وبلىس, قالا اكىمدەرىنەن ۇيىمداسقان بۇل كوميسسيا جوعارعى سوتتىڭ, باس پروكۋراتۋرانىڭ باسشىلارىنان, ۇكىمەتتەن تارتىپ, كەز كەلگەن مەكەمەنىڭ جاۋاپتىلارىنان «قانشا پايىز جۇمىس قازاق تىلىندە جۇرگىزىلدى؟» دەپ سۇراۋ سالا الاتىن ەدى. بىردە مەملەكەتتىك حاتشىنىڭ جانىنان, بىردە پرەمەر-ءمينيستردىڭ جانىنان اشىلعان بۇل كوميسسيا سوڭعى 15 جىلدا ۇشتى-كۇيلى جوق بولدى. مەنىڭشە, سول كوميسسيانىڭ جۇمىسىن قايتا جانداندىرۋ كەرەك.

پرەزيدەنت بولۋ وڭاي ەمەس. ول ۇلتتىڭ ماسەلەسىن كەيدە اشىپ ايتا الادى, كەيدە ايتا المايدى. سوندىقتان پرەزيدەنتتىڭ ءسوز اراسىندا قيسىنىن كەلتىرىپ ايتقان ءبىر ءسوزىن ءىلىپ اكەتىپ جۇمىس ىستەۋگە بولادى. مىسالى, 1997 جىلى ەلباسى استانا كوشىپ كەلەردەن بۇرىن تسەلينوگرادتى ارالاپ بولعاننان كەيىن, «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىنە بەرگەن سۇحباتىندا: تسەلينوگراد سولتۇستىكتەگى وبلىستىڭ ورتالىعى ەمەس پە, نەگە بىردە-ءبىر قازاقشا كوشە جوق» دەگەنى بار. 2002 جىلى «قازاقتىڭ استاناسىن سارىارقاعا اكەلدىم دەسەم, شەتەل اتاۋلاردىڭ قاپتاپ كەتكەنى قالاي؟!» دەپ تاعى ايتتى. جايشىلىقتا ۇلتتىڭ ماسەلەسى تۋرالى جاق اشپايتىن «كازاحستانسكايا پراۆدا» گازەتى پرەزيدەنتتىڭ وسى ءبىر اۋىز سوزىنە بولا «پو استانە كاك پو برودۆەيۋ؟» دەگەن ماقالا شىعاردى. مەن وسى گازەتتى ساقتاپ قويىپ, 2006 جىلى تىلدەردى دامىتۋ باسقارماسىنا بارعاندا وسى ءبىر ماقالادان پايدالانىپ, 700 نىساننىڭ اتىن قازاقشالادىم. كۇنىنە 20 كاسىپكەردى شاقىرىپ الامىن دا, «باباڭنىڭ قانىمەن, جانىمەن كەلگەن جەردە مەيرامحانا, كينوتەاتر سالاسىڭ دا, ونىڭ اتىن نەگە ورىسشا نەمەسە اعىلشىنشا قوياسىڭ؟» دەپ سۇرايتىنمىن. ءسويتىپ ءجۇرىپ تالاي اتاۋدى وزگەرتتىك. پرەزيدەنتتىڭ ءبىر اۋىز ءسوزىن پايدالانىپ, ەلوردادا 1000 كوشە, 1000 ايالدامانىڭ اتاۋىن قازاقشالادىق. ول وڭاي بولعان جوق. بىراق ىستەدىك, ىستەيمىن دەگەن ادام ماقساتقا جەتپەي تىنبايدى. مەن مۇنى ماقتانىپ ەمەس, قازىرگى باسشىلىق قىزمەتتەگى ازاماتتارعا پرەزيدەنتتىڭ ءبىر اۋىز ءسوزىن ءىلىپ اكەتىپ ۇلت ءۇشىن ۇلكەن قىزمەتتەر ىستەۋگە بولاتىنىن ەسكەرتكەنىم. بىزگە بۇل كەرەك. ويتكەنى «ساۋساق بىرىكپەي, ينە ىلىكپەيدى».

– قولىڭىزعا بيلىك تيسە جۇمىستى نەدەن باستار ەدىڭىز؟

– «مەن بارلىق ءىستى تىلدەن باستار ەدىم» دەپ كونفۋتسي ايت­قانداي, مەن دە بارلىق جۇمىس­تى تىلدەن باستار ەدىم. ويتكەنى ءتىل تۇزەلمەي, ءدىل تۇزەلمەيدى. قازاقستاننىڭ بولاشاعى دا ءدال وسى تىلگە بايلانىستى. ەكونوميكامىز مىڭ جەردەن دامىپ, ونەركاسىبىمىز وركەندەگەنىمەن, انا ءتىلىمىزدىڭ كوسەگەسى كوگەرمەسە, قازاقتىڭ ۇلتتىق مۇددەسى مەن قاسيەتتى قۇندىلىقتارى ەسكەرىلمەسە, وتانداستارىمىز ورىس تىلىندە سويلەپ, قازاق ءتىلىن مەنسىنبەسە, مەملەكەتىمىزدىڭ بولاشاعى دا بايانسىز. شەتەلدەن كەلگەن قانداستار دا بۇل ەلگە قازاق بولىپ قالۋ ءۇشىن, قازاق تىلىندە سويلەپ, قازاق بولىپ ومىردەن ءوتۋ ءۇشىن كەلىپ جاتىر. سوندىقتان ءبىزدىڭ ەل ءۇشىن ءتىلدىڭ مارتەبەسىنەن وزەكتى ماسەلە جوق.

– اڭگىمەڭىزگە راقمەت!